Mity należą do najważniejszych pamiątek po dawnych cywilizacjach. Opowieści o bóstwach pozwalają nam lepiej poznać starożytnych – zrozumieć ich pojmowanie świata i sensu istnienia. Analizując opowieści dawnych ludów, można dostrzec pewne cechy wspólne między nimi, nie tylko w obszarze wyobrażeń na temat stworzenia świata i człowieka, ale także w kanonie bóstw.
Nic dziwnego. Starożytne cywilizacje europejskie w dużej mierze przenikały się wzajemnie, co nie pozostawało bez wpływu na ich kulturę. Najlepszym tego przykładem jest mitologia rzymska, dla której podstawą była mitologia grecka – jeden z kluczowych składników dziedzictwa kulturowego Hellady. Z kolei wizja świata duchowego i materialnego, który maluje mitologia nordycka, w dużej mierze pozostaje zbieżna z innymi germańskimi wierzeniami. Cywilizacja chińska przez długi czas rozwijała się w warunkach izolowanych, co dziś jest widoczne szczególnie w obszarze kulturalnym i religijnym.
Charakterystyka mitologii chińskiej
Starożytnych wierzeń chińskich nie da się utożsamić z żadną konkretną religią. Wynika to z faktu, że dawna cywilizacja chińska nie uznawała absolutnego i bezrefleksyjnego kultu bóstw. Starożytni Chińczycy ukierunkowali swoją wiarę na systemy filozoficzno-religijne, które były wyrazem uznawanych przez nich wartości etycznych.
Filozoficzne postrzeganie czasu, natury człowieka i jego miejsca w otaczającym go świecie przełożyło się na niezwykle rozbudowaną mitologię. W wierzeniach ludu starożytnych Chin, najwyższą siłę we wszechświecie stanowiło tian, czyli niebo. W konfucjańskiej literaturze słowo „niebo” jest wyrażane poprzez określenie haotian, gdzie znak hao symbolizuje słońce. Haotian to zatem „niebo pełne słońca”. Właśnie tak Chińczycy wyobrażali sobie nieomylnego boga. Z kolei określenie mintian charakteryzowało pochmurne niebo, będące wyobrażeniem bóstwa sprawiedliwego.
Oprócz nieba i zachodzących na nim zjawisk, Chińczycy czcili także inne siły siły natury. Obok kultu tian funkcjonował bowiem także kult ziemi. Człowiek był postrzegany jako istota zależna od natury: dostępności lasów jako źródła budulca i pożywienia. Xjawiska związane z siłą żywiołów uważano za narzędzie kary, którym władali bogowie. Wszystko to sprowadzało się do osobliwego postrzegania sensu istnienia człowieka. W wierzeniach starożytnych Chińczyków, każda istota ludzka przychodziła na świat, by wieść harmonijne życie, zgodne z zapętlającymi się cyklami czasu.
Bóstwa mitologii chińskiej
Chiński panteon jest niezwykle rozbudowany i bogaty. W tradycji taoistycznej, najwyższe nadistoty tworzą Triadę Czystych. Zaliczają się do niej: Yuanshi Tianzun, postrzegany jako najwyższy z bogów i praprzyczyna wszechrzeczy, Lingbao Tianzun i Daode Tianzun.
Ważną pozycję w panteonie zajmuje także Ośmiu Nieśmiertelnych, czyli mędrcy, którzy w trakcie swojego życia posiedli nadprzyrodzone zdolności, a po odejściu ze świata materialnego zyskali nieśmiertelność o boską cześć. Do tej grupy bóstw zaliczają się: He Xiangu, Cao Guojiu, Li Tieguai, Lan Caihe, Lu Dongbin, Han Xiangzi, Zhang Guolao i Zhongli Quan.
Inne ważne bóstwa chińskie to między innymi:
- Fuxi – pierwszy z mitycznych władców Chin,
- Nugua – siostra i żona Fuxi, stwórczyni rasy ludzkiej,
- Xiwangmu – najwyższa bogini w mitologii chińskiej,
- Bi Fang – bóg ognia,
- Chi You – bóg wojny.
Mityczne stwory mitologii chińskiej
Chińskie mity obfitują nie tylko w bóstwa, ale także w niezwykłe stwory. Te kojarzone są przede wszystkim ze smokami. W tradycji chińskiej przedstawiany jest jako stworzenie podobne do węża, ale mające wielkie szpony. W ludowych opowieściach jest przedstawiany jako bóg deszczu i pogody, w niektórych także jako bóg oceanów.
Nie sposób wymienić i opisać wszystkie niezwykłe istoty, które pojawiają się w chińskich mitach. Najważniejsze z nich to:
- lew chiński – symbol potęgi i dostojeństwa,
- Kui – jednonoga bestia, demon i władca piorunów,
- Huli jing – lis,
- Ba She – wąż pożerający słonie,
- Chun – ptak strzegący szat Żółtego Cesarza,
- Fenghuang – chiński odpowiednik Feniksa.
Mityczne miejsca w mitologii chińskiej
Właściwie w każdej starożytnej kulturze pojawiały się opowieści o niezwykłych krainach. Poniżej wymieniamy najważniejsze miejsca w mitologii chińskiej.
- Yaochi – dom bogini Xiwangmu.
- Xuanpu – boska kraina na górze Kunlun.
- Penglai – mityczna wyspa cudów na Morzu Wschodniochińskim.
- Fusang – mityczna wschodnia kraina, przez niektórych identyfikowana z Ameryką.
Najważniejsze mity chińskie
Właściwie w każdej starożytnej kulturze, nadrzędną pozycję zajmowały opowieści o stworzeniu świata, bóstw i człowieka. To właśnie mity kosmogoniczne, teogoniczne i antropogeniczne stanowią punkt wyjścia dla kolejnych. Najdosadniej bowiem obrazują sposób pojmowania świata przez daną cywilizację.
Starożytni Chińczycy wyobrażali sobie akt stworzenia świata na różne sposoby, ale w każdej opowieści pojawia się jeden wspólny mianownik: chaos. Zanim uformował się świat, był tylko Hundun – prastara istota będąca uosobieniem odwiecznego chaosu. Niektóre mity przedstawiają go jako materię bez określonej postaci. Inne wskazują, że był podobny do człowieka – miał ręce i nogi oraz twarz, ale na niej ptasi dziób, a w przestrzeni unosił się na wielkich skrzydłach. Kolejne wskazują, że Hundun był nieokreślonym zwierzęciem – miał sylwetkę psa, ale jego ciało było pokryte długą sierścią i wspierało się na niedźwiedzich łapach. Z postaci Hunduna powstały dwa bóstwa: jin, czyli ziemia, i jang, czyli niebo.
Według innej opowieści, zanim powstały niebo i ziemia istniało tylko gigantycznej jajko, w którym panoszył się odwieczny chaos. Wśród krążącej energii przez 18 tys. lat dojrzewał Pangau. Gdy istota ta wreszcie osiągnęła wiek męski, za pomocą topora i dłuta rozłupała skorupę chaosu. Tak oto prastara materia została uwolniona. Z lżejszej i czystej powstało niebo, natomiast z cięższej i brudnej – ziemia.
Jak według chińskich wierzeń powstał człowiek? Jako stwórczynię rasy ludzkiej, najstarsza antropogeniczna opowieść wymienia boginię Nugua. Gdy niebo oddzieliło się od ziemi, Nugua sięgnęła po żółtą glinę i ulepiła z niej mężczyznę i kobietę. Formowała kolejne postaci, aż w końcu zaczęło ją to nudzić. Wtedy sięgnęła po gałąź, zanurzyła ją w błocie i zaczęła je rozrzucać dookoła. W ten sposób powstali kolejni ludzie. Ci, których ulepiła z żółtej gliny, stworzyli arystokrację. Osoby powstałe z błota należały do niższego stanu społecznego.
Ciekawostki o mitologii chińskiej
Powyżej wymieniliśmy najważniejsze informacje na temat mitologii chińskiej. Na zakończenie zostawiliśmy kilka interesujących ciekawostek na temat wierzeń jednej z najstarszych cywilizacji.
- Jest prawdopodobne, że starożytni Chińczycy nie przywiązywali zbyt dużej uwagi do wyobrażeń związanych ze stworzeniem człowieka, a przynajmniej nie w takim stopniu, jak cywilizacje europejskie. Świadczy o tym fakt, że najstarszy znany chiński mit antropogeniczny jest datowany na okres panowania Hanów.
- O ile w niemal wszystkich kulturach smok jest postrzegany jako zwiastun nieszczęścia, to w chińskiej tradycji ludowej jest pozytywnym symbolem, odnoszącym się do mocy przynoszącej szczęście.
- Wiele starożytnych ludów postrzega stworzenie świata jako wyłonienie się czegoś z niczego. W mitologii chińskiej akt ten jest rozumiany jako zamiana formy bezkształtnej w uporządkowaną.
