Oko Sahary przecina pustynię koncentrycznymi kręgami. Skąd wzięła się ta niezwykła formacja?

Spis treści:

1. Tajemnicze „oko” na Saharze
2. Oko Sahary to ślad po uderzeniu meteorytu?
3. Atlantyda znajdowała się na Saharze?
4. Czym właściwie jest Oko Sahary?

Choć miejscowa ludność najprawdopodobniej od setek lat jest świadoma istnienia tego fenomenu geologicznego, to świat zwrócił uwagę na Oko Sahary dopiero, gdy człowiek wyruszył na podbój kosmosu. Tajemnicza struktura od dawna fascynuje naukowców i opinię publiczną, a duże zainteresowanie tylko podsyca spekulacje na temat jej pochodzenia. Na przestrzeni lat powstało kilka prawdopodobnych tez, wyjaśniających powstanie niezwykłej formacji, a obok nich wyrosły też opowieści ocierające się o fantastykę.

Tajemnicze „oko” na Saharze

Oko Sahary (znane też jako Oko Afryki), a właściwie – Kalb ar-Riszat, to struktura geologiczna na Saharze, oddalona o około 25 km na północny wschód od miasta Wadan, w północno-zachodniej Mauretanii. Rozpościera się na obszarze płaskowyżu Adrar, którego krajobraz kształtują suche doliny i ruchome wydmy.

Monumentalny twór osiąga około 40 km średnicy. Skąd wzięła się jego niezwykła nazwa? Ta jest zasługą charakterystycznego ukształtowania tworzących go skał. Układają się one w ogromną kopułę skalną, którą przecinają koncentrycznie rozchodzące się kręgi.

Od punktu orientacyjnego do przedmiotu badań

Nie jest prawdą, że Oko Sahary odkryli pierwsi astronauci. Ludzie od dawna są świadomi istnienia formacji skalnych w północno-zachodniej Mauretanii. Najprawdopodobniej już wczesne koczownicze ludy Afryki używały jej jako punktu orientacyjnego podczas swoich wędrówek. Jednak przed pierwszymi załogowymi lotami w kosmos, nie przyciągała uwagi naukowców.

Powód? Prozaiczny – formacja Kalb ar-Riszat jest zbyt rozległa, by można było ją poznać z poziomu gruntu. Nawet obserwacje lotnicze nie umożliwiały pełnego zobrazowania tej struktury. Dopiero zmiana perspektywy obserwacji na orbitalną pozwoliła zrozumieć, że pod wieloma względami jest to twór niezwykły.

Pierwsze naukowe opisy Oka Sahary powstały już w latach 30. i 40. XX wieku, jednak jeszcze przez wiele lat ta struktura pozostawała tylko „lokalną ciekawostką”. Zmieniło się to dopiero w 1965 roku, kiedy podczas misji Gemini 4 astronauci Edward White i James McDivitt wykonali spektakularne fotografie tej formacji. Zdjęcia obiegły cały świat i nagle Oko Sahary stało się przedmiotem badań międzynarodowej społeczności naukowej.

Widziany z orbity, ten niezwykły twór przypomina wielką tarczę strzelniczą lub ogromne oko. Właśnie to skłoniło badaczy do zainteresowania się geologicznym pochodzeniem Kalb ar-Riszat.

Oko Sahary to ślad po uderzeniu meteorytu?

Naukowcy zwrócili uwagę na symetryczny, okrągły kształt, podniesiony obwód zewnętrzny i nieco zapadnięte centrum struktury. Te cechy zdawały się jednoznacznie sugerować, że tajemnicze Oko Sahary to w praktyce nic innego, jak kolosalny krater uderzeniowy – ślad po kontakcie meteorytu z powierzchnią naszej planety.

Pogląd ten był lansowany przez dość długi czas, ale późniejsze badania geologiczne stanowczo obaliły tezę o kraterze uderzeniowym. Za jej odrzuceniem przemawiało kilka kluczowych kwestii.

• Po pierwsze, badacze zwrócili uwagę na brak centralnego szczytu. W miejscach noszących rozległe ślady kosmicznego uderzenia najczęściej występuje złożona struktura wypiętrzenia, która powstaje w następstwie sprężystego odbicia skały po ogromnej sile uderzenia.
• Po drugie, w obszarze Oka Sahary nie ujawniono rozległej brekcji, czyli okruchowca zbudowanego ze scementowanych fragmentów innych skał. Co prawda występuje tam pewna brekcja krzemionkowa, ale ta ma przede wszystkim pochodzenie hydrotermalne. Naukowcy nie mają wątpliwości, że nie jest to skała powstająca w następstwie działania ekstremalnego ciśnienia, które powstaje w trakcie uderzenia meteorytu.
• Po trzecie, w strukturze na Saharze nie stwierdzono rozległego stopienia uderzeniowego, które byłoby następstwem działania ogromnego ciepła, uwolnionego pod wpływem intensywnego oddziaływania energii kinetycznej.
• Po czwarte, w obszarze Oka Sahary stwierdzono obecność skał magmowych i ich specyficznych układów strukturalnych. To z kolei wskazało na wewnętrzne pochodzenie magmowe

Atlantyda znajdowała się na Saharze?

Gdy mowa o rzeczach i zjawiskach tajemniczych, czyli nie do końca poznanych, od razu pojawiają się fantastyczne tezy na ich temat. To zaskakujące, ale niektóre osoby do dziś wierzą, że Oko Sahary jest pozostałością po Atlantydzie, czyli zamieszkałym przez rozwiniętą cywilizację mitycznym mieście, które w swoich dialogach opisał Platon.

Zwolennicy tej tezy powołują się na zaskakującą zbieżność koncentrycznych kształtów ze starożytnymi opisami. Zupełnie nie biorą pod uwagę współczesnego poglądu, według którego Platon użył opowieści o Atlantydzie jako narzędzia literackiego, dzięki któremu wyraził swoje idee polityczne i filozoficzne. Nauka odrzuca istnienie Atlantydy, a geologia nie dostarcza żadnych dowodów, że Oko Sahary jest czymkolwiek innym, niż tylko (a właściwie aż) naturalną strukturą. Co więcej, badania archeologiczne nie ujawniły w tym obszarze żadnych struktur, które mogłyby być tworem rąk ludzkich.

Czym właściwie jest Oko Sahary?

Nie jest kraterem uderzeniowym ani pozostałością po starożytnym mieście. Czym zatem jest ta formacja? Obecnie dominuje mocno poparty pogląd, według którego Kalb ar-Riszat jest głęboko zerodowaną kopułą geologiczną, wypiętrzoną antykliną, która swój charakterystyczny wygląd zawdzięcza interakcji między działającymi na znacznej głębokości siłami magmowymi a długotrwałą erozją powierzchniową.

Proces formowania tej struktury najprawdopodobniej rozpoczął się w okresie kredy, kiedy ogromna masa stopionej skały uległa wypchnięciu spod skorupy ziemskiej. Pod wpływem działania ogromnego ciśnienia powierzchniowego nastąpiło wypiętrzenie pierwotnie płaskich skał osadowych, przez co powstała rozległa kopuła. W ciągu milionów lat naturalne czynniki poddawały ją erozji, w wyniku czego powstały charakterystyczne koncentryczne pierścienie.

Tak naprawdę naukowcy wiedzieli o tym od dawna

Należy podkreślić, że podobną teorię w 1948 roku przedstawił geograf Jacques Richard-Molard. Opierając się na naukowej intuicji, założył, że struktura ta jest wynikiem wypiętrzenia lakolitowego. Nie miał jednak żadnych konkretnych dowodów na poparcie swoich obserwacji, dlatego przez wiele lat dominowały inne poglądy w tym temacie.

Nasz autor

Artur Białek

Dziennikarz i redaktor. Wcześniej związany z redakcjami regionalnymi, technologicznymi i motoryzacyjnymi. W „National Geographic” pisze przede wszystkim o historii, kosmosie i przyrodzie, ale nie boi się żadnego tematu. Uwielbia podróżować, zwłaszcza rowerem na dystansach ultra. Zamiast wygodnego łóżka w hotelu, wybiera tarp i hamak. Prywatnie miłośnik literatury.