Torbacze – ssaki z antypodów, które nie rozstają się ze swoją torebką

Spis treści:

1. Z Ameryki do Australazji
2. Torby lęgowe
3. Monogamia i haremy

Torbacze zawładnęły wyobraźnią milionów. Głównie ze względu na niezwykły sposób, w jaki opiekują się swoimi młodymi. Sposób, który kojarzy się z ciepłem, bliskością i absolutnym bezpieczeństwem.

Torbacze są ssakami, jednak charakteryzuje je unikatowy proces rozrodczy. Mają krótką ciążę, a ich młode przychodzą na świat słabo rozwinięte. Następnie dojrzewają w specjalnej torbie lęgowej przyczepione do sutków matki. Właśnie ta strategia rozrodcza plasuje torbacze pomiędzy składającymi jaja stekowcami a ssakami łożyskowymi.

Z Ameryki do Australazji

Historia ewolucji torbaczy sugeruje, że wywodzą się one z Ameryki Północnej. Następnie migrowały, by rozwinąć się w Australazji, czyli na terenie Australii, Nowej Zelandii i Nowej Gwinei. Najwcześniejsze torbacze znalezione w Australii datowane są na około 23 miliony lat temu. Większość współczesnych rodzin i form ugruntowała się właśnie w tym okresie. Najbardziej prawdopodobną drogą migracji z Ameryki do Australii jest Antarktyda.

W tamtym czasie wszystkie trzy południowe kontynenty były zjednoczone w masywie lądowym znanym jako Gondwana. Masa ta zaczęła się rozpadać 135 milionów lat temu, a Ameryka Południowa i Antarktyda były połączone jeszcze około 30 milionów lat temu. Na Antarktydzie znaleziono skamieniałość jednego ssaka lądowego – torbacza datowanego na 40 milionów lat. Płyta australijska stopniowo przesuwała się na północ przez kolejne 30 milionów lat, zanim osiągnęła obecną szerokość geograficzną. Ta długa izolacja umożliwiła rozległy rozwój torbaczy w Australii przy braku konkurencji ze strony łożyskowców.

Torby lęgowe

Nazwa „torbacze” wzięła się oczywiście od charakterystycznej torby lęgowej. Zarodki torbaczy rozwijają się w macicy, ale w przeciwieństwie do ssaków łożyskowych, potomstwo rodzi się na bardzo wczesnym etapie rozwoju. Rozwój embrionalny kończy poza ciałem matki. Słabo rozwinięty torbacz przyczepia się do sutków brzusznych, które często, ale nie zawsze, są zamknięte w torbie lęgowej.

Sama ciąża trwa od ośmiu do czterdziestu dwóch dni, po czym młode jest noszone w torbie przez okres od trzydziestu dni nawet do siedmiu miesięcy. Po urodzeniu młode mają zamknięte oczy i uszy, kikuty tylnych kończyn i ogonów, a ich ciało jest całkowicie bezwłose. Ich zmysł węchu jest doskonale rozwinięty, podobnie jak zmysł dotyku, co pozwala im nawigować do torby.

Liczebność miotów waha się od jednego do dwunastu na jeden poród. Młode odstawiane są od piersi w okresie od sześciu tygodni do roku. Relacja między matką a potomstwem jest u wielu gatunków długotrwała. Torbacza osiągają dojrzałość płciową w okresie od dziesięciu miesięcy do czterech lat, w zależności od gatunku.

Monogamia i haremy

Ze względu na to, że młode ssaki żywią się mlekiem produkowanym przez matkę, pomoc samca w karmieniu młodych jest mniej istotna niż na przykład u ptaków. U wielu torbaczy rola samca jest dodatkowo ograniczona, ponieważ torba lęgowa przejmuje funkcje noszenia i ochrony potomstwa oraz utrzymywania go w cieple. Potrzeba pomocy samicy w wychowywaniu potomstwa nie wydaje się być istotnym czynnikiem sprzyjającym tworzeniu długotrwałych par samca i samicy ani większych grup społecznych. Istnieje niewiele przykładów długotrwałych więzi czy to partnerskich, czy też grupowych u tych zwierząt. Mimo to niektóre gatunki tworzą pary monogamiczne i haremy.

Wśród torbaczy tworzących pary wyróżniamy m.in.

• Phascogale (np. Phascogale tapoatafa – phascogale kropkowana) – niewielkie ssaki drapieżne żyjące w okresowej monogamii,
• Dasyurus (np. quoll plamisty) – tworzące stabilne pary w okresie rozrodczym.

Wśród torbaczy haremowych są m.in.

• kangury (Macropus, Osphranter, Notamacropus) – samce dominujące tworzą haremy samic, zwłaszcza u kangura olbrzymiego (Osphranter giganteus),
• koale (Phascolarctos cinereus) – samce zajmują terytoria nakładające się na obszary kilku samic; dominujący samiec kryje kilka partnerek,
• wombaty (Vombatus ursinus, Lasiorhinus spp.) – samce mogą monopolizować dostęp do kilku samic.

Torbacze zasiedlają zróżnicowane siedliska: wody słodkie, tereny górskie, gorące pustynie i tropikalne lasy deszczowe. Podczas gdy kangury i ich krewni słyną z umiejętności skakania na tylnych łapach, inne gatunki wspinają się, szybują, ryją nory, a nawet pływają. Ich dieta obejmuje zarówno owady, jak i kręgowce, grzyby, korzenie roślin podziemnych, cebule, kłącza i bulwy, wydzieliny roślinne, takie jak soki i gumy, nasiona, pyłki, trawy lądowe, zioła i krzewy oraz liście drzew. Ze względu na tę ogromną różnorodność nie da się kategoryzować torbaczy za pomocą prostego opisu.

Torbacze wahają się od typowych mięsożerców do typowych roślinożerców, z wszystkimi stadiami pośrednimi pomiędzy nimi. Zazwyczaj prowadzą nocny i zmierzchowy tryb życia. Niektóre gatunki są samotnikami, inne żyją w grupach rodzinnych.

Niestety, wiele gatunków torbaczy jest poważnie zagrożonych wyginięciem. Wynika to głównie z utraty naturalnych siedlisk, które są niszczone na rzecz urbanizacji i rolnictwa. Poważnym problemem są też ogromne pożary, ruch drogowy, a nawet ataki zwierząt domowych. Za gatunki zagrożone wyginięciem uznano koale, diabły tasmańskie, wombaty australijskie i kanguroszczury reliktowe (Potorous gilbertii), które są jednym z najbardziej zagrożonych torbaczy na świecie.

Nasza autorka

Ewelina Zambrzycka-Kościelnicka

Dziennikarka i redaktorka zajmująca się tematyką popularnonaukową. Pisze przede wszystkim o eksploracji kosmosu, astronomii i historii. Związana z Centrum Badań Kosmicznych PAN oraz magazynami portali Gazeta.pl i Wp.pl. Ambasadorka Śląskiego Festiwalu Nauki. Współautorka książek „Człowiek istota kosmiczna”, „Kosmiczne wyzwania” i „Odważ się robić wielkie rzeczy”.