Pierwsi bogowie greccy wyłonili się z Chaosu, czyli bezkształtnego bóstwa lub, jak wskazują inne źródła, odwiecznej otchłani. Zapoczątkowali oni rasę istot tak szkaradnych i przerażających, że ich ojciec postanowił zepchnąć ich do czeluści Tartaru. Gdy skończyła się ich era, nastał czas pierwszych bogów olimpijskich, którzy z najwyższej ze wszystkich greckich gór kierowali losem ludzi.
Ile jest bogów w mitologii greckiej?
Każda starożytna religia opierała się o politeizm, czyli wiarę w wielu bogów. Każdy z nich miał inne atrybuty i sprawował pieczę nad innymi częściami przyrody, zachodzącymi w niej zjawiskami czy aspektami codziennego życia. Mitologia grecka (podobnie zresztą jak mitologia rzymska, która częściowo wyrosła na kanwie wierzeń Hellenów) jest wyjątkowo rozbudowana pod tym względem.
Co to właściwie oznacza? Drzewo genealogiczne bogów greckich składa się, uwaga, ze 139 pozycji! Samych bogów jest jednak więcej, bo niektórzy są (jak na przykład tytani, jedne z najwcześniejszych bóstw) są wymieniani zbiorczo.
Skąd wzięli się greccy bogowie?
Pierwszymi bóstwami, które wyłoniły się z Chaosu, byli Uranos (niebo) i Gaja (ziemia). Z ich związku narodzili się tytani, tytanidy, cyklopi i hekatonchejrowie. Najmłodszy syn Uranosa – tytan Kronos – obalił swojego ojca i zajął jego miejsce na tronie. Ten przeklął zbuntowanego syna i przepowiedział mu, że on także zostanie pozbawiony władzy przez swojego potomka.
Procesja bogów greckich / fot. Walters Art Museum, Wikimedia Commons, CC-BY-SA-3.0
Od tamtej pory, Kronos połykał wszystkie dzieci, które rodziła jego małżonka Reja. Taki los spotkał Hestię, Herę, Hadesa, Demeter i Posejdona. Reja postanowiła ocalić swojego najmłodszego syna – Zeusa. Zamiast noworodka, podała Kronosowi kamień zawinięty w pieluchę.
Zeus znalazł schronienie na Krecie, a gdy osiągnął dojrzałość, zaczął realizować plan obalenia ojca. Namówił swoją matkę, by podała Kronosowi środek wymiotny. Targany torsjami, zwrócił połknięte dzieci. Wówczas Zeus i jego rodzeństwo stanęli przeciwko ojcu, tocząc z nim 10-letnią wojnę. Dzięki wsparciu cyklopów i hekatonchejrów, zdołali zakończyć jego rządy. Ostatecznie Zeus i jego boskie rodzeństwo wybrali na swą siedzibę górę Olimp.
Charakterystyka greckich bogów
Bogowie olimpijscy byli przedstawiani jako istoty antropomorficzne. Wyglądali jak ludzie (choć by zachować chronologię mitologicznego powstania świata, należy powiedzieć, że to ludzie przypominali bogów), mieli też typowo ludzkie cechy. Olimpijczycy ulegali słabościom, o czym najlepiej świadczą opowieści o boskich romansach ze śmiertelnymi kobietami, których owocami byli herosi. Bóstwa bywały zazdrosne, nie wszystkie potrafiły akceptować porażkę, zdarzało się też, że podejmowały lekkomyślne decyzje.
Bez wątpienia, Hellenowie postrzegali swoich bogów jako istoty niedoskonałe. Jednocześnie nadawali im cechy typowe dla nadistot. Olimpijczycy mogli decydować o życiu i śmierci, mogli też wpływać na ludzkie losy (choć nie zawsze mieli moc wpływania na przeznaczenie). Czy bogowie greccy mogli umrzeć? Otóż, nie. Boski nektar i ambrozja dawały im wieczną młodość i nieśmiertelność.
Grecy wykreowali w swojej mitologii bóstwa bliskie ludziom. O ile bogowie rzymscy nie schodzili na ziemię i nie ukazywali się ludziom, to bóstwa greckie były bardziej otwarte na kontakt ze śmiertelnymi, choć nie zawsze ukazywali swoją właściwą postać.
Należy pamiętać, że poza bóstwami olimpijskimi, w mitologii Hellady pojawia się także wiele pomniejszych nadistot. Czym opiekowali się greccy bogowie? Dosłownie wszystkim, co wiązało się ze światem i życiem. Każdy element przyrody miał swojego boga, podobnie zresztą jak każde zjawisko przyrodnicze, każda dziedzina sztuki i rzemiosła.
Jakie ofiary składano bogom greckim?
Hellenowie największą czcią otaczali Olimpijczyków. Na najwyższej ze wszystkich greckich gór swoją siedzibę miało 12 bóstw. Trudno jednak wymienić wszystkie imiona, bo różne starożytne źródła wskazują na różnych bogów. Wszystkie wymieniają 10 imion: Zeusa, Herę, Posejdona, Hermesa, Apolla, Hefajstosa, Aresa, Afrodytę, Atenę i Artemidę. Pozostałe miejsca miały należeć do dwóch z wymienionych bóstw: Hadesa, Hestii, Demeter lub Dionizosa.
To właśnie ku czci Olimpijczyków wznoszone były wspaniałe greckie świątynie. By zdobyć przychylność bogów, ludzie składali im ofiary. Na ołtarzach poświęcano pokarmy i wino, często także zwierzęta. Czy w starożytnej Grecji składano ofiary z ludzi? To możliwe. Wskazują na to liczne zapiski w dziełach literackich, m.in. Homera.
Achilles, największy z homerowskich bohaterów, miał ofiarować dwunastu ludzi na stosie pogrzebowym Hektora. Agamemnon miał złożyć w ofierze swoją córkę Ifigenię, a na grobie Achillesa złożono księżniczkę Poliksenę. Nie sposób jednak stwierdzić, ile w mitycznych tekstach jest opisów faktycznych rytuałów, a ile fikcji literackiej.
Jakich bogów czcili Grecy? Poniżej wymieniamy najważniejsze bóstwa Hellady.
Zeus
Zeus i Ganimedes / fot. David Liam Moran (User:One dead president), Wikimedia Commons, CC-BY-SA-3.0,2.5,2.0,1.0
Szóste dziecko Kronosa i Rei, najwyższy ze wszystkich olimpijskich bogów. Uznawany za ojca bogów i ludzi, rządził niebem i ziemią. Jego atrybutami były: piorun, orzeł i egida, czyli tarcza. Miejscami kultu Zeusa były Olimpia, Dodona i Nemea.
Hera
Trzecia córka Kronosa i Rei. Była siostrą i jednocześnie żoną Zeusa (według niektórych źródeł – trzecią, po Metis i Temidzie). Władczyni Olimpu była boginią nieba i płodności, patronowała macierzyństwu, małżeństwu, pięknu i rodzinie. Atrybutami Hery były: diadem, berło, lilia, suchokwiat, granat, kukułka, paw i krowa.
Apollo
Urodzony na wyspie Delos syn Zeusa i Leto (jednej z tytanid). Brat bliźniak Artemidy był przedstawiany jako postać o złożonej osobowości. Patronował pięknu, światłu, życiu i śmierci, wróżbom, zarazom, muzyce, prawdzie i porządkowi. Poza tym opiekował się sztuką, poezją, natchnieniem, lecznictwem i łucznictwem. Apollo miał być najprzystojniejszym męskim bóstwem. Posługiwał się łukiem i lirą, czyli de facto narzędziami przeciwstawnymi. W ten sposób akcentowano sprzeczność jego boskich kompetencji. Łuk postrzegano jako narzędzie mordu, a lirę – jako narzędzie oczyszczenia.
Ares
Syn Zeusa i Hery. Grecki bóg wojny, patronujący okrucieństwu, nikczemności, zniszczeniu i konfliktom. W mitologii nie był jednak postacią jednoznacznie negatywną, bo to właśnie Ares pokazał ludziom, czym jest bohaterstwo i odwaga. Jego atrybuty to miecz, zbroja i tarcza.
Afrodyta
Według Homera byłą córką Zeusa i Diony. Niektóre mity wskazują jednak, że zrodziła się z piany morskiej, gdzieś u wybrzeży Cypru. Bogini miłości, piękna, kwiatów, płodności i pożądania. Była najbardziej urodziwą ze wszystkich bogiń. Atrybutami Afrodyty były: rydwan z zaprzęgiem gołębi, jabłko, róża i mirt.
Atena
Córka Zeusa i okeanidy Metydy. Bogini mądrości, sztuki oraz wojny. W odróżnieniu od Aresa, patronowała wyłącznie sprawiedliwej walce. Była boską opiekunką Aten i Sparty. Jej atrybuty to włócznia, łuk i egida. Święte zwierzę Ateny to sowa, a roślina – oliwka.
Artemida
Córka Zeusa i tytanidy Leto. Bogini łowów, roślinności, zwierząt, gór i lasów. Była też uznawana za bóstwo płodności, opiekujące się rodzącymi kobietami. Siostra bliźniaczka Apolla miała być też boginią księżyca i śmierci. Jej atrybuty to łuk, strzały, kołczan i łania.
Posejdon
Syn Kronosa i Rei, brat Zeusa, Hadesa, Hestii, Hery i Demeter. Bóg mórz, jezior, rzek i trzęsień ziemi. Opiekował się żeglarzami i rybakami. Atrybutem Posejdona był trójząb.
Hermes
Syn Zeusa i nimfy Mai. Był boskim posłańcem i jednocześnie bogiem dróg i handlu. Patronował podróżnym, kupcom, pasterzom i złodziejom. Jego atrybuty to: kaduceusz (symboliczna laska), petasos (kapelusz ze skrzydłami) i uskrzydlone sandały.
Hefajstos
Syn Zeusa i Hery (inna wersja mitu wskazuje, że był potomkiem samej Hery). W mitologii przedstawiany jako bóg ognia i sztuki kowalskiej. Był patronem kowali, złotników i rękodzielników. Atrybuty Hefajstosa to młot i kowadło.
