Kim są najbliżsi kuzyni człowieka? Przez tysiące lat żyli obok nas

Spis treści:

1. Neandertalczycy: artyści i rzemieślnicy
2. Denisowianie: tajemniczy najbliżsi kuzyni człowieka
3. Dlaczego tylko Homo sapiens przetrwał?
4. Podcast „Blazing the Trail”

Dotychczas wiele teorii przedstawiało linearne drzewo ewolucji, w którym kolejne młodsze gatunki naszych przodków zastępowały poprzednie. Historia ewolucji człowieka jest jednak bardziej złożona niż mogłoby się wydawać. Przez dziesiątki tysięcy lat Ziemia była równolegle domem dla wielu gatunków ludzi. Homo sapiens współdzielił planetę z przynajmniej 5 gatunkami jednocześnie, w tym z neandertalczykami i denisowianami. O tym drugim gatunku wiemy znacznie mniej.

Neandertalczycy: artyści i rzemieślnicy

Neandertalczycy, którzy zamieszkiwali Europę i zachodnią Azję przez ponad 300 tysięcy lat, byli znacznie bardziej zaawansowani, niż dotychczas sądzono. Odkrycia, takie jak malowidła naskalne, wzory wyryte w jaskiniach czy ozdoby wykonane z pazurów, świadczą o zdolności przedstawicieli tego gatunku do abstrakcyjnego myślenia i artystycznej ekspresji.

Jednym z najbardziej zdumiewających przykładów umiejętności neandertalczyków jest wspominana w podcaście „Blazing the Trail” konstrukcja ze stalagmitów, odkryta w jaskini Bruniquel we Francji. Zbudowanie takiego obiektu wymagało planowania, współpracy i ogromnej ilości czasu. Równocześnie technologia narzędzi, w tym produkcja smoły brzozowej używanej jako klej, pokazuje, że neandertalczycy eksperymentowali z materiałami i rozumieli ich właściwości.

– Mimo popularnych wyobrażeń, Neandertalczycy nie byli ograniczeni do zimnych rejonów. Przetrwali w tundrze, lasach śródziemnomorskich, a nawet korzystali z nadmorskich zasobów, takich jak skorupiaki czy ryby. Świadczy to o ich zdolnościach do przystosowywania się – opowiada w podcaście dr Rebecca Wragg Sykes z Uniwersytetu w Cambridge.

Warto też wspomnieć o zwyczajach neandertalczyków związanych ze śmiercią. Odkrycia z jaskiń w Izraelu czy Hiszpanii sugerują, że mogli celowo układać ciała zmarłych w pewien sposób, co z kolei wskazuje na pewne ustalone formy rytuałów pogrzebowych. Czy był to przejaw rozwiniętej duchowości, czy jedynie pragmatyzm? To pytanie wciąż pozostaje otwarte.

Denisowianie: tajemniczy najbliżsi kuzyni człowieka

W porównaniu z neandertalczykami na temat denisowian wiemy znacznie mniej. Ich szczątki, ograniczone do kilku kości i zębów znaleziono w Jaskini Denisowa w Syberii. Odkrycie dzięki analizie DNA dostarczyło jednak kilku przełomowych informacji. Zrekonstruowany genom pozwolił odkryć choćby, że denisowianie mieli kontakt zarówno z Homo sapiens, jak i neandertalczykami. Co więcej, nawet się z nimi krzyżowali.

– Paleogenetyka potwierdza, że denisowianie i neandertalczycy mieli wspólnych przodków, a ich linie rozdzieliły się około 400 tys. lat temu. Współczesne badania pokazują, że ich DNA znajduje się w genomach ludzi z Melanezji i Australii. To sugeruje, że denisowianie byli rozproszeni po całej Azji – wyjaśnia dr Viviane Slon z Instytutu Antropologii Ewolucyjnej im. Maxa Plancka w rozmowie z dr Amy Ways z University of Sydney.

Najbardziej zdumiewającym odkryciem przytaczanym w „Blazing the Trail” jest Denny – dziewczyna, której genom ujawnił, że była pierwszym pokoleniem hybrydowym. Miała denisowiańskiego ojca i neandertalską matkę. To dowód, że interakcje międzygatunkowe były bardziej powszechne niż wcześniej sądzono. Co więcej, fragmenty DNA denisowian znajdują się dziś w genomie współczesnych ludzi, szczególnie w populacjach Oceanii i południowo-wschodniej Azji, gdzie mogą stanowić nawet 6% genomu.

Dlaczego tylko Homo sapiens przetrwał?

Mimo że różne gatunki ludzkie współistniały przez tysiące lat, tylko Homo sapiens przetrwali próbę czasu. Dlaczego? Jedna z hipotez mówi o przewadze społecznej i technologicznej Homo sapiens. W przeciwieństwie do neandertalczyków, ludzie współcześni mogli utrzymywać rozległe sieci kontaktów, co sprzyjało wymianie genów, technologii i informacji.

Inna teoria dotyczy innowacji łowieckich, takich jak łuk i strzały, które mogły dać Homo sapiens przewagę podczas polowań na zwierzynę. Ważnym czynnikiem była także większa różnorodność genetyczna wynikająca z większych populacji i zajmowania rozleglejszych terytoriów. Z kolei neandertalczycy – choć doskonale przystosowani do życia w różnorodnych warunkach – tworzyli mniejsze społeczności, co mogło zwiększać ryzyko ich wyginięcia. Co ciekawe, neandertalczycy toczyli wojnę z ludźmi przez 100 tys. lat.

Nie można jednak zapominać o roli przypadku. Klimat, choroby i inne czynniki mogły również wpłynąć na to, które grupy przetrwały. Ostatecznie to kombinacja wielu elementów – od zdolności do współpracy po szczęśliwe zbiegi okoliczności – sprawiła, że dziś tylko Homo sapiens zamieszkują naszą planetę.

Gatunek Homo sapiens, jak wskazują badacze, zaabsorbował inne gatunki. Współczesne analizy genetyczne pokazują, że większość ludzi spoza Afryki ma od 1% do 3% DNA neandertalczyków. Co zawdzięczamy denisowianom? Niektóre populacje w Oceanii mają nawet do 6% DNA denisowian. Te fragmenty DNA mogą wpływać na naszą odporność, metabolizm, adaptacje do środowiska czy prawdopodobieństwo występowania nowotworów.

Podcast „Blazing the Trail”

Podcast „Blazing the Trail” to 5-odcinkowa seria stworzona przez Breakthru Films, Australian Museum, Uniwersytet w Sydney, Uniwersytet Wrocławski i Uniwersytet w Liverpoolu. Autorzy zabierają słuchaczy w epicką podróż. Od naszych najstarszych przodków w Afryce po globalne rozprzestrzenienie się Homo sapiens.

Skupiając się na tym, co sprawia, że jesteśmy ludźmi, „Blazing the Trail” podkreśla kluczowe etapy w historii naszego gatunku, takie jak rozwój narzędzi, okiełznanie ognia, powstanie języka, czy zdolność do adaptacji i migracji. Podcast prowadzi archeolożka i wykładowczyni Uniwersytetu w Sydney oraz Australian Museum, dr Amy Way, która rozmawia ze światowej sławy archeologami, paleoantropologami czy językoznawcami.

Podcastu można posłuchać na Apple Podcast, Spotify i ACast

Źródło: National Geographic Polska