Trujące piękno. Na tej wystawie z bliska zobaczymy to, czego lepiej nie dotykać

W świecie przyrody trucizna bywa zarówno groźną bronią, jak i cennym narzędziem obrony. Można się o tym przekonać podczas wizyty na wystawie „Trucizny. Supermoce natury” w warszawskim Centrum Nauki Kopernik. Głównymi bohaterami ekspozycji są jadowite węże, pająki, jaszczurki i płazy, pochodzące z odległych zakątków świata. Każdy z tych gatunków żyje tu w warunkach zbliżonych do naturalnych, w specjalnie przygotowanych terrariach, dzięki którym można bezpiecznie przyjrzeć się im z bliska. Trochę wbrew zasadom panującym w Koperniku, niczego nie można tu jednak dotykać.

Niewidzialna broń

Jad pozostaje niewidoczny dla oka – jest ukryty w specjalnych gruczołach. Zwierzęta wykorzystują go, by odstraszyć drapieżnika, upolować ofiarę, a czasem również w obronie przed człowiekiem. Choć może być śmiertelnie niebezpieczny, większość gatunków wykazuje dużą powściągliwość w jego stosowaniu. Zużycie toksyny oznacza bowiem konieczność długotrwałej regeneracji, a to sprawia, że zwierzę staje się bezbronne. Z ponad trzech tysięcy znanych gatunków węży jedynie ok. 450 jest jadowitych (w Polsce tylko żmija zygzakowata). Podobnie w przypadku pająków – tylko 12 z ponad 40 tys. gatunków może stanowić zagrożenie dla człowieka.

Wystawa przedstawia wiele strategii obronnych tych stworzeń - od syczenia i grzechotania, przez szybkie ruchy, po jaskrawe, ostrzegawcze ubarwienie. Dobrym przykładem jest grzechotnik skalny (Crotalus lepidus), który wita odwiedzających wystawę charakterystycznym dźwiękiem przypominającym cykanie cykad. Informuje w ten sposób o swojej obecności i odstrasza potencjalnych napastników. Nie wszystkie grzechotniki są równie głośne – grzechotnik rogaty (Crotalus cerastes) ze względu na niewielki rozmiar grzechotki pozostaje niemal niemożliwy do usłyszenia.

Z trucizny lek

Jednym z najbardziej fascynujących aspektów wystawy jest przedstawienie roli, jaką jadowite zwierzęta odgrywają we współczesnej medycynie. Ich działające na poziomie komórkowym toksyny są wykorzystywane przez naukowców do tworzenia nowych leków. Jad żararaki rogatej (Bothriechis schlegelii) stosuje się w terapii nadciśnienia i chorób serca. Heloderma arizońska (Heloderma suspectum) zainspirowała badaczy do opracowania lekarstwa na cukrzycę typu 2 – ta jaszczurka żywi się zaledwie jeden lub dwa razy w miesiącu, a mimo to poziom cukru w jej organizmie utrzymuje się na stałym poziomie.

Grzechotnik skalny przyczynił się do opracowania leków przeciwzakrzepowych, a peptydy z jadu skorpiona azjatyckiego wykazują obiecujące właściwości antynowotworowe i przeciwdziałające antybiotykoopornym infekcjom bakteryjnym. Ptasznik królewski (Poecilotheria regalis) może za to wkrótce pomóc naukowcom w stworzeniu silniejszych od morfiny i mniej uzależniających środków przeciwbólowych.

Tropikalni lokatorzy

O dobrostan zwierząt dbają specjaliści z hiszpańskiej firmy Nabau Projects – twórcy wystawy. Opiekunowie chętnie dzielą się wiedzą o swoich podopiecznych. Można także obserwować proces karmienia czy nawilżania roślinności w terrariach. Śledzenie zachowań egzotycznych zwierząt pozwala lepiej zrozumieć ich znaczenie nie tylko dla medycyny, lecz także dla ekosystemu. Przykład? Wiele węży pozytywnie wpływa na utrzymanie równowagi biologicznej – pomagają kontrolować populacje gryzoni i innych małych zwierząt, co zapobiega nadmiernemu rozprzestrzenianiu się chorób. Żyjące w naszym klimacie pająki skutecznie oczyszczają za to domy z owadów.

Przyroda jako nauczycielka

„Trucizny. Supermoce natury” to wystawa o wielowarstwowym charakterze – przyrodniczym, edukacyjnym i naukowym. Została zaprojektowana z myślą o różnych grupach wiekowych. Dla dzieci i młodzieży stanowi źródło wiedzy i inspiracji – dzięki grafikom i filmom wzbogacającym ekspozycję młodzi zwiedzający uczą się krytycznego myślenia, rozwijają kompetencje przyrodnicze i budują relację z naturą. Dla dorosłych wystawa to okazja do głębszej refleksji nad złożonością świata zwierząt, ich nieoczywistą urodą i ukrytym znaczeniem. Wystawa przypomina także, że ochrona jadowitych zwierząt jest równie istotna jak ochrona każdego innego żyjącego stworzenia – bez nich ryzykujemy utratę dostępu do milionów potencjalnych substancji, które w przyszłości mogą ratować ludzkie życie.

Wystawę „Trucizny. Supermoce natury” można zwiedzać do 30 września 2025 roku. Partnerem Wystawy Czasowej jest Samsung.

Materiał promocyjny Centrum Nauki Kopernik