Nagroda Nobla 2025: pełna lista laureatów. Kto zwyciężył w poszczególnych kategoriach?

W tym artykule:

1. Nagroda Nobla 2025 – przewidywania
2. Nagroda Nobla 2025: medycyna lub fizjologia
3. Nagroda Nobla 2025: fizyka
4. Nagroda Nobla 2025: chemia
5. Literacka Nagroda Nobla 2025
6. Pokojowa Nagroda Nobla 2025
7. Nagroda Nobla 2025: ekonomia
8. Polacy z Nagrodą Nobla

Nagroda Nobla jest uznawana za najbardziej prestiżowe wyróżnienie w świecie nauki i nie tylko. Zgodnie z testamentem Alfreda Nobla, fundatora nagrody, od 1901 roku wyróżnienie przyznaje się w dziedzinie fizjologii lub medycyny, fizyki, chemii i literatury. Osobnymi kategoriami są Nagroda Pokojowa i Nobel z ekonomii.

W czyje ręce trafi Nagroda Nobla 2025? Poniżej prezentujemy przewidywania oraz pełną listę tegorocznych zwycięzców.

Nagroda Nobla 2025 – przewidywania

Co roku specjaliści próbują przewidzieć, kto dostanie Nobla. Oto tegoroczne typy firmy analitycznej Clarivate, bazujące na liczbie cytowań artykułów naukowych.

Medycyna lub fizjologia

• Andrea Ablasser, Glen N. Barber, Zhijian ‘James’ Chen – za badania nad układem odpornościowym,
• John E. Dick – za badania nad białaczką,
• Kenji Kangawa, Masayasu Kojima – za odkrycie greliny.

Fizyka

• Ingrid Daubechies, Stéphane Mallat, Yves Meyer – za prace nad transformacją falkową,
• David P. DiVincenzo, Daniel Loss – za prace w dziedzinie komputerów kwantowych,
• Ewine F. van Dishoeck – za prace w dziedzinie astrochemii.

Chemia

• Clifford P. Brangwynne, Anthony A. Hyman, Michael K. Rosen – za prace nad działaniem komórek,
• Jean-Marie Tarascon – za prace dotyczące przechowywania energii,
• Tao Zhang – za prace dotyczące katalizy.

Ekonomia

• David Autor, Lawrence F. Katz – za analizy dotyczące nierówności i postępu technologicznego,
• Marianne Bertrand, Sendhil Mullainathan – za analizy dotyczące wpływu kultury i psychologii na ekonomię pracy,
• Nicholas Bloom – za analizy dotyczące wpływu niepewności na gospodarkę.

Nagroda Nobla 2025: medycyna lub fizjologia

Werdykt komitetu ze szwedzkiego Instytutu Karolinska poznaliśmy w poniedziałek, 6 października. Medycznego Nobla w tym roku dostali Mary E. Brunkow, Fred Ramsdell i Shimon Sakaguchi. Dokonali oni przełomowych odkryć dotyczących obwodowej tolerancji immunologicznej, która zapobiega szkodliwemu wpływowi układu odpornościowego na organizm.

W ubiegłym roku medyczny Nobel przypadł w udziale Victorowi Ambrosowi i Gary’emu Ruvkunowi. Uczonych nagrodzono za odkrycie tzw. mikroRNA.

Nagroda Nobla 2025: fizyka

Werdykt Szwedzkiej Królewskiej Akademii Nauk poznaliśmy we wtorek, 7 października. Nobla z fizyki otrzymali w tym roku John Clarke, Michel H. Devoret i John M. Martinis. Nagrodzono ich za „za odkrycie makroskopowego tunelowania mechaniki kwantowej i kwantyzacji energii w obwodzie elektrycznym”.

Laureaci wykorzystali serię eksperymentów, aby wykazać, że osobliwe właściwości świata kwantowego można urzeczywistnić w układzie na tyle dużym, że można go trzymać w dłoni. Ich nadprzewodzący układ elektryczny mógł tunelować z jednego stanu do drugiego, tak jakby przechodził prosto przez ścianę. Wykazali również, że układ absorbował i emitował energię w dawkach o określonych rozmiarach, zgodnie z przewidywaniami mechaniki kwantowej.

Rok temu Nobla w dziedzinie fizyki otrzymali John J. Hopfield i Geoffrey E. Hinton. Nagrodzono ich za odkrycia, będące podstawą sztucznej inteligencji (SI).

Nagroda Nobla 2025: chemia

Werdykt Szwedzkiej Królewskiej Akademii Nauk poznaliśmy w środę, 8 października. Chemicznego Nobla w tym roku dostali Susumu Kitagawa, Richard Robson i Omar M. Yaghi. Doceniono ich za „za opracowanie struktur metaloorganicznych”.

Laureaci opracowali nowy typ architektury molekularnej. Stworzone przez nich konstrukcje – metaloorganiczne struktury szkieletowe – zawierają duże przestrzenie, w których cząsteczki mogą swobodnie przepływać. Naukowcy wykorzystali je do pozyskiwania wody z pustynnego powietrza, usuwania zanieczyszczeń z wody, wychwytywania dwutlenku węgla i magazynowania wodoru.

W minionym roku nagrodę Nobla w dziedzinie chemii otrzymali David Baker, Demis Hassabis i John M. Jumper. Zajmowali się analizą i projektowaniem trójwymiarowej struktury białek.

Literacka Nagroda Nobla 2025

Werdykt Akademii Szwedzkiej poznaliśmy w czwartek, 9 października. Nobla z literatury w tym roku otrzymał László Krasznahorkai. Węgierskiego pisarza i scenarzystę doceniono za „przekonujące i wizjonerskie dzieło, które w obliczu apokaliptycznego terroru potwierdza siłę sztuki”. Krasznahorkai znany jest z trudnych i wymagających powieści, często określanych mianem postmodernistycznych , które poruszają tematy dystopijne i melancholijne. Jego ważniejsze dzieła to „Szatańskie tango”, „Melancholia sprzeciwu” oraz „Wojna i wojna”.

Rok temu Nobla dostała Han Kang, pisarka i poetka z Korei Południowej. Nagrodzono ją za „jej intensywną prozę poetycką, która mierzy się z historycznymi traumami i obnaża kruchość ludzkiego życia”.

Pokojowa Nagroda Nobla 2025

Werdykt Norweskiego Komitetu Noblowskiego poznaliśmy w piątek, 10 października, najwcześniej o godz. 11. Pokojowa Nagroda Nobla w tym roku przypadła w udziale Maríi Corinie Machado. Doceniono ją za „jej niestrudzoną pracę na rzecz promowania praw demokratycznych dla narodu wenezuelskiego i za jej walkę o sprawiedliwe i pokojowe przejście od dyktatury do demokracji”.

Pokojową Nagrodę Nobla rok temu otrzymała japońska organizacja Nihon Hidankyō. Nagrodzono ją „za wysiłki na rzecz stworzenia świata wolnego od broni jądrowej”.

Nagroda Nobla 2025: ekonomia

Werdykt Banku Szwedzkiego poznaliśmy w poniedziałek, 13 października. Ekonomicznego Nobla otrzymali Joel Mokyr oraz Philippe Aghion i Peter Howitt. Pierwszy z badaczy otrzymał 1/2 nagrody za „zidentyfikowanie warunków wstępnych dla zrównoważonego wzrostu poprzez postęp technologiczny”. Pozostali dwaj uczeni opracowali „teorię zrównoważonego wzrostu poprzez twórczą destrukcję”.

W ubiegłym roku nagrodę otrzymali Daron Acemoglu, Simon Johnson i James A. Robinson. Nagrodzono ich za badania „nad tym, jak powstają instytucje i jak wpływają na dobrobyt”.

Polacy z Nagrodą Nobla

Kto w Polsce otrzymał Nagrodę Nobla? Oto pełna lista polskich noblistów:

1. Maria Skłodowska-Curie (1903, 1911) – fizyka i chemia,
2. Henryk Sienkiewicz (1905) – literatura,
3. Władysław Reymont (1924) – literatura,
4. Czesław Miłosz (1980) – literatura,
5. Lech Wałęsa (1983) – nagroda pokojowa,
6. Wisława Szymborska (1996) – literatura,
7. Olga Tokarczuk (2018) – literatura.

Źródła: Clarivate, Nobelprize.org