Większość jaskiń w Polsce to miejsca trudno dostępne, po których względnie bezpiecznie mogą poruszać się wyłącznie osoby z doświadczeniem w alpinizmie jaskiniowym. W naszym kraju nie brakuje jednak jaskiń udostępnionych do ruchu turystycznego, które może zwiedzić dosłownie każdy, kto nie boi się ciasnych przestrzeni. Co prawda daleko im do najdłuższej jaskini na świecie, ale i tak są warte uwagi.
Czym właściwie jest jaskinia? Pod tym pojęciem kryje się powstała w wyniku naturalnych procesów przestrzeń w skale o rozmiarze umożliwiającym jej penetrację przez człowieka. Badaniu tych miejsc poświęcona jest speleologia – nauka o jaskiniach, w której spektrum zainteresowania znajduje się nie tylko wskazanie genezy i określenie rozwoju jaskiń, ale także poznanie ich środowiska przyrodniczego i określenie problemów związanych z ochroną tych miejsc.
Ile jest jaskiń w Polsce?
Jaskinie w Polsce wielu osobom kojarzą się wyłącznie z niewielkimi otworami skalnymi, które mogą zapewnić schronienie w sytuacji, gdy na szlaku zaskoczy niesprzyjająca pogoda. Faktem jest, że wiele polskich jaskiń to małe obiekty, ale nie można zapomnieć, że wśród nich znajdują się także prawdziwe olbrzymy, które są tak samo wymagające, jak największe jaskinie w Czechach. O wielu z nich słyszeli tylko nieliczni, a jeszcze mniej poznało ich tajemnice.
Nic dziwnego, bo w naszym kraju zinwentaryzowano ok. 4200 jaskiń! Całkiem sporo, zwłaszcza jeżeli weźmiemy pod uwagę fakt, że Polska to kraj o ukształtowaniu nizinnym. Większość jest zamknięta dla ruchu turystycznego. Skąd taka decyzja? To proste, w wielu jaskiniach panują niebezpieczne warunki, inne są zamknięte ze względu na konieczność ochrony cennego ekosystemu.
Gdzie jest najwięcej jaskiń w Polsce? Największe zagęszczenie tego typu miejsc występuje na obszarze Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, gdzie zinwentaryzowano ok. 1580 jaskiń. Drugie miejsce zajmują Karpaty fliszowe, gdzie odkryto ich ponad 1300. Trzecią pozycję zajmuje najwyższe pasmo w łańcuchu Karpat – Tatry, gdzie zinwentaryzowano ponad 860 jaskiń. Inne obszary występowania naturalnych przestrzeni w skałach to:
- Pieniński Pas Skałkowy (ponad 40 zinwentaryzowanych jaskiń),
- Sudety (ponad 90 zinwentaryzowanych jaskiń),
- Góry Świętokrzyskie (ponad 150 zinwentaryzowanych jaskiń),
- Niecka Nidziańska (ponad 100 zinwentaryzowanych jaskiń),
- Roztocze (ponad 10 zinwentaryzowanych jaskiń).
Należy wspomnieć, że jaskinie występują także na obszarze Niżu Polskiego. Łącznie jest ich tam 22, ale najdłuższe z nich powstały w wyniku działalności człowieka, nie procesów naturalnych.
Rodzaje jaskiń w Polsce
Większość polskich jaskiń to obiekty krasowe. Powstały w następstwie procesu krasowienia, czyli rozpuszczania skał przez wody podziemne i powierzchniowe. Ponadto w Karpatach fliszowych i Pieninach występują jaskinie tektoniczne (utworzone w wyniku procesów tektonicznych), wietrzeniowe-erozyjne (powstałe w wyniku procesów wietrzenia i erozji) i grawitacyjne (będące efektem oddziaływania ruchów masowych: osuwania, obrywów i spełzywania).
Na obszarze Niżu Polskiego można znaleźć też jaskinie pseudokrasowe. Czyli o genezie zbliżonej do tej, która charakteryzuje jaskinie krasowe, jednak z nieco inną rolą oddziaływania wody, polegającą na wyłamywaniu słabszego materiału skalnego.
Jaskinia Raj
Jaskinia Raj / fot. PT Łysogóry, Wikimedia Commons, CC-BY-SA-4.0
Zestawienie najciekawszych jaskiń w Polsce otwiera jeden z najsłynniejszych tego typu obiektów. Jaskinia Raj, bo o niej mowa, to jedna z największych atrakcji Gór Świętokrzyskich. Jej korytarze i komory, których łączna długość przekracza 240 metrów, liczą sobie ok. 360 milionów lat. Przez cały rok panuje tam temperatura od 8 do 10 stopni Celsjusza, a wilgotność powietrza sięga 95 proc.
Jaskinia Raj jest otwarta dla ruchu turystycznego. Wszyscy chętni mogą zwiedzić to piękne miejsce w towarzystwie przewodnika. Trasa zwiedzania mierzy 180 metrów i rozpoczyna się w pawilonie, w którym eksponowane są odkryte w jaskini znaleziska – szczątki mamuta, nosorożca włochatego i niedźwiedzia jaskiniowego oraz liczące ok. 50 tys. lat narzędzia człowieka neandertalskiego. Dalej zwiedzający udają się do Komory Złomisk, której podłoże jest pokryte głazami oderwanymi ze stropu. Kolejnym obiektem jest Sala Kolumnowa, skąd krótkim mostkiem dochodzimy do Sali stalaktytów. To jedna z najpiękniejszych jaskiń w Polsce.
Grota Łokietka
Grota Łokietka / fot. Jakub Hałun, Wikimedia Commons, CC-BY-SA-4.0
Przenosimy się do Ojcowskiego Parku Narodowego. To niezwykłe miejsce zachwyca nie tylko fantazyjnymi formacjami skalnymi, niesamowitymi krajobrazami i pięknymi okazami flory. Jedną z największych tamtejszych atrakcji są także jaskinie, w tym największa z nich: Grota Łokietka, zlokalizowana na wysokości 125 metrów ponad dnem malowniczej Doliny Sąspowskiej. Łączna długość jej korytarzy i sal to ok. 320 metrów, a deniwelacja (różnica między punktami położonymi najniżej i najwyżej) wynosi 7 metrów. Przez cały rok panuje tam stabilna temperatura, wynosząca 7–8 stopni Celsjusza.
Grota Łokietka to jeden z najwspanialszych pomników historii naturalnej, który jest dostępny do zwiedzania. W XIX wieku odkryto tam szczątki niedźwiedzia jaskiniowego i ślady bytności człowieka pierwotnego. Zwiedzający mogą podziwiać piękne stalagmity i masywny słup naciekowy (tzw. Orzeł).
Skąd wzięła się charakterystyczna nazwa jaskini? Jak można się domyślić, jej geneza ma związek z osobą Władysława I Łokietka. Jak głosi legenda, na przełomie XIII i XIV wieku grota miała zapewniać schronienie królowi z dynastii Piastów, który przez 6 tygodni miał ukrywać się tam przed Wacławem II. Podobno Łokietek spał na kamiennym łożu, w sali, która dziś nazywana jest Sypialnią. Okoliczni mieszkańcy mieli dostarczać mu żywność bocznymi korytarzami, a główne wejście do jaskini pozostawało zasłonięte wielką pajęczyną, co zmyliło pościg.
Jaskinia Niedźwiedzia
Jaskinia Niedźwiedzia / fot. Jacek Halicki, Wikimedia Commons, CC-BY-SA-3.0
Nasza kolejna destynacja to Sudety Wschodnie, a konkretnie – Masyw Śnieżnika, gdzie znajduje się najpiękniejsza jaskinia w Polsce (zdaniem wielu osób). Jaskinia Niedźwiedzia została odkryta w 1966 roku. Wejście do tego zachwycającego obiektu odsłonięto przypadkiem, w trakcie eksploatowania tamtejszych złóż marmuru. W toku badań odkryto tam liczne szczątki zwierząt, m.in. niedźwiedzia i lwa jaskiniowego. W 1977 roku w jaskini ustanowiono rezerwat przyrody, a w 1983 roku otwarto jej część dla ruchu turystycznego.
Łączna długość wszystkich korytarzy i komór Jaskini Niedźwiedziej przekracza 4500 metrów, a deniwelacja to 118 metrów. Należy jednak podkreślić, że łączna długość trasy zwiedzania to „zaledwie” 360 metrów. W części środkowej można podziwiać nie tylko zachwycające stalagmity i stalaktyty, ale także szkielet niedźwiedzia jaskiniowego i liczne polewy naciekowe. Najbardziej efektowna (i jednocześnie najtrudniejsza) cześć trasy wiedzie dnem jaskini. Ten odcinek można pokonać wyłącznie w towarzystwie grotołaza.
Jaskinia Mroźna
Jaskinia Mroźna / fot. nosek8, Wikimedia Commons, CC-BY-3.0
Kolejna wspaniała jaskinia jest zlokalizowana w Tatrach, a dokładnie – w Dolinie Kościeliskiej. Jeszcze nie tak dawno temu sądzono, że Jaskinia Mroźna mierzy 560 metrów długości. Ostatnie badania udowodniły jednak, że ta wartość była niedoszacowana o przynajmniej 200 metrów. To jedna z sześciu tatrzańskich jaskiń otwartych dla ruchu turystycznego.
Wewnątrz panują dość nieprzyjazne warunki – temperatura nie przekracza 6 stopni Celsjusza, powietrze jest wilgotne, a zwiedzających smaga srogi wiatr. Wszyscy, których to nie odstrasza, zobaczą wspaniały spektakl matki natury. Ściany groty są obficie pokryte mlekiem wapiennym. Biały osad do złudzenia przypomina szron. W korytarzach i komorach można podziwiać wspaniałe stalaktyty i stalagmity. Ogromne wrażenie robią też dwa jeziorka sztucznego pochodzenia – Sabałowe i Piaskowe.
Jaskinia Wielka Śnieżna
Jaskinia Wielka Śnieżna / fot. Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy, Jan Kućmierz, Wikimedia Commons
Pozostajemy w Tatrach. Ostatni obiekt na naszej liście nie jest otwarty dla ruchu turystycznego, ale tak wspaniałej groty po prostu nie mogło zabraknąć w tym zestawieniu. Wielka Śnieżna to największa jaskinia w Polsce, zarówno pod względem długości, jak i głębokości. W tym niezwykłym systemie odkryto dotychczas 23758 metrów korytarzy. Deniwelacja wynosi 824 metry. Niestety, do Jaskini Wielkiej Śnieżnej mogą dostać się jedynie osoby z uprawnieniami taternika jaskiniowego i zarejestrowane w jednym z polskich klubów jaskiniowych, a każde wejście musi być odnotowane w parkowym systemie.
