Czy zła sława strzyżaka sarniego jest uzasadniona? Podpowiadamy, jak uniknąć ataku latającego „kleszcza

Spis treści:

1. Strzyżak sarni – występowanie
2. Czy strzyżak gryzie?
3. Jak odstraszyć strzyżaki sarnie?
4. Znaczenie ekologiczne strzyżaków

Strzyżak sarni (Lipoptena cervi), znany również jako strzyżak jeleni lub potocznie „latający kleszcz”, jest owadem z rzędu muchówek. Dorosłe osobniki osiągają długość od 5 do 6 mm (bez skrzydeł) i mają charakterystycznie spłaszczone ciało o brunatnym kolorze opatrzone długimi na 5,5–6 mm skrzydłami.

Głowa strzyżaka jest szeroka, z małymi oczami i wyraźnie zredukowaną płytką zacieminiową. Odnóża zakończone pazurkami czepnymi pozwalają owadowi pewnie trzymać się sierści zwierzęcia. Twardy, chitynowy pancerzyk utrudnia ich zgniecenie. Samice, po zapłodnieniu, rodzą larwy bezpośrednio w futrze żywiciela.

Strzyżaki odrzucają skrzydła po znalezieniu żywiciela. Dzięki temu strzyżaki pozostają przyczepione do futra swojego żywiciela na stałe, co ułatwia im pobieranie krwi. To właśnie ta cecha spowodowała, że owady te są nazywane „latającymi kleszczami”.

Strzyżak sarni – występowanie

Strzyżaki są szeroko rozpowszechnione na obszarach o klimacie umiarkowanym. W Europie spotykane są w lasach i na ich obrzeżach, od Skandynawii po kraje południowej Europy, a także w północnych Chinach i na Syberii. Gatunek został również przeniesiony do Ameryki Północnej.

Najczęściej obserwuje się je od czerwca do września, choć w ciepłe i suche jesienie mogą aktywnie polować nawet do października. Strzyżaki pasożytują głównie na ssakach leśnych – sarnach, jeleniach, łosiach, a sporadycznie na borsukach . Ich obecność jest szczególnie zauważalna w pobliżu uczęszczanych przez zwierzęta ścieżek czy polan.

Dzięki niewielkim rozmiarom i zdolności do lotu strzyżaki mogą w krótkim czasie opanować spory obszar lasu, a także znaleźć żywicieli. Stanowią istotny element ekosystemu, będąc pożywieniem dla drapieżników żywiących się owadami.

Czy strzyżak gryzie?

Tak, strzyżaki gryzą. Ich ukąszenia są zazwyczaj niegroźne dla życia człowieka. Owady te nie rozmnażają się na ludziach, a człowiek jest dla nich przypadkowym żywicielem. Jednak ukąszenie strzyżaka sarniego jest bolesne i może wywołać reakcję alergiczną.

Po ugryzieniu na skórze pojawia się swędząca grudka, która może utrzymywać się od 2 do 3 tygodni, a w niektórych przypadkach nawet do roku. U osób szczególnie wrażliwych może rozwinąć się wtórna reakcja alergiczna, objawiająca się rumieniem i silnym świądem, trwającym nawet kilka miesięcy. Strzyżaki mogą dostać się w trudno dostępne miejsca – pod powieki, do uszu czy między włosy, a ich nóżki z haczykami utrudniają ich usunięcie.

Mimo że ugryzienia są bolesne i mogą powodować dyskomfort, nie udowodniono, że strzyżaki przenoszą boreliozę. Mogą natomiast, w rzadkich przypadkach, przenosić drobnoustroje powodujące zmiany skórne u zwierząt, na których pasożytują.

Strzyżak a kleszcz

Choć w wyglądzie strzyżak jeleni przypomina kleszcza, biologicznie są to zupełnie różne organizmy. Strzyżaki należą do muchówek, a kleszcze do pajęczaków. Różni je także sposób pasożytowania: kleszcze wgryzają się w skórę, żerując przez dłuższy czas, natomiast strzyżaki po odnalezieniu żywiciela tracą skrzydła i pozostają w sierści zwierzęcia, pobierając krew w sposób ciągły.

Inną istotną różnicą jest cykl życia. Strzyżaki są jajożyworodne – samice rodzą larwy, które po spadnięciu na ziemię czekają na kolejny sezon żeru. Kleszcze natomiast rozmnażają się poprzez składanie jaj. Pomimo podobieństw niektórych cech morfologicznych, strzyżaki i kleszcze należą do dwóch różnych gromad i mają różne znaczenie dla zdrowia ludzi i zwierząt.

Jak odstraszyć strzyżaki sarnie?

Nie istnieją sprawdzone środki chemiczne czy domowe sposoby, które skutecznie odstraszają strzyżaki. Popularne preparaty przeciw kleszczom czy komarom zazwyczaj nie działają na te muchówki. Najlepszą formą ochrony jest profilaktyka podczas przebywania w lesie.

Kilka praktycznych wskazówek:

• wybieraj jasną odzież, gdyż strzyżaki preferują ciemno ubarwione ofiary;
• postaw na gładkie materiały, które mogą utrudniać owadom przylgnięcie;
• unikaj wchodzenia w gęstą roślinność, zwłaszcza w miejscach uczęszczanych przez sarny i jelenie;
• dokładnie obejrzyj ciało i włosy po powrocie z lasu, aby w porę usunąć ewentualne owady.

Strzyżaki boleśnie gryzą, jednak są doskonałym przykładem fascynujących organizmów o wyspecjalizowanej biologii i interesującym cyklu życiowym. Stanowią przykład przystosowania do życia pasożytniczego, zachowując zdolność do lotu, a jednocześnie zmieniając swój tryb życia po znalezieniu żywiciela.

Znaczenie ekologiczne strzyżaków

Choć dla ludzi strzyżaki mogą być uciążliwe, w ekosystemie pełnią ważną rolę. Przede wszystkim stanowią pokarm dla gatunków żywiących się owadami. Obserwacja strzyżaków pozwala zrozumieć, jak bardzo złożone są interakcje między pasożytami a ich gospodarzami w naturalnych lasach.

Ich obecność wskazuje również na bogactwo fauny w danym obszarze – tam, gdzie są strzyżaki, zazwyczaj występują zdrowe populacje saren, jeleni i łosi. Z tego powodu naukowcy i przyrodnicy często wykorzystują strzyżaki jako wskaźnik jakości ekosystemów leśnych.

Nasza autorka

Marzena Wardyn-Kobus

Autorka tekstów z pogranicza przyrody, kultury i podróży. W serwisie tworzy artykuły popularnonaukowe o otaczającym nas świecie, łącząc rzetelną wiedzę z przystępnym językiem i dbałością o szczegóły. Pisze, by zachęcać innych do uważnego kontaktu z przyrodą – nawet tą najbliższą, tuż za domem. Kaszubka mieszkająca na Kujawach, zakochana w górskich szlakach i leśnych bezdrożach. Jej przydomowy ogródek to strefa zrównoważonego eksperymentowania – dąży do tego, by uprawiać rośliny ekologicznie, z szacunkiem dla natury. Wolne chwile spędza z książką, wędrując po lesie lub tworząc makramy.