Słyszysz Sandomierz, mówisz „Ojciec Mateusz”. Nie powinno być to dla nikogo zaskoczeniem, ponieważ właśnie ten lubiany przez miliony widzów serial o księdzu rozwiązującym skomplikowane zagadki kryminalne przyniósł miastu ogromną popularność i wzrost zainteresowania wśród turystów z całego kraju. Co zatem warto zobaczyć w Sandomierzu? Jakie atrakcje czekają na przyjezdnych? Jak dojechać? Odpowiedzi na te i wiele innych pytań znajdziesz w poniższym artykule. 

Informacje o Sandomierzu – historia, położenie, liczba ludności

Sandomierz to miasto znajdujące się w południowo-wschodniej części Polski, w województwie świętokrzyskim, w powiecie sandomierskim. Położony jest nad Wisłą, na siedmiu wzgórzach, stąd określenie „mały Rzym”. W oparciu o dane GUS z 2021 roku, Sandomierz plasuje się w drugiej setce – dokładnie na 187. miejscu – w zestawieniu największych miast w Polsce pod względem liczby ludności (22 803 mieszkańców – 12 152 kobiet i 10 651 mężczyzn). Powierzchnia Królewskiego Miasta, jak nazywają go historycy i mieszkańcy, wynosi 28,7 km kw.

Sandomierz jest jednym z najstarszych i najważniejszych ze względu na uwarunkowania historyczne polskich miast. Badania archeologów potwierdzają, że pierwsze ślady osadnictwa w tych rejonach datuje się na epokę neolitu. Z kronik Galla Anonima wynika, że za panowania Bolesława Chrobrego, pierwszego króla Polski, Sandomierz był tuż za Wrocławiem i Krakowem główną siedzibą Królestwa Polskiego. W okresie rozbicia dzielnicowego (1138–1320) Sandomierz pełnił funkcję stolicy Księstwa Sandomierskiego. Gorsze lata dla sandomierzan nadeszły wraz z rozbiorami, gdy miasto stracił swoje dotychczasowe znaczenie i stało się łącznikiem między Królestwem Polskim a Galicją. Ogromny odsetek strat przypada też na okres I wojny światowej, kiedy Sandomierz odnotował duże zniszczenia. 

 

Na górze Sandomierz, na dole miasto Biecz / fot. DeAgostini/Getty Images

Według krążących legend, Sandomierz zawdzięcza swoją nazwę prasłowiańskim sądom pokoju – w starosłowiańskim języku określane jako „sudy mira” – które odbywały się tych terenach. Inni twierdzą z kolei, że Sandomierz pochodzi od imienia legendarnego morawskiego woja, założyciela miasta – Sędomira. Na dawnych mapach nazwa Sandomierza brzmiała: Zandomir, Sandomiria, Sudomir, Sędomir i Sędomierz.

Miastami partnerskim Sandomierza są niemiecki Emmendingen, Newark-on-Trent w Anglii, Ostróg na Ukrainie oraz włoska Volterra. 

Co warto zobaczyć w Sandomierzu? Najważniejsze atrakcje turystyczne miasta

Sandomierz nieprzypadkowo określany jest przez lokalsów „perłą w koronie województwa świętokrzyskiego”. Planując podróż do polskiego „małego Rzymu” należy zarezerwować sobie więcej czasu niż tylko kilka godzin w ciągu dnia. Najlepszą opcją będzie weekendowy wyjazd z bliskim lub znajomymi. Na turystów czeka tu cała masa atrakcji i ciekawych miejsc do zwiedzania. Aby nieco ułatwić plan wycieczki każdego, kto wybiera się w tamte rejony kraju, przygotowaliśmy sandomierską listę „must see”, którą warto mieć zawsze pod ręką. Znajdują się na niej: 

  • Ratusz – ulokowany w centralnej części Starego Miasta, wzniesiony w XIV wieku. Jest jedną z najpiękniejszych budowli renesansowych tego typu w Polsce;
  • Brama Opatowska – jedna z najlepiej zachowanych gotyckich bram miejskich w kraju, ufundowana przez króla Kazimierza Wielkiego w drugiej połowie XIV wieku;
  • Podziemna Trasa Turystyczna – trasa powstała przez połączenie dawnych piwnic i podziemnych składów kupieckich znajdująca się przy ul. Oleśnickiego;
  • Dzwonnica – zlokalizowana przy bazylice katedralnej na rogu ulic Katedralnej i Mariackiej, wybudowana w XVIII wieku;
  • Dom Długosza – XV-wieczny budynek ufundowany przez Jana Długosza;
  • Zabytkowa studnia na Rynku – najpopularniejsze miejsce w Sandomierzu;
  • Zamek Królewski – wzniesiony w czasach Kazimierza Wielkiego na skarpie wiślanej, od 1986 roku na terenie zamku znajduje się Muzeum Zamkowe; 
  • Spichlerz z XVII wieku – ulokowany w pobliżu zamku jedyny zachowany do naszych czasów spichlerz, w którym przechowywano zboże;
  • Wąwóz Królowej Jadwigi – obowiązkowy punkt na turystycznej mapie Sandomierza. Wąwóz liczy niespełna pół kilometra długości i ok. 10 m wysokości. Legenda mówi, że podczas spaceru pantofelek w tym miejscu zgubiła królowa Jadwiga, stąd jego nazwa;
  • Wzgórze Salve Regina – jedno z najpiękniejszych miejsc w Sandomierzu, jest to stożkowe wzniesienie w kształcie kopca;
  • Góry Pieprzowe – najstarsze góry w Polsce; 
  • Zbrojownia rycerska – niepowtarzalna szansa na niezapomnianą lekcję historii i odkrycie zbiorów należących do Chorągwi Rycerstwa Ziemi Sandomierskiej;
  • Sandomierski Szlak Winiarski – rozciągający się po Wyżynie Kielecko-Sandomierskiej szlak obejmujący kilkanaście winnic otwartych dla turystów;
  • Kozie schodki – idealny taras widokowy, łączący ulicę Długosza z ulicą Rybitwy;
  • Pałac Biskupi – wzniesiony w latach 1861–1864 z materiałów pochodzących z rozbiórki kościołów Marii Magdaleny i św. Piotra. Dzisiaj swoją siedzibę ma tutaj Biskup Ordynariusz Sandomierski oraz biuro Kurii Diecezjalnej.

 

Zamek w Sandomierzu / fot. Philippe Giraud/Corbis via Getty Images

Co zwiedzić w Sandomierzu?

Sandomierz to miasto, które z pewnością pokochają osoby lubiące podziwiać imponującą architekturę, historyczne miejsca i zabytkowe świątynie. Bazylika katedralna, Kościół św. Ducha, Kościół św. Jakuba, Kościół św. Józefa, Kościół św. Pawła, Kościół św. Michała, Bazylika Katedralna, dawna Synagoga, Cmentarz Żydowski i dawny Klasztor o.o. Dominikanów – to tylko część z nich. 

Miasto posiada także kilka muzeów i galerii sztuki. Między innymi Galerię Sztuki Współczesnej BWA, Galerię Etnograficzna Zapole, Galerię Otwartą, Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego czy wspomniane już Muzeum Zamkowe. 

Dodajmy, że w Sandomierzu funkcjonuje Centrum Informacji Turystycznej, który udziela informacji na temat noclegów, punktów gastronomicznych oraz atrakcji i zabytków. Sandomierski CIT znajduje się na Rynku i w sezonie, czyli od 15 kwietnia do 31 sierpnia, otwarte jest w godzinach 10:00–17:30. 

Co robić w Sandomierzu? 

Wśród sandomierskich atrakcji nie mogło zabraknąć tych związanych z serialem „Ojciec Mateusz”, który miał duży wpływ na popularyzację miasta. Na Starówce, pod adresem Rynek 5, na fanów produkcji czeka wystawa „Świat Ojca Mateusza”. Znajdziemy tam figury woskowe głównych bohaterów, szczegółowo odtworzone wnętrza z planu i sklep z pamiątkami. Osoby lubiące aktywny wypoczynek z pewnością powinny zawitać na Bulwar nad Wisłą im. Marszałka Józefa Piłsudskiego. Znajduje się tutaj budynek sportów wodnych, wypożyczalnia sprzętu pływającego i rowerów oraz plac zabaw dla rodzin z dziećmi.

Władze Sandomierza co roku starają się ściągnąć do miasta całą masę turystów, dlatego w sezonie letnim organizowane są przeróżne wydarzenia, m.in. Jarmark Jagielloński i Turniej Rycerski, Dookoła Wody Festival, podczas którego prezentowana jest muzyka z całego świata, oraz uliczny pokaz mody – Sandomierz Fashion Week, Miejskie Dożynki i zamykające sezon wakacyjny zawody triathlonowe – Triathlon Ziemi Sandomierskiej. 

Jak dojechać do Sandomierza?

Do Sandomierza dojedziemy zarówno autobusem, jak i pociągiem. Ze względu na dużą liczbę trwających wciąż inwestycji i modernizację sieci trakcyjnych, przed wyruszeniem w podróż warto sprawdzić stronę lokalnego przewoźnika, aby uniknąć jakichkolwiek nieprzyjemności. Podobnie powinny postąpić także osoby, które zdecydują się jechać samochodem na własną rękę. Nieoczekiwane utrudnienia i remonty na autostradach potrafią dać w kość. 

Sandomierz – odległość między miastami: 

  • Sandomierz – Kielce: 95 km, ok. półtorej godziny jazdy; 
  • Sandomierz – Rzeszów: 98 km, niewiele ponad półtorej godziny jazdy;
  • Sandomierz – Lublin: 110 km, ok. dwóch godzin jazdy;
  • Sandomierz – Kraków: 160 km, ponad dwie godziny jazdy;
  • Sandomierz – Warszawa: 200 km, ok. trzech godzin jazdy. 

Sandomierz – ciekawostki 

  1. W 1910 roku w Sandomierzu odnaleziona została korona hełmowa należącą do Kazimierza Wielkiego. Z kolei w latach 60. w okolicy Kościoła św. Jakuba archeolodzy trafili na szachy z XI lub XII wieku; 
  2. W Sandomierzu ma początek Małopolska Droga św. Jakuba prowadząca do Krakowa;
  3. 12 czerwca 1999 roku Jan Paweł II odwiedził Sandomierz podczas swojej siódmej pielgrzymki do Polski;
  4. W Sandomierzu rozgrywa się akcja powieści „Ziarno prawdy”, której autorem jest Zygmunt Miłoszewski;
  5. W Kościele świętego Józefa znajdują się zmumifikowane zwłoki wojewodzianki Teresy Izabeli Morsztynówny;
  6. Collegium Gostomianum przy ulicy Jana Długosza 7 to jedna z najstarszych i najbardziej prestiżowych szkół średnich w Polsce;
  7. W sandomierskiej katedrze wisi wzbudzający wiele kontrowersji obraz Karola de Prevot „Mord Rytualny”;
  8. W okresie zimowym na górze Słonecznej w parku Piszczele działa wyciąg narciarski;
  9. W 2022 roku w Sandomierzu padł rekord temperatur maksymalnych w czerwcu, który od teraz wynosi 35 st. Celsjusza (poprzedni rekord, czyli 34 st. C. odnotowano w 1963 roku). 

Źródła: sandomierz.eu, sandomierz.travel, Wikipedia.