Jak w przeszłości wyglądały zwyczaje pogrzebowe? Ceremonie upamiętniające zmarłych różniły się w zależności od części świata i ewaluowały na przestrzeni lat. W starożytnym Egipcie ku czci tych, którzy odeszli, stawiano piramidy. Równie monumentalne grobowce powstawały w Państwie Środka. W mauzoleum Pierwszego Cesarza Qin w 1974 roku odkryto Terakotową Armię, czyli zbiór ponad ośmiu tysięcy figurek przestawiających między innymi żołnierzy armii mających strzec na wieki chińskiego przywódcy. 

W innych częściach globu na cześć zmarłych powstały mogiły w formie kopca, tzw. kurhany. Najwięcej i najcenniejsze z nich zachowały się w Europie, w tym także naszym kraju. Jednak tego typu groby znajdziemy również w Ameryce, Azji czy na Bliskim Wschodzie. Badaczy od zawsze fascynowała nie tylko forma i kształt budowanych kopców, ale także historia, jaka się za nimi kryje. 

Czym dokładnie są kurhany? Jak wglądały? Gdzie szukać ich w Polsce? Na te i wiele więcej pytań odpowiadamy w dalszej części artykułu. 

Co to są kurhany?

Kurhany, jak już zostało wspomniane, to mogiły kształtem przypominające stożek. W tumulusach (określenie z języka łacińskiego) znajdują się pomieszczenia służące jako grobowce, przeważnie o skalistej lub drewnianej konstrukcji. Początki kurhanów sięgają neolitu, czyli młodszej epoki kamienia. To z tego okresu pochodzi chociażby jeden z największych na świecie, numer jeden w Europie pod tym względem, prehistoryczny kopiec wykonany przez człowieka.

Mowa o liczącym ponad 4 tysiące lat, ok. 40 metrów długości i 138 metrów średnicy Silbury Hill. Położony w południowej Anglii, w pobliżu Stonehenge, obiekt w 1986 roku trafił na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Mimo upływu kolejnych dekad i wielu teorii, do tej pory nie wiadomo, skąd zrodził się pomysł na jego budowę. Nie ustalono także, czy ktoś spoczywa wewnątrz. 

Jednak najpopularniejszym kurhanem na Wyspach Brytyjskich jest Sutton Hoo, gdzie najprawdopodobniej spoczywa anglosaski władca, król Raedwald, rządzący Anglią Wschodnią w VII wieku. Historycy wciąż bazują na przypuszczeniach, ponieważ odkryte na miejscu szczątki były na tyle zniszczone, że eksperci nie byli wstanie ustalić do kogo one należą. – Ze wszystkich dowodów wynika, że miejsce pochówku jest powiązane z dynastią królewską ze Wschodniej Anglii i myślę, że to jest najdalej, jak możemy i powinniśmy odpowiedzieć na to pytanie – przyznał prof. Howard Williams z Uniwersytetu w Chester. 

Badania archeologiczne w Sutton Hoo (1939) / Fot. A. Cook/London Express/Getty Images

Stanowisko archeologiczne we wschodniej części kraju po dziś dzień chodzi za jedno z najważniejszych znalezisk w historii Zjednoczonego Królestwa. Odkryte zostało w 1939 roku przez archeologa Basila Browna. We wnętrzu kopca – oprócz szczątków ciałopalnych – badacze natrafili na średniowieczny statek o długości 27 metrów, pełen drogocennych przedmiotów. Na pokładzie znaleziono między innymi sztućce i monety z Cesarstwa Bizantyjskiego, miecz z rękojeścią wykonaną z klejnotów oraz złote dodatki do stroju. Dodajmy, że na podstawie wydarzeń sprzed ponad 80 lat powstał film Netfliksa – „The Dig”, przybliżający historię łodziowego pochówku z Sutton Hoo. 

Sutton Hoo / Fot. Geography Photos/UCG/Universal Images Group via Getty Images

Kurhany w Wielkopolsce

Ze względu na swój charakterystyczny kształt kurhany są bardzo łatwe do rozpoznania. W Polsce do dzisiaj zachowało się około 40 tumulusów. Najsłynniejsze zlokalizowane są w województwie wielkopolskim, w okolicach Łęk Małych, nieopodal drogi między Kościanem a Grodziskiem Wielkopolskim. Wielkopolskie Piramidy datuje się na wczesną epokę brązu i stanowią ewenement na skalę europejską. Do dzisiaj zachowały się tylko cztery kurhany, choć jeszcze pod koniec XIX wieku było ich 11. Siedem z nich uległo zniszczeniu w trakcie budowy pobliskiej trasy kolejowej.

Badania historyków wskazują, że pierwotnie w tym miejscu stało 14 kopców, w których pochowano ludzi znaczących dla lokalnej społeczności. Świadczyć o tym mają przedmioty, takie jak broń, naczynia, berło sztyletowe czy wszelakiego rodzaju ozdoby, które trafiały do grobowca wraz ze zmarłym. Wysokość kurhanów oscyluje między 2,5 a 5 metrów. 

Jeden z kurhanów w Łękach Małych / Fot. Pszemor1 - Praca własna / Domena publiczna / https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Kurhan1-lekimale2.jpg

Inne znane kurhany w Polsce to: 

  • Kopiec Krakusa w Krakowie
  • Kurhan w Kiwitach
  • Cmentarzysko kurhanowe Szwajcaria niedaleko Suwałk
  • Kurhan karniowicki w Karniowicach
  • Kurhany w Mirosławiu
  • Cmentarzysko w Węsiorach 

Cmentarzysko w Węsiorach / Fot. Michal Fludra/NurPhoto via Getty Images