Koło podbiegunowe – kraina zimna oraz trwających wiele miesięcy dni i nocy
Koło podbiegunowe jest najbardziej na północ lub południe wysuniętym regionem na Ziemi. Znajdują się tam terytoria należące do kilku krajów, choć prawdziwymi władcami są tam zwierzęta.
Spis treści:
Kołem podbiegunowym nazywamy obszar rozciągający się wokół geograficznego bieguna. Znajduje się on na północ lub południe od równoleżnika 66°33’, choć dokładna linia szerokości geograficznej ulega niewielkim zmianom i od lat powoli przesuwa się. Każdego roku przesuwa się średnio o około 15 metrów. Zjawisko to wynika z grawitacyjnego oddziaływania Księżyca, które powoduje „kołysanie” osi Ziemi. Naturalne siły odpowiadają więc za przesuwanie się koła podbiegunowego i nie ma to związku ze zmianami klimatycznymi.
Dzień i noc polarna
Obszary w obrębie koła podbiegunowego doświadczają skrajnych różnic długości dnia – latem słońce świeci tam przez długi czas, a zimą pojawia się na wyjątkowo krótko. W dniu przesilenia letniego – zazwyczaj 20 lub 21 czerwca – w obrębie północnego koła podbiegunowego słońce w ogóle nie zachodzi. Dla odmiany w przesilenie zimowe (21 lub 22 grudnia) słońce w ogóle nie wschodzi. Liczba kolejnych dni ciemności lub światła rośnie w miarę przesuwania się na północ.
Na samym biegunie północnym cały rok można przeżyć niejako w jeden dzień – doświadcza się tam sześciu miesięcy ciemności i sześciu miesięcy światła. Okresy te nazywa się nocą polarną i dniem polarnym. Zjawiska tak długich dni i nocy wynika bezpośrednio z nachylenia osi Ziemi. Po prostu w trakcie zimy na półkuli północnej jej północna część odchylona jest od słońca, a cień Ziemi obejmuje biegun północny. Latem sytuacja jest odwrotna.
Te same zjawiska występują na obszarze antarktycznego koła podbiegunowego. Leży ono wokół bieguna południowego. Tam również występuje jeden dzień, kiedy słońce nie zachodzi oraz jeden dzień, kiedy nie wschodzi, ale dni te są odwrotne w porównaniu z kołem podbiegunowym północnym.
Życie za północnym kołem podbiegunowym
Otaczający biegun północny Ocean Arktyczny pokryty jest grubą warstwą lodu, choć z powodu zmian klimatycznych lód ten niestety topnieje. W obszarze arktycznego koła podbiegunowego leżą też części wielu krajów, choć żaden z nich nie leży w całości w jego granicach. Do krajów europejskich z terenami na północ od koła podbiegunowego należą Finlandia, Norwegia, Szwecja i Islandia. Części Rosji, Kanady i amerykańskiego stanu Alaska również znajdują się w obrębie koła podbiegunowego.
Mimo że znaczna część tych terenów jest słabo zaludniona, ludzie mieszkają tam od około dziesięciu tysięcy lat. Były to głównie niewielkie społeczności ludów rdzennych, które korzystały z zasobów Arktyki, aby przetrwać. Wiele z nich wciąż istnieje, zwłaszcza w Kanadzie i na Grenlandii – np. społeczności Inuitów. Jednak nie tylko oni tam żyją – w 2020 roku w obrębie koła podbiegunowego mieszkało około czterech milionów ludzi. Większość na terenie Rosji.
Największym miastem tego regionu jest rosyjski Murmańsk, w którym mieszka około 295 tys. ludzi. To portowe miasto zostało założone w 1916 roku, w czasie I wojny światowej. Jednym z jego symboli jest hotel „Arktika” o wysokości 72 metrów – będący najwyższym budynkiem na północ od koła podbiegunowego. Drugim co do wielkości miastem jest również rosyjski Norylsk (ok. 179,5 tys. mieszkańców), znany z kopalń i meczetu Nord Kamal. Świątynia znalazła się w Księdze Rekordów Guinessa jako najdalej na północ wysunięty meczet.
Poza rosyjskimi miastami najludniejszym miastem w kole podbiegunowym jest Tromsø w Norwegii – siedziba najbardziej na północ położonego uniwersytetu na świecie i jedno z najlepszych miejsc do obserwacji zorzy polarnej. Za kołem podbiegunowym znajduje się też słynna wioska Świętego Mikołaja w lapońskim Rovaniemi. Można będzie do niej dolecieć bezpośrednio z Polski.
Zimna Arktyka, zimniejsza Antarktyda
Za kołem podbiegunowym królują niskie temperatury i śnieg. Mimo to można zauważyć zmiany temperatury wraz ze zmianą pór roku. W niektórych częściach Arktyki średnie temperatury minimalne mogą spadać do minus 40°C. Niestety, zmiany klimatyczne mocno dotknęły Arktykę. Od 1980 do 2020 roku średnia temperatura na Ziemi wzrosła o ok. 0,8°C, podczas gdy w Arktyce wzrosła aż o około 2°C. Bieguny ocieplają się szybciej niż inne rejony, ponieważ systemy atmosferyczne i oceaniczne rozprowadzają ciepło w charakterystyczny sposób. W czerwcu 2020 roku w mieście Wierchojańsk w Rosji, znajdującym się w obrębie Koła Podbiegunowego, odnotowano 38°C, czyli ponad 30 stopni więcej niż wynosi tam średnia temperatura w tym miesiącu.
Pomimo mroźnych warunków i śnieżno-lodowej scenerii, w Arktyce żyją rośliny i zwierzęta. Na południowych krańcach koła podbiegunowego rosną drzewa, ale dalej na północ – powyżej linii lasu – temperatury są zbyt niskie, by mogły przetrwać. Tam rosną trawy, turzyce, mchy i porosty. Występują również owady, np. komary czy ćmy. W Arktyce żyją także piżmowoły, niedźwiedzie polarne, foki i lemingi.
Zmiany klimatu szczególnie zagrażają niedźwiedziom polarnym, które do polowania na foki potrzebują lodu. Gdy lód topnieje, wiele niedźwiedzi ginie z głodu, a inne zbliżają się do siedzib ludzkich w poszukiwaniu pożywienia, co prowadzi do konfliktów. Co ważne – można spotkać niedźwiedzie polarne za północnym kołem podbiegunowym, ale nie za kołem podbiegunowym antarktycznym. Tereny wokół bieguna południowego są znacznie chłodniejsze. Podczas gdy na biegunie północnym zimą temperatura spada do „tylko” minus 40°C, na południowym średnia temperatura zimą wynosi minus 60°C.
Nasza autorka
Ewelina Zambrzycka-Kościelnicka
Dziennikarka i redaktorka zajmująca się tematyką popularnonaukową. Pisze przede wszystkim o eksploracji kosmosu, astronomii i historii. Związana z Centrum Badań Kosmicznych PAN oraz magazynami portali Gazeta.pl i Wp.pl. Ambasadorka Śląskiego Festiwalu Nauki. Współautorka książek „Człowiek istota kosmiczna”, „Kosmiczne wyzwania” i „Odważ się robić wielkie rzeczy”.