To dzięki polskiemu wsparciu! Francuski naukowiec odkrywa możliwe oblicze pierwszego faraona

Spis treści:

1. Francuski egiptolog z polskim grantem odkrywa tajemnice początków faraonów
2. Czy to pierwszy faraon? Zagadkowa postać na starożytnej łodzi sprzed 6000 lat
3. Sztuka naskalna jako narzędzie władzy w czasach pierwszych dynastii Egiptu

Historia Egiptu sięga 5 tys. lat p.n.e. Pierwsza dynastia władców Egiptu panowała według różnych historyków od ok. 3150–2853 p.n.e. Okres ten zapoczątkował epokę faraonów i stanowił fundament cywilizacji tego starożytnego państwa. Początkiem jego powstania było zjednoczenie Górnego i Dolnego Egiptu przez króla Narmera, uważanego właśnie za twórcę i założyciela „Obydwu Krajów”. Stolicą zjednoczonego kraju było Tinis, a później Memfis. Władcy I dynastii, tacy jak Hor-Aha, Dżer, Dżet i Den, rozwijali administrację, religię i sztukę. To wówczas upowszechniły się hieroglify egipskie jako system pisma, a w mieści Abydos powstawały monumentalne grobowce, świadczące o rosnącym kulcie władzy królewskiej.

Francuski egiptolog z polskim grantem odkrywa tajemnice początków faraonów

Kiedy w 2023 roku prof. Dorian Vanhulle otrzymał grant polskiego Narodowego Centrum Nauki na prace nad projektem „Sztuka naskalna i wczesne uprawnienia w Dolinie Dolnego i Środkowego Nilu (IV-III tysiąclecie p.n.e.)", trudno było się spodziewać tak szybkich i fenomenalnych odkryć. Pochodzący z Francji egiptolog opublikował właśnie na łamach czasopisma naukowego „Antiquity” artykuł, w którym przedstawia najnowsze odkrycie w Egipcie. Badacz analizuje jeden z przykładów sztuki naskalnej z okresu I dynastii, a także jego interpretację, która – w opinii autora – rzuca nowe światło na proces kształtowania starożytnego Egiptu.

– Niewiele wiadomo na temat przebiegu tego przełomowego procesu. Powstanie egipskiego państwa i procesy, które do niego doprowadziły, wciąż są trudne do ujęcia w ramy koncepcyjne – mówi dr Vanhulle. – Sztuka naskalna Doliny Dolnego Nilu może pomóc w identyfikacji i analizie najwcześniejszych form władzy politycznej w tym regionie oraz w sposobie wykorzystywania krajobrazu do wyrażania i umacniania władzy. Liczba znaczących przykładów takiej sztuki jest jednak ograniczona – pisze prof. Vanhulle.

– Odkrycie dr Doriana Vanhulle, rzucające nowe światło na możliwe oblicze pierwszego faraona, to znaczący sukces nauki wspieranej przez Polskę. Zaproszenie dr Doriana Vanhulle do Polski było możliwe dzięki programowi POLONEZ BIS – flagowej inicjatywie Narodowego Centrum Nauki wspierającej międzynarodową mobilność wybitnych naukowczyń i naukowców – komentuje Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego.

Na realizację programu NCS otrzymało dofinansowanie Komisji Europejskiej ze środków programu ramowego Unii Europejskiej w zakresie badań naukowych i innowacji Horyzont 2020 i w ramach działań „Marie Skłodowska-Curie Cofund”. POLONEZ BIS tworzy doskonałe warunki do przełomowych odkryć o globalnym znaczeniu w różnych dziedzinach nauki. Od 2022 roku NCN zrekrutowało do programu 132 badaczek i badaczy z całego świata, oferując im pełnoetatowe zatrudnienie w 55 polskich jednostkach naukowych.

Projekt realizowany był w Instytucie Kultur Śródziemnomorskich i Orientalnych PAN pod opieką merytoryczną dr Marii Carmeli Gatto.

Czy to pierwszy faraon? Zagadkowa postać na starożytnej łodzi sprzed 6000 lat

Prof. Vanhulle analizował petroglif przedstawiający starożytną ozdobną łódź, na której widać kilka osób, a także jedną, wyraźnie większą, która używała wiosła do napędzania statku. Najważniejszy jest jednak kadr, który znajduje się w centralnej części jednostki, a który jednocześnie jest najgorzej zachowany. Badacz twierdzi, że wyryty w skale obiekt, to palankin, w którym znajdowała się bardzo ważna osoba.

– To malowidło może być jednym z najwcześniejszych przykładów przedstawiciela egipskiej elity politycznej – wyjaśnia egiptolog.
Palankin to zadaszona lektyka lub nosze. Przypomina kryte krzesło, które noszone było przez tragarzy na długich drążkach. Używany był głównie w krajach Dalekiego i Środkowego Wschodu, zwłaszcza w starożytnych Chinach. Ten środek transportu przeznaczony był przede wszystkim dla arystokracji i najważniejszych osób w państwie.

– Łodzie należą do najczęściej powtarzających się motywów w ikonografii egipskiej. W okresie predynastycznym i protodynastycznym (ok. 4500–3085 p.n.e.), które poprzedzały Egipt rządzony przez faraonów, łódź była wszechobecna i nacechowana złożonymi znaczeniami ideologicznymi i symbolicznymi – twierdzi prof. Vanhulle.

Sztuka naskalna jako narzędzie władzy w czasach pierwszych dynastii Egiptu

Naukowiec porównał petroglif z innymi przedstawieniami łodzi z czasów starożytnego Egiptu. Te niemal do złudzenia przypominają malowidła powstałe pod koniec okresu protodynastycznego, aż do czasów panowania faraona Narmera. Odkrycie pozwoliło ustalić, że dzieło powstało w okresie przejściowym między okresem protodynastycznym a wczesnodynastycznym, czyli niemal 6000 lat temu. Był to czas, w którym ukształtowało się państwo egipskie, setki lat przed powstaniem pierwszych piramid.

Wiele wskazuje, że człowiek siedzący w palankinie, mógł być członkiem elit. Sugeruje to fakt, że siedząca postać należała do klasy rządzącej powstającej dopiero I dynastii. – Kunszt i wykonanie tego petroglifu sugeruje, że został wykonany przez znakomitego rzemieślnika, a więc najprawdopodobniej na zamówienie, przez osobę, którą przedstawia. To z kolei najpewniej oznacza, że sztuka naskalna była kluczowym sposobem na wyrażanie władzy przez ówczesne egipskie władze – dodaje prof. Vanhulle.

– To dzieło sztuki stanowi ważne uzupełnienie istniejącego już zbioru rycin, które mogą pomóc nam lepiej zrozumieć rolę sztuki naskalnej w kluczowych wydarzeniach, które doprowadziły do powstania państwa egipskiego – podkreśla dr Vanhulle. – Sztuka stała się narzędziem propagandy, podkreślania swojej władzy i narzędziem komunikacji z poddanymi – podsumowuje badacz.

Źródło: National Geographic Polska

Nasz autor

Jakub Rybski

Dziennikarz, miłośnik kina niezależnego, literatury, ramenu, gier wideo i dobrego rocka. Wcześniej związany z telewizją TVN24 i Canal+, obecnie pracuje w RMF FM. Zawodowo nie boi się podejmować żadnego tematu. Pisze przede wszystkim o archeologii i przyrodzie. Prywatnie bardzo zainteresowany polityką.