Gdzie najlepiej oglądać nocne niebo? Na pewno nie w mieście. Wysokie, oświetlone budynki i rzędy ulic przy ulicach nie sprzyjają nocnym obserwacjom. Najlepiej sprawdzają się ciemne miejsca, z dala od źródeł światła.
Pierwsze Międzynarodowe Sanktuarium Ciemnego Nieba w Europie
Walijska wyspa Ynys Enlli to pierwsze w Europie Międzynarodowe Sanktuarium Ciemnego Nieba. Do tej pory oznaczenie otrzymało zaledwie 17 miejsc na świecie – większość znajduje się w USA. Liczba nie powinna zaskakiwać. Sanktuaria muszą spełniać konkretne warunki. Najważniejsze to minimalne źródła sztucznego światła. Na niewielkiej wysepce Ynys Enlli (około 2 km długości i niecały kilometr szerokości) przez cały rok mieszkają tylko dwie osoby. Latem liczba mieszkańców wzrasta do kilkunastu.
Międzynarodowe Sanktuaria Ciemnego Nieba są wyznaczane w regionach przynajmniej częściowo odizolowanych, aby mogły być „prawnie chronione do celów naukowych, przyrodniczych, edukacyjnych, kulturalnych, związanych z dziedzictwem i/lub rozrywką publiczną”. Jaka wygląda ich wybieranie? Średnia jasność nieba w takim miejscu powinna wynosić 21,5 magnitudo na sekundę łuku kwadratowego lub mniej. Dla porównania, w miastach wartość ta waha się od 16 do 17.
Przed złożeniem wniosku do IDA (International Darky-Sky Association) mieszkańcy Ynys Enlli monitorowali nocne niebo przez cztery lata.
Widok na walijską wyspę Ynys Enlli / fot. David Williams/Getty Images
Dlaczego ciemne niebo jest takie ważne?
– W świecie, który jest coraz bardziej zanieczyszczony pod każdym względem, widok nieskazitelnego nocnego nieba wciąż zapiera dech w piersiach. Noc tętni życiem [...] Duża część świata przyrody nie śpi w nocy – mówiła w rozmowie z Guardianem Mari Huws, która pracuje jako strażniczka na wyspie. Jak dodała w oficjalnym oświadczeniu prasowym, „możliwość pracy na rzecz ochrony czegoś, co jest nieskazitelne dla przyszłych pokoleń, to przywilej”.
Z roku na rok problem zanieczyszczenia światłem rośnie. Z badań wynika, że w latach 2011–2022 globalna jasność nieba wzrosła o około 9,6%. Jasne światło w nocy nie tylko zmniejsza widoczność gwiazd. Może też utrudniać funkcjonowanie żółwiom morskim, owadom i ptakom, a nawet szkodzić ludzkiemu zdrowiu.
Ynys Enlli jest położona ponad 3 kilometry od półwyspu Llŷn w północno-zachodniej Walii. Najbliższym źródłem znacznego zanieczyszczenia świetlnego jest położony 112 km dalej Dublin.
Ciemność na wyspie docenili nie tylko naukowcy. Na Ynys Enlli lęgowiska ma około 20 tys. burzyków północnych. Gniazdują tam też nawałniki burzowe, myszy leśne i różne rodzaje ciem.
Wyjątkowe miejsce na Morzu Irlandzkim
Według informacji na stronie internetowej Bardsey Island Trust (Bardsey Island to angielska nazwa wyspy), pierwsi ludzie zamieszkali na Ynys Enlli około 4 tys. lat temu. W VI w. zaczęto stawiać tam chrześcijańskie klasztory. Wówczas wyspa stała się popularnym celem pielgrzymek. Po kasacie klasztorów w XVI w. Ynys Enlli opanowali piraci. Dopiero w połowie XVIII w. na miejscu zaczęła kształtować się społeczność rolnicza i rybacka. Od 1986 r. wyspa jest rezerwatem przyrody.
Gdzie oglądać gwiazdy w Europie i w Polsce?
Ynys Enlli to niejedyne miejsce w Europie docenione przez IDA. W 2022 r. do grona Rezerwatów Ciemnego Nieba (nie sanktuariów) dołączyło chorwackie miasto położone na wyspie Hvar. Lokalne władze wierzą, że wyróżnienie pomoże stworzyć miejsce przyjazne ciemnemu niebu, które może być celem podróży astroturystycznych.
Od 2013 r. tzw. rezerwat ciemnego nieba działa również na szczycie góry Pic du Midi de Bigorre we francuskich Pirenejach. W miejscowym obserwatorium odkryto kilka planetoid, w tym 82896 Vaubaillon.
IDA wyróżniła również trzy miejsca w Polsce. Według astronomów nocne niebo najlepiej obserwować w:
- Parku Gwiezdnego Nieba w Bieszczadach,
- Izerskim Parku Ciemnego Nieba,
- East Carpathian Dark-Sky Tripark na pograniczu Polski, Słowacji i Ukrainy.
Za jeden z najciekawszych regionów w Polsce pod względem astroturystyki uważa się Małopolskę. To zasługa licznych obserwatoriów, z których część znajduje się w górach. Warto również przypomnieć, że pierwsze obserwatorium astronomiczne w Polsce powstało w 1792 roku przy Uniwersytecie Jagiellońskim. Zapisano w nim i zachowano najdłuższą, nieprzerwaną serię obserwacji meteorologicznych. Obiekt działa do dziś.
