Najnowszy raport o stanie oceanów nie pozostawia złudzeń. Jesteśmy w trakcie potrójnego kryzysu planetarnego

Spis treści:

1. Rekordy temperatur
2. Śmierć koralowców
3. Problemy nadmorskich miejscowości
4. Wpływ na światową gospodarkę

Na przełomie września i października tego roku serwis Copernicus Marine opublikował 9. Raport o Stanie Oceanów. Tym, co od razu rzuca się w oczy w trakcie czytania dokumentu jest dobitne pokazanie, że żyjemy w systemie naczyń połączonych. Istnieje silny i niezaprzeczalny związek między trwającymi zmianami w oceanach a zmianami w ekosystemach morskich, społeczeństwie, a nawet gospodarce. W dodatku ta korelacja nie pozostawia złudzeń co do kierunku, w jakim zmierzamy. Zanieczyszczenia, wzrost temperatury, topniejące lodowce i inicjowane przez nadmierne parowanie katastrofalne deszcze. Monitorowanie tych gwałtownych zmian to już dawno za mało.

Rekordy temperatur

Z raportu wynika, że wszystkie baseny oceaniczne są obecnie dotknięte szybkim ociepleniem, postępującym zakwaszaniem i zanieczyszczeniem plastikiem pochodzącym z każdego kontynentu. Należy też pamiętać o wzroście poziomu mórz, co bezpośrednio zagraża obszarom przybrzeżnym. Najszybciej, bo aż o 0,41 stopnia Celsjusza na dekadę ociepla się Morze Śródziemne. Trwający nieustannie od 1984 roku satelitarny monitoring oceanów pokazał, że choć tempo ich ogrzewania się pozornie nie wydaje się drastyczne – mówimy o wzroście temperatury o około 1 stopień w całym okresie badań – jednak mimo wszystko nie mamy powodów do zadowolenia.

W ubiegłym, 2024 roku, globalne temperatury oceanów osiągnęły 21°C. W dodatku fale upałów morskich nasilają się i coraz częściej występują również przy dnie morskim. W 2023 roku rekordowa fala upałów nawiedziła tropikalne rejony Atlantyku, obejmując ponad 99% regionu i utrzymując się w niektórych obszarach przez ponad 300 dni. Zjawisko to było spowodowane m.in. przez wyjątkowo słabe wiatry, które ograniczyły mieszanie wody i pozwoliły na szybkie nagrzewanie warstwy powierzchniowej oceanu, wzmocnione przez zwiększone promieniowanie słoneczne i warunki klimatyczne (m.in. anomalie w układach ciśnienia).

Śmierć koralowców

W wyniku tego w 2023 r. Atlantyk pochłonął znacznie mniej CO₂, niż przewidywano na podstawie wcześniejszych lat. Szacuje się, że brakująca absorpcja to niemal 1 miliard ton CO₂ – co odpowiada około połowie emisji CO₂ UE w tym okresie. Innymi słowy: w warunkach podwyższonej temperatury zdolność oceanu do działania jako „magazyn CO₂” osłabła znacząco.

Ekstremalne temperatury wód przyczyniły się również do nasilenia zjawiska bielenia koralowców, szczególnie w regionach przybrzeżnych i rafach morskich. 2023–2025 jest okresem globalnego masowego bielenia raf – największego w zapisach. Długotrwały stres termiczny osłabia koralowce, których zdolność regeneracji po kolejnych epizodach bielenia maleje. Szybkie ocieplanie i zakwaszanie wód, szkodzi bioróżnorodności mórz, dotykając około jednej trzeciej krytycznie zagrożonych koralowców. Spośród krajów emitujących ponad 10 000 ton odpadów z tworzyw sztucznych, trzy czwarte znajduje się w pobliżu raf koralowych, dodatkowo obciążając te delikatne ekosystemy.

Wzmagają się też gwałtowne zjawiska atmosferyczne, jak huragany. Np. huragan Tammy utrzymał się w tamtym okresie znacznie dłużej niż przewidywano, był też bardziej intensywny.

Problemy nadmorskich miejscowości

Oczywiście przyspiesza też wzrost poziomu mórz. W latach 1990–2010 zanotowano aż 30-procentowe przyspieszenie tego zjawiska! Mieszkańcy przybrzeżnych miast jak Miami, Nassau czy San Juan muszą liczyć się z nasilającym się zalewaniem tych obszarów przez wody morskie. Woda wdziera się do systemów kanalizacyjnych i zalewa miasta od wewnątrz.

Na wyspach Kiribati, Tuvalu, Malediwach i Fidżi poziom morza podnosi się o 4–6 mm rocznie, a w niektórych latach nawet szybciej. Poza utratą plaż szczególnym problemem jest zasolenie wód gruntowych, erozja i konieczność relokacji ludności. Od problemów nie jest też wolna Arktyka i subarktyczny Atlantyk. Wzrost temperatur i topnienie lodowców Grenlandii dostarczają rocznie do oceanów ponad 280 miliardów ton lodu, co podnosi globalny poziom morza o ok. 0,8 mm/rok. Trwająca właśnie na Alasce powódź jest związana z resztkami tajfunu Halong, lecz naukowcy wskazują również na topnienie wiecznej zmarzliny, osiadanie gruntu i właśnie podnoszenie się poziomu morza.

Wpływ na światową gospodarkę

Skutki wskazanych zmian i idących za nimi katastrofalnych zjawisk atmosferycznych są odczuwalne nie tylko w oceanach, ale również w ludzkiej działalności. Przede wszystkim wraz z ocieplaniem się oceanów granice prowincji biogeograficznych – obszarów o podobnych cechach ekosystemów – przesuwają się. Zmienia to rozmieszczenie mikronektonu i planktonu, drobnych organizmów stanowiących podstawę łańcuchów pokarmowych, od których zależą m.in. kluczowe dla gospodarki tuńczyki.

Za to w Morzu Śródziemnym zmienione warunki sprzyjają rozprzestrzenianiu się inwazyjnych gatunków, takich jak błękitny krab atlantycki czy ognica, które zakłócają rybołówstwo, szkodzą akwakulturze i zagrażają turystyce oraz zdrowiu publicznemu.
W samym 2024 roku ekstremalne upały dotknęły wody, w których znajduje się 17% europejskich farm skorupiaków, a także krajów, gdzie 40–80% zatrudnienia zależy od turystyki przybrzeżnej.

Co gorsza, raz wprawione w ruch mechanizmy oceaniczne nie dadzą się tak łatwo zastopować. I nawet gdyby cały świat zgodnie podejął działania, na poprawę będziemy musieli czekać przez wiele dekad.

Źródło: Copernicus

Nasza autorka

Ewelina Zambrzycka-Kościelnicka

Dziennikarka i redaktorka zajmująca się tematyką popularnonaukową. Pisze przede wszystkim o eksploracji kosmosu, astronomii i historii. Związana z Centrum Badań Kosmicznych PAN oraz magazynami portali Gazeta.pl i Wp.pl. Ambasadorka Śląskiego Festiwalu Nauki. Współautorka książek „Człowiek istota kosmiczna”, „Kosmiczne wyzwania” i „Odważ się robić wielkie rzeczy”.