Nowa nagroda dla naukowców. „Polski Nobel” to aż 400 tys. zł
Polski Nobel to określenie odnoszące się do najbardziej prestiżowych nagród naukowych w Polsce, takich jak Nagroda Fundacji na rzecz Nauki Polskiej, Nagroda Polskiej Akademii Umiejętności czy Nagroda Polskiej Akademii Nauk. Ta ostatnia to aż 400 tys. zł. Jej pierwszych laureatów poznamy w przyszłym roku.
Polski Nobel jest pojęciem, które od lat elektryzuje środowisko naukowe oraz opinię publiczną w kraju. Od Nagrody Fundacji na rzecz Nauki Polskiej, przez Nagrodę im. Jerzmanowskich, aż po nowe wyróżnienie Polskiej Akademii Nauk – polskie nagrody dla naukowców mają długą tradycję i ogromne znaczenie.
Czym jest Polski Nobel i jakie nagrody naukowe obejmuje?
Fraza „Polski Nobel” nie jest oficjalną nazwą żadnej nagrody, ale w świadomości społecznej oraz wśród naukowców i dziennikarzy oznacza najbardziej prestiżowe wyróżnienia dla badaczy w Polsce. Do tej kategorii zalicza się przede wszystkim:
- Nagrodę Fundacji na rzecz Nauki Polskiej (FNP),
- Nagrodę Polskiej Akademii Umiejętności im. Erazma i Anny Jerzmanowskich,
- Nagrodę Polskiej Akademii Nauk (PAN), ustanowioną w 2024 roku.
Te trzy nagrody mają ogromne znaczenie zarówno dla naukowców, jak i rozwoju innowacji, technologii oraz myśli humanistycznej w Polsce.
Nagroda Polskiej Akademii Nauk – nowe wyróżnienie dla wybitnych polskich badaczy
W 2024 roku ogłoszono utworzenie Nagrody Polskiej Akademii Nauk. Jest to odpowiedź na wieloletnią dyskusję na temat potrzeby ustanowienia polskiego odpowiednika Nagrody Nobla. Nagroda ta będzie przyznawana od 2026 roku za osiągnięcia naukowe o realnym wpływie na światową naukę oraz innowacyjność prowadzonych w Polsce badań.
Nagroda pieniężna wynosi 400 tys. zł. Laureaci otrzymają też statuetkę. Co roku może być przyznana jednej osobie lub maksymalnie trzem badaczom pracującym w zespole. Jury złożone z członków korporacji PAN wybierze laureatów na podstawie ich dorobku naukowego oraz wpływu prowadzonych badań na rozwój światowej nauki. To wyróżnienie ma podkreślać potencjał polskich naukowców do walki o najbardziej prestiżowe wyróżnienia na świecie i promować badania realizowane na terenie kraju.
Nagroda Fundacji na rzecz Nauki Polskiej – prestiż i kategorie
Nagroda Fundacji na rzecz Nauki Polskiej, często określana w mediach jako Polski Nobel, jest przyznawana od 1992 roku. Jej celem jest docenienie odkryć oraz osiągnięć mających istotny wpływ na cywilizacyjny postęp oraz życie duchowe Polski. Laureaci są wybierani przez Radę Fundacji na podstawie nominacji środowiska naukowego, a sama nagroda jest uznawana za najważniejsze indywidualne wyróżnienie naukowe w kraju.
Obecnie nagroda przyznawana jest w czterech kategoriach:
- nauki humanistyczne i społeczne,
- nauki matematyczno-fizyczne i inżynierskie,
- nauki chemiczne i o materiałach,
- nauki o życiu i o Ziemi.
Wartość nagrody to obecnie 250 tys. zł oraz unikatowa statuetka. Nagroda FNP motywuje polskich badaczy do prowadzenia pionierskich prac oraz daje realne szanse na zaistnienie w międzynarodowej nauce.
Nagroda im. Erazma i Anny Jerzmanowskich – tradycja i współczesność
Nagroda im. Jerzmanowskich ma korzenie sięgające 1915 roku i była w okresie międzywojennym uważana za polski odpowiednik Nagrody Nobla. Fundacja, powstała dzięki testamentowi Erazma Jerzmanowskiego, miała nagradzać katolików narodowości polskiej, którzy przez działalność naukową, artystyczną lub społeczną przynoszą pożytek krajowi.
Początkowo nagroda miała wartość 12 kg złota, obecnie – po wznowieniu przyznawania w 2009 roku – wynosi 100 tys. zł. Od 2022 roku partnerem nagrody jest Miasto Kraków. Nagroda ta docenia działalność naukową, artystyczną i społeczną i podkreśla wartość tradycji oraz wkładu Polaków w rozwój cywilizacyjny.
Zasady przyznawania polskich nagród naukowych i ich znaczenie dla nauki
Prestiż polskich nagród naukowych nie wynika wyłącznie z wysokości gratyfikacji finansowej, ale również z transparentności procedur oraz z wymagań wobec kandydatów.
Wpływ polskich nagród naukowych na rozwój badań i prestiż nauki
Prestiżowe polskie nagrody naukowe stanowią istotny czynnik motywacyjny dla badaczy oraz promocji rodzimej nauki na arenie międzynarodowej. Nagrody te:
- promują wysokie standardy badań,
- umożliwiają zdobycie środków na dalsze projekty naukowe,
- przyczyniają się do umiędzynarodowienia polskiej nauki,
- są przepustką do udziału w międzynarodowych konkursach i programach badawczych.
Według badania „Wpływ polskich nagród naukowych na rozwój kariery akademickiej” (Uniwersytet Warszawski), laureaci polskich wyróżnień znacznie częściej zdobywają granty europejskie, awansują zawodowo i publikują w najlepszych światowych czasopismach.
Polscy laureaci najważniejszych nagród naukowych – przykłady i osiągnięcia
Wielu polskich naukowców otrzymało te wyróżnienia za odkrycia, które zmieniły obraz światowej nauki. Do najbardziej znanych należą:
Najważniejsze dokonania nagrodzonych
- prof. Andrzej Dziembowski – laureat Nagrody FNP za odkrycia dotyczące mechanizmów degradacji mRNA, fundamentalnych dla zrozumienia procesów biologicznych.
- prof. Marcin Nowotny – Nagroda FNP za badania nad strukturą kompleksów białkowych, które mogą mieć znaczenie w leczeniu chorób nowotworowych.
- prof. Ewa Dąbrowska – laureatka Nagrody im. Jerzmanowskich za wybitne osiągnięcia w dziedzinie językoznawstwa oraz popularyzację nauki.