Jak zwierzęta reagują na zaćmienie Słońca – żyrafy i żaby są przerażone

Spis treści:

1. Co się dzieje podczas zaćmienia – relacje z przeszłości i dziś
2. Jak naukowcy badają reakcje zwierząt na zaćmienie?
3. Projekty nauki obywatelskiej – jak możesz pomóc?
4. Na co zwrócić uwagę podczas własnej obserwacji?

Żyrafy, pająki, a nawet wieloryby były obserwowane, gdy zmieniały swoje zachowanie podczas całkowitego zaćmienia Słońca. Zaćmienia Słońca występują dwa razy w roku, gdy Księżyc przechodzi między Słońcem a Ziemią, rzucając cień naszą planetę.

Jakie są rodzaje zaćmień Słońca i co je różni?

Istnieje kilka rodzajów zaćmień Słońca. Zaćmienie obrączkowe dzieje się wtedy, gdy Księżyc znajduje się w najdalszym punkcie swojej orbity od Ziemi, przez co wydaje się mniejszy od Słońca. Kiedy Księżyc zasłania tylko część Słońca, powstaje częściowe zaćmienie i Słońce przybiera kształt sierpa.

Czasami ścieżka Księżyca powoduje całkowite zaćmienie. Wówczas niebo ciemnieje do poziomu zmierzchu, a temperatura powietrza spada w obrębie „ścieżki całkowitości”. Księżyc całkowicie zasłania wtedy Słońce, które ukazuje się jako pierścień wokół Księżyca. Może się również pojawić efekt „pierścienia z diamentem” tuż przed i tuż po fazie całkowitej.

Bez względu na to, czy są całkowite czy obrączkowe, zaćmienia Słońca to zjawiska wzbudzające podziw, które mogą wywołać skrajne reakcje psychologiczne u ludzi. Według biologów i zapalonych obserwatorów zaćmień, nie tylko ludzie reagują na dramatyczne zmiany na niebie. Osoby, które były świadkami tych zjawisk, zauważyły również, że wiele zwierząt zmienia swoje zachowanie w odpowiedzi na całkowite zaćmienie Słońca.

Co się dzieje podczas zaćmienia – relacje z przeszłości i dziś

Doniesienia o nietypowych reakcjach zwierząt na zaćmienie Słońca pochodzą już sprzed wieków. Jedna z najstarszych relacji pochodzi od Ristoro d’Arezzo, włoskiego mnicha, który opisał zaćmienie z 3 czerwca 1239 roku.

– Gdy słońce zniknęło i niebo się zaciemniło, wszystkie zwierzęta i ptaki były przerażone; dzikie bestie można było z łatwością złapać – napisał. Podczas zaćmienia obserwowanego w Portugalii 21 sierpnia 1560 roku astronom Christoph Clavius pisał: – Gwiazdy pojawiły się na niebie i (co zdumiewające) ptaki spadły na ziemię w przerażeniu przed tą okropną ciemnością.

Choć trudno potwierdzić takie barwne anegdoty z przeszłości, współcześni astronomowie i obserwatorzy zaćmień również odnotowali zauważalne reakcje dzikich i domowych zwierząt. Krowy wracają do obory, świerszcze zaczynają cykać, ptaki albo udają się na spoczynek, albo stają się bardziej aktywne, a wieloryby wynurzają się z wody.

Weteran obserwacji zaćmień Peter den Hartog pojechał na Węgry w 1999 roku, by doświadczyć całkowitego zaćmienia i zapamiętał, że różne gatunki ptaków i nietoperzy pojawiły się nagle podczas całkowitości.

– Czy to przez intensywność światła, czy przez muchy i komary, które się pojawiły… nie wiem, ale z całą pewnością widziałem większą aktywność podczas zaćmień – mówi Hartog.

Obserwator i autor Dave Balch był w Kona na Hawajach podczas zaćmienia w 1991 roku i zauważył podekscytowaną aktywność ptaków wzdłuż nabrzeża podczas faz częściowych przed i po całkowitości. – Prawie nie mogliśmy się usłyszeć! A potem przyszła całkowitość – ani dźwięku. Panowała grobowa cisza. Różnica poziomu hałasu przed i w trakcie całkowitości była oszałamiająca.

Obserwatorka Tora Greve była na ekspedycji w Zambii w 2001 roku, gdy zauważyła, że gdy tylko Słońce zniknęło, żaby zaczęły się odzywać, a drapieżne ptaki przestały krążyć – być może z powodu zmian w prądach termicznych, gdy powietrze się ochłodziło. Wokół wodopoju, przy którym stała, żyrafy – jak mówi – „zaczęły biegać przez cały czas trwania całkowitości”. Gdy Słońce wróciło, zatrzymały się i znów zaczęły skubać liście z drzew.

Jak naukowcy badają reakcje zwierząt na zaćmienie?

Zbieranie naukowo wartościowych danych o reakcjach zwierząt na całkowite zaćmienia Słońca to trudne zadanie. Ścieżki zaćmień są rozproszone po całym świecie, a wiele z nich widocznych jest tylko z odległych regionów. To sprawia, że zdobycie czegoś więcej niż kilku danych na jedno wydarzenie jest bardzo trudne.

– Jeśli naprawdę chcesz badać zachowania w sposób kompleksowy, musisz spędzić dużo czasu w terenie, obserwując i mając dobrze przygotowane procedury – mówi ekolożka Rebecca Johnson z California Academy of Sciences. – Jeśli jesteś ekologiem zachowania zwierząt, i chcesz badać tylko skutki zaćmień, to może być prawie niemożliwe.

Projekty nauki obywatelskiej – jak możesz pomóc?

Aby poprawić bazę danych naukowych, Rebecca Johnson pomogła stworzyć projekt Life Responds, oparty na aplikacji mobilnej iNaturalist. Jej zespół biologów i astronomów zbierał dane od milionów osób, które były świadkami całkowitego zaćmienia 21 sierpnia 2017 roku oraz 8 kwietnia 2024 roku.

– Stworzyliśmy projekt, który w prosty sposób prosi ludzi, niezależnie od tego, czy znajdują się w strefie całkowitości czy częściowego zaćmienia, aby spędzili trochę czasu na zewnątrz i obserwowali zachowanie zwierząt przed, w trakcie i po zaćmieniu – powiedziała Johnson dla National Geographic w 2017 roku.

W 2024 roku NASA uruchomiła własny projekt nauki obywatelskiej Eclipse Soundscapes, koncentrujący się na tym, jak świerszcze reagują na zaćmienie. Każdy może wziąć udział, nagrywając dźwięki, analizując je lub przesyłając własne obserwacje.

Na co zwrócić uwagę podczas własnej obserwacji?

Osoby, które chcą pomóc, zgłaszając obserwacje poprzez projekty nauki obywatelskiej, powinny wcześniej zaplanować, gdzie będą oglądać zaćmienie i jakie zwierzęta będą w pobliżu. Na przykład, jeśli ktoś znajduje się na podwórku w mieście lub w parku, może najłatwiej obserwować miejskie bezkręgowce, takie jak mrówki i pająki. Ważne jest również, aby zawsze nosić specjalne okulary ochronne podczas spoglądania na niebo w czasie zaćmienia.

Anegdotyczne dowody sugerują, że pająki z rodzaju krzyżakowatych niszczą swoje sieci podczas zaćmienia, dlatego Johnson zaleca obserwowanie pajęczyny. – To może być coś szczególnie łatwego do zaobserwowania – mówi – ponieważ pająki nie poruszają się daleko jak ptaki, więc jest większa szansa na zarejestrowanie zachowania wolniejszych bezkręgowców.

Celem jest stworzenie wartościowej bazy danych dotyczącej zachowań zwierząt podczas zaćmień, z której naukowcy będą mogli korzystać w dalszych badaniach. – Zbieranie obserwacji i szukanie wzorców to początek nauki, a my chcemy przyciągnąć naukowców do tych danych, aby pobudzić ich badania – powiedziała Johnson w 2017 roku. – Mamy nadzieję, że uda się udokumentować coś podczas zaćmienia Słońca, czego jeszcze nikt nigdy nie widział.

Źródło: National Geographic