Dziedzictwo UNESCO w Polsce
Lista Światowego Dziedzictwa UNESCO została ustanowiona na mocy Konwencji w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturowego i naturalnego, przyjętej przez wyspecjalizowaną organizację ONZ do spraw Edukacji, Nauki i Kultury w listopadzie 1972 roku. Dokument wszedł w życie trzy lata później. Łączna liczba sygnatariuszy wynosi obecnie 194 państw. Jednym z pierwszych państw, które ratyfikowało Konwencję była Polska (6 maja 1976 r.).
Dziedzictwo UNESCO obejmuje miejsca i budowle o niezwykłej „wartości kulturowej lub przyrodniczej” dla ludzkości. Aktualnie na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO znajdują się 1154 obiekty, rozlokowane w 167 państwach na całym świecie. Najwięcej, bo aż 58, zlokalizowanych jest we Włoszech, o dwa mniej w Chinach, natomiast podium zamykają nasi zachodni sąsiedzi (51).
Ile obiektów UNESCO jest w Polsce? Nasz kraj może się poszczycić 17 miejscami wyróżnionymi przez Organizację Narodów Zjednoczonych do spraw Oświaty, Nauki i Kultury. Niewykluczone, że liczba ta w niedalekiej przyszłości się zwiększy, bowiem na polskiej liście informacyjnej UNESCO, czyli liście obiektów oczkujących na wpisanie, czeka pięć kolejnych zabytków.
Poniżej prezentujemy pełny wykaz obiektów z Polski, które znajdziemy na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO. Jakie są obiekty UNESCO w Polsce?
Obiekty UNESCO w Polsce – lista
- Stare Miasto w Krakowie
- Królewskie Kopalnie Soli w Wieliczce i Bochni
- Auschwitz-Birkenau – niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny i zagłady
- Puszcza Białowieska
- Stare Miasto w Warszawie
- Stare Miasto w Zamościu
- Średniowieczny zespół miejski Torunia
- Zamek Krzyżacki w Malborku
- Kalwaria Zebrzydowska – manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy
- Kościoły Pokoju w Jaworze i Świdnicy
- Drewniane kościoły południowej Małopolski – Binarowa, Blizne, Dębno, Haczów, Lipnica Murowana, Sękowa
- Park Mużakowski
- Hala Stulecia we Wrocławiu
- Drewniane cerkwie w polskim i ukraińskim regionie Karpat
- Kopalnia rud ołowiu, srebra i cynku w Tarnowskich Górach oraz system gospodarowania wodami podziemnymi
- Krzemionkowski region pradziejowego górnictwa krzemienia pasiastego
- Lasy bukowe w Bieszczadzkim Parku Narodowym
Stare Miasto w Krakowie
Pierwszy polski obiekt trafił na słynną listę w 1978 roku, a chodzi mianowicie o Stare Miasto w Krakowie, czyli najstarsza część miasta. Co ciekawe, był to zarazem jeden z pierwszych dwunastu zabytków uhonorowanych przez UNESCO. Krakowskie Stare Miasto, obejmujące obszar Wawelu, Kazimierza i Stradomia, uznano za „wybitny przykład typu budowli, zespołu architektonicznego, zespołu obiektów techniki lub krajobrazu, który ilustruje znaczące etapy w historii ludzkości”.
Stare Miasto w Krakowie / Fot.Getty Images
Królewskie Kopalnie Soli w Wieliczce i Bochni
W tym samym roku, co Stare Miasto w Krakowie, na Listę Światowego Dziedzictwa wpisano Kopalnię Soli w Wieliczce. 35 lat później, w 2013 r., wpis rozszerzono o Kopalnię Soli w Bochni i Zamek Żupny w Wieliczce. Od tego momentu Królewskie Kopalnie Soli w Wieliczce i Bochni są wpisem seryjnym.
Auschwitz-Birkenau
Nazistowski obóz koncentracyjny Auschwitz-Birkenau został wpisany na Listę UNESCO w 1979 roku na podstawie kryterium VI, którego treść brzmi: „jako powiązane w sposób bezpośredni lub materialny z wydarzeniami lub żywymi tradycjami, ideami, wierzeniami, dziełami artystycznymi lub literackimi o wyjątkowym uniwersalnym znaczeniu”. Obóz w Oświęcimiu reprezentuje wszystkie obozy koncentracyjne i obozy zagłady na świecie.
Puszcza Białowieska
Puszcza Białowieska to do niedawna jedyny obiekt przyrodniczy światowego dziedzictwa UNESCO w Polsce. Na listę została wpisana w 1979 roku jako część Białowieskiego Parku Narodowego na podstawie kryterium IX: „stanowi wyjątkowy przykład reprezentatywny dla trwających procesów ekologicznych i biologicznych istotnych w ewolucji i rozwoju ekosystemów oraz zespołów zwierzęcych i roślinnych lądowych, słodkowodnych, nadbrzeżnych i morskich” oraz X: „obejmuje siedliska naturalne najbardziej reprezentatywne i najważniejsze dla ochrony in situ różnorodności biologicznej, włączając te, w których występują zagrożone gatunki o wyjątkowej uniwersalnej wartości z punktu widzenia nauki lub ochrony przyrody”.
Puszcza Białowieska / Fot. Getty Images
W 1992 r. wpis został rozszerzony o bardzo obszerną białoruską część Puszczy Białowieskiej. Od 2008 trwały wspólne starania o powiększenie uznawanego przez UNESCO obszaru. Udało się niespełna dziesięć lat temu – od 2014 roku Światowym Dziedzictwem jest niemal cała polska Puszcza Białowieska oraz większa część białoruskiej.
Stare Miasto w Warszawie
Warszawskie Stare Miasto, które w niemal całości zostało zniszczone w czasie II wojny światowej, wpisano na na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO w 1980 roku na podstawie kryterium II: „ukazuje znaczącą wymianę wartości, zachodzącą w danym okresie czasu lub na danym obszarze kulturowym świata w dziedzinie rozwoju architektury lub techniki, sztuk monumentalnych, urbanistyki lub projektowania krajobrazu” oraz IV: „powiązane w sposób bezpośredni lub materialny z wydarzeniami lub żywymi tradycjami, ideami, wierzeniami, dziełami artystycznymi lub literackimi o wyjątkowym uniwersalnym znaczeniu”.
Stare Miasto w Zamościu
Stare Miasto w Zamościu, podobnie jak krakowskie Stare Miasto, zostało wyróżnione przez UNESCO na podstawie kryterium IV. Wpisu dokonano w 1992 roku. Jak czytamy na oficjalnej stronie UNESCO, Zamość jest przykładem „idealnego renesansowego miasta” z końca XVI wieku.
Średniowieczny zespół miejski Torunia
Średniowieczny zespół miejski Torunia, czyli rodzinnego miasta Mikołaja Kopernika, trafił na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO w 1997 roku na podstawie kryteriów II i IV. Zespół staromiejski Torunia to najstarsza część miasta, obejmująca Stare Miasto, Nowe Miasto i gotycki zamek krzyżacki z XIII wieku.
Zamek krzyżacki w Malborku
Zamek w Malborku wpisano na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO w 1997 roku w oparciu o kryteria II, III i IV. Wzniesiona przez zakon krzyżacki budowla uznawana jest za jedną z najwspanialszych twierdz średniowiecznej Europy. Zamek uległ poważnemu zniszczeniu w czasie II wojny światowej i został zrekonstruowany po jej zakończeniu.
Zamek w Malborku / Fot. Getty Images
Kalwaria Zebrzydowska
Kalwaria Zebrzydowska nazywana jest „polską Jerozolimą” i uznawana za duchową stolicę Małopolski. W 1999 roku miejscowe sanktuarium pasyjno-maryjne oo. bernardynów, jako jedyna kalwaria na świecie, zostało wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO (kryterium II i IV).
Kościoły Pokoju w Jaworze i Świdnicy
Kościoły Pokoju w Jaworze i Świdnicy powstały w połowie XVII w. i są największymi drewnianymi budowlami sakralnymi o konstrukcji szkieletowej na Starym Kontynencie. Świątynie trafiły na listę UNESCO w 2001 roku na podstawie kryteriów III, IV i VI.
Drewniane kościoły południowej Małopolski
Binarowa, Blizne, Dębno, Haczów, Lipnica Murowana, Sękowa, czyli drewniane kościoły południowej Małopolski, pojawiły się na liście dziedzictwa UNESCO w 2003 roku. Między innymi w oparciu o kryterium III, którego treść brzmi: „przedstawiać unikatowe albo przynajmniej wyjątkowe świadectwo tradycji kulturowej lub istniejącej albo minionej cywilizacji”.
Park Mużakowski
Park Mużakowski to jeden z najpiękniejszych parków w Europie i jedyny z Polski na liście dziedzictwa UNESCO. Przez wielu uważany za raj dla rowerzystów, spacerowiczów i... zakochanych. Zauważony i wyróżniony przez Organizację Narodów Zjednoczonych do spraw Oświaty, Nauki i Kultury w 2004 roku (kryterium I, IV).
Hala Stulecia we Wrocławiu
Wrocławska Hala Stulecia została wpisana na listę UNESCO w 2006 r. i uznana za „wybitne dzieło twórczego geniuszu człowieka”, jak głosi kryterium I. Jeden z symboli stolicy Dolnego Śląska wzniesiono w latach 1911–1913, a autorem projektu był Max Berg.
Drewniane cerkwie w polskim i ukraińskim regionie Karpat
Wpis z 2013 roku odnośnie drewnianych cerkwi w regionie Karpat obejmuje 16 świątyń, z których osiem znajduje się na terytorium Polski i osiem na Ukrainie. Są to:
- Cerkiew św. Paraskiewy w Radrużu
- Cerkiew Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy w Chotyńcu
- Cerkiew św. Michała Archanioła w Smolniku
- Cerkiew św. Michała Archanioła w Turzańsku
- Cerkiew św. Jakuba Młodszego Apostoła w Powroźniku
- Cerkiew Opieki Bogurodzicy w Owczarach
- Cerkiew św. Paraskiewy w Kwiatoniu
- Cerkiew św. Michała Archanioła w Brunarach Wyżnych
- Cerkiew Zesłania Ducha Świętego w Potyliczu
- Cerkiew św. Dymitra w Matkowie
- Cerkiew Świętej Trójcy w Żółkwi
- Cerkiew św. Jerzego w Drohobyczu
- Cerkiew Św. Ducha w Rohatyniu
- Cerkiew Narodzenia Theotokos w Werbiążu Niżnym
- Cerkiew Wniebowstąpienia Pańskiego w Jasinie
- Cerkiew św. Michała w Użoku
Tarnowskie Góry
Kopalnia rud ołowiu, srebra i cynku w Tarnowskich Górach oraz system gospodarowania wodami podziemnymi znajdują się na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO od 2017 roku. Co ciekawe, wpisu na listę dokonano 9 lipca podczas 41. sesji Komitetu Światowego Dziedzictwa odbywającej się wówczas w Krakowie.
Krzemionki
Krzemionkowski region pradziejowego górnictwa krzemienia pasiastego wpisano na listę UNESCO w 2019 roku. Tutejsze kopalnie krzemienne zostały odkryte przez Jana Samsonowicza na początku lat 20. minionego wieku. – Stanowi źródło wiedzy o tym, jak żyli i pracowali ludzie w prehistorycznych społecznościach osiadłych i jest świadectwem zaginionej tradycji kulturowej – czytamy na stronie Polskiego Komitetu ds. UNESCO.
Krzemionkowski region pradziejowego górnictwa krzemienia pasiastego / Fot. Getty Images
Lasy bukowe w Bieszczadzkim Parku Narodowym
Najmłodszym polskim obiektem na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO są lasy bukowe położone na terenie Bieszczadzkiego Parku Narodowego, trzeciego co do wielkości parku narodowego w naszym kraju. Wpisu dokonano w 2021 roku.
– Dziękujemy wszystkim zaangażowanym w pracę nad wnioskiem i wspierającym wpis drugiego w Polsce obiektu przyrodniczego na listę Światowego Dziedzictwa Przyrodniczego UNESCO – oświadczyli przedstawiciele Bieszczadzkiego Parku Narodowego tuż po ogłoszeniu decyzji Centrum Światowego Dziedzictwa.
Źródło: unesco.pl
