Oto, co dzieje się z mózgiem podczas menopauzy. Najnowsze odkrycia na międzynarodowej konferencji

Spis treści:

1. To już potwierdzone: menopauza wpływa na mózg
2. Menopauza a „kurczące się” obszary mózgu
3. Hormony czy starzenie? Pytanie, na które trudno odpowiedzieć
4. Alzheimer czy nie? Naukowcy tłumaczą
5. Czy HTZ pomaga na funkcje poznawcze? „To skomplikowane”
6. Czy zmiany w mózgu są trwałe?

Około 41% kobiet w czasie menopauzy ma problemy z pamięcią. Często pojawia się „mgła mózgowa” i trudności z przypomnieniem sobie słów. Naukowcy coraz częściej dokumentują zmiany w mózgu, takie jak zmniejszanie się jego objętości i spadek przepływu krwi. To one mogą stać za dolegliwościami. Starają się też powiązać te zmiany z hormonalnymi, które zaczynają się na całe lata przed menopauzą.

To już potwierdzone: menopauza wpływa na mózg

Tuż po pięćdziesiątce Susan Shaw zauważyła, że co i rusz coś „umyka jej z głowy”: gdzie zaparkowała samochód, do kogo miała zadzwonić, a nawet data urodzin jej najlepszej przyjaciółki. Choć wcześniej w pracy była wielozadaniowcem, nagle nawet drobne rzeczy wytrącały ją z rytmu. W ciągu kolejnych pięciu lat problem się nasilał.

– Mój mózg działa teraz inaczej niż kiedyś – mówi Shaw. Radzi sobie na różne sposoby, ale nie martwi się , że te objawy mogą być zwiastunem demencji. A to dlatego, że pracuje jako ginekolożka-położniczka, z pacjentkami w okresie okołomenopauzalnym. Doskonale wie, że takie objawy są powszechne.

– Menopauza to nie tylko proces hormonalny, także mózgowy. W mózgu zachodzą bardzo konkretne zmiany strukturalne – mówi Angélica Rodríguez, doktorantka z Ponce Health Sciences University w Portoryko, która przedstawiła przegląd tych badań na dorocznej konferencji The Menopause Society w Orlando na Florydzie.

Dekadę temu kobiety u lekarza mówiły głównie o uderzeniach gorąca i nocnych potach, ale w ostatnich latach, jak mówi Shaw, „coraz częściej słyszymy od pacjentek także o tych objawach”, co najpewniej wynika z większej świadomości całego wachlarza zmian, jakie niesie menopauza. Wciąż jednak pozostaje wiele pytań, bo neurobiologia menopauzy jest niedofinansowana, jak stwierdziła na konferencji Pauline Maki, badaczka poznawczych funkcji kobiet z University of Illinois w Chicago.

Menopauza a „kurczące się” obszary mózgu

Przegląd Angeliki Rodríguez objął pięć kluczowych badań opublikowanych w latach 2020–2024. Jedno, w czasopiśmie „Scientific Reports”, wykorzystało kilka rodzajów obrazowania mózgu u ponad 150 kobiet. Wykazało, że objętość kory mózgowej (obszaru odpowiedzialnego za pamięć, przetwarzanie informacji i inne funkcje poznawcze), a także istoty białej łączącej neurony, spada w czasie perimenopauzy. Zmniejsza się również przepływ krwi w mózgu.

Inne badania łączą menopauzę ze zmniejszeniem hipokampa, gdzie zachodzi formowanie pamięci i nawigacja przestrzenna. Przegląd Rodríguez podkreślił dodatkowo, że z czasem menopauza zwiększa gęstość receptorów estrogenowych w mózgu. Ten wzrost wiązano z pogorszeniem pamięci i funkcji poznawczych.

W przypadku niektórych zmian w mózgu znaczenie może mieć wiek, w którym kobieta przechodzi menopauzę. Te, u których miesiączka ustaje przed 47. rokiem życia, częściej mają drobne uszkodzenia małych naczyń w istocie białej, tzw. hiperintensywności, niż kobiety, u których dzieje się to po 55. roku życia.

Hormony czy starzenie? Pytanie, na które trudno odpowiedzieć

Kluczowe pytanie badaczy brzmi: czy obserwowane zmiany w mózgu są skutkiem zmian hormonalnych, czy wynikają z samego procesu starzenia? Od dawna wiadomo, że objętość mózgu zaczyna spadać u wszystkich po 35. roku życia i przyspiesza po 60.

W badaniu z „Scientific Reports” wiek nie wydawał się czynnikiem kluczowym, ponieważ zmian nie obserwowano u mężczyzn w podobnym wieku. Inny eksperyment przedstawiony na konferencji wykazał, że menopauza nie była decydująca w zmianach objętości mózgu. Badanie objęło ponad 200 zdrowych kobiet w średnim wieku, które przeszły co najmniej jedno badanie obrazowe mózgu. Wykazano kurczenie się kilku części kory mózgowej, ale korelowało to wyłącznie z wiekiem badanych.

Katrina Wugalter, doktorantka psychologii na University of Illinois Chicago i główna autorka badania, podsumowuje: „Na podstawie naszych badań odpowiedź na pytanie „czy mózgi kobiet kurczą się w czasie menopauzy?” brzmi: kobiety doświadczają tylko normalnych, związanych z wiekiem spadków objętości mózgu i nie są one nasilane przez menopauzę.

Wugalter tłumaczy rozbieżność wyników tym, że wcześniejsze badania były na zbyt małej próbie lub używały mniej precyzyjnych kryteriów niż przyjęty „złoty standard”, oparty na danych o krwawieniach, a nie na wieku kobiety czy jej odczuciach. Aby rozstrzygnąć ten dylemat, badania muszą potrwać wiele lat, u tych samych kobiet – to tzw. badania podłużne. Jedno takie badanie jest obecnie prowadzone w Women’s Brain Health Initiative na University of California w Santa Barbara.

Alzheimer czy nie? Naukowcy tłumaczą

– Kobiety często obawiają się, że ich objawy mogą świadczyć o rozwijającej się demencji, ale u większości absolutnie tak nie jest – mówi Emily Jacobs, neurobiolożka z Uniwersytetu Kalifornijskiego. Jacobs mówi, że każda kobieta przejdzie menopauzę, ale tylko 20% kiedykolwiek zachoruje na Alzheimera. – Neurologiczne objawy podczas menopauzy są powszechne i przejściowe i rzadko stanowią powód do niepokoju – podsumowuje Jacobs.

Istnieje jedna grupa z wyższym ryzykiem demencji: kobiety, które przeszły menopauzę przed 40. rokiem życia. Mają one o 35 proc. wyższe ryzyko rozwoju demencji, zgodnie z obszernym badaniem, obejmującym ponad 150 000 kobiet w Wielkiej Brytanii, znanym jako UK Biobank. Drugą mogą stanowić kobiety z wyjątkowo nasilonymi uderzeniami gorąca i innymi objawami naczynioruchowymi. Laboratorium Maki powiązało to ze zmianami istoty białej w niewielkim badaniu 20 kobiet. Powody obu tych wzrostów ryzyka pozostają niejasne.

Czy HTZ pomaga na funkcje poznawcze? „To skomplikowane”

Nie wiadomo też, hormonalna terapia zastępcza (HTZ), powszechnie przepisywana na uderzenia gorąca, może poprawić zaburzone funkcje poznawcze lub zahamować fizyczne zmiany w mózgu. Żadnego badania klinicznego w tym zakresie, póki co nie przeprowadzono.

– Zatem nie należy przepisywać HTZ w tym celu – stwierdziła Maki na konferencji. Jednak lekarze przepisujący HTZ na uderzenia gorąca regularnie zauważają u pacjentek korzyści poznawcze. Młodsze kobiety po zabiegu usunięcia macicy i jajników, odnoszą największe korzyści poznawcze z HTZ, jak pokazują wstępne badania Maki. Tutaj również przyczyny nie są jasne.

Kto jeszcze mógłby skorzystać? Najnowsze badanie Jacobs z udziałem innych uczestniczek UK Biobank, wykazało, że obecne użytkowniczki HTZ oraz kobiety kończące tę terapię później, miały niższą objętość istoty szarej i hipokampa, wskazującą na „starszy” mózg. Z kolei kobiety na terapii, które przeszły histerektomię, miały większą ich objętość, czyli „młodsze” mózgi. – Wniosek z tej pracy jest taki, że to skomplikowane. Nie ma jednego, uniwersalnego podejścia do HTZ – mówi Jacobs.

Czy zmiany w mózgu są trwałe?

Kolejne wielkie pytanie brzmi, czy fizyczne i poznawcze zmiany w mózgu cofają się po roku lub dłużej bez miesiączki? W badaniu opublikowanym w „Scientific Reports” stwierdzono prawidłowe poziomy istoty szarej i przepływu krwi w mózgach kobiet po menopauzie. Jednak objętość istoty białej była nadal niższa.

Jeśli chodzi o objawy, niektórzy naukowcy opisują problemy poznawcze jako przejściowe, ale Rodríguez mówi, że wiele starszych kobiet, z którymi rozmawia podkreśla, że pewne deficyty pozostają. – Mamy dobre badania nad procesami hormonalnymi menopauzy, ale wciąż zbyt mało danych o procesach zachodzących w mózgu – podsumowuje Rodríguez.

Źródło: National Geographic