Ten jeden manewr młodego faraona zmienił Egipt w supermocarstwo!

Spis treści:

1. Marsz ku Megiddo i decyzja o ryzykownej trasie
2. Niespodziewany atak Egipcjan i chaos w obozie wroga
3. Oblężenie Megiddo i konsekwencje zwycięstwa
4. Polityczne i militarne skutki kampanii Totmesa III

W XV wieku p.n.e. na terenie Lewantu miasta podnosiły bunt przeciwko świeżo ustanowionemu faraonowi Totmesowi III. To miała być decydująca próba jego nowej władzy — oraz tego, czy zdoła ją utrzymać.

Śmierć królowej Hatszepsut otworzyła drogę do buntu w Lewancie. Po 22 latach panowania zniknęła z kart historii, a Totmes III sam objął tron Egiptu. Koalicja miast-państw kananejskich, wspierana przez imperium Mitanni i władców z Kadesz, rozpoczęła bunt przeciwko nowemu faraonowi. Konflikt osiągnął punkt kulminacyjny w obwarowanym mieście Megiddo, znajdującym się dziś na terenie Izraela. Położone na równinie Ezdrelon miasto kontrolowało dwa istotne szlaki handlowe: jeden prowadzący do wybrzeża, drugi na północ, do Kadesz. Jako że była to pierwsza kampania militarna Totmesa, ciążyła na nim ogromna presja.

Według dużej inskrypcji propagandowej na murach Akh Menu (Świątyni Totmesa III w Karnaku), młody faraon zebrał swoich ludzi i wyruszył z przygranicznej twierdzy Tjaru we wschodniej delcie Nilu, by stawić czoła potężnemu wrogowi. Nie ma bezpośrednich informacji o liczbie zmobilizowanych żołnierzy, choć większość uczonych szacuje, że było ich zapewne kilka tysięcy. Nie wiadomo też, czy cała armia wyruszyła z Egiptu, czy też dołączyły do niej jednostki już stacjonujące na terytorium Azji.

Marsz ku Megiddo i decyzja o ryzykownej trasie

Przemarsz tzw. Drogą Horusa, na północ od Synaju, do Gazy zajął wojskom 10 dni. Dystans ten wynosi około 200 kilometrów, co wskazuje, że żołnierze maszerowali średnio 20 kilometrów dziennie. Z Gazy ruszyli dalej do enklawy Yehem, oddalonej o około 40 kilometrów od Megiddo. Tam faraon spotkał się ze swoimi oficerami, by ocenić sytuację i zdecydować, którą z trzech istniejących tras do Megiddo należy obrać. Trasa północna prowadziła przez ziemie Zefti; południowa biegła w pobliżu Taanach; centralna i najbardziej niebezpieczna droga prowadziła przez wąwóz Aruna. Roczniki Totmesa III — propagandowy zapis jego kampanii wojennych wyryty w Świątyni Amona-Re w Karnaku — opisują, jak faraon podjął decyzję.

Generałowie usilnie odradzali mu wybór przełęczy Aruna. „Niech nasz zwycięski Pan maszeruje drogą, którą sam wybierze; lecz niech nas nie zmusza do pójścia najniebezpieczniejszą trasą”. Jednak Totmes postanowił rzucić wyzwanie wrogom i wybierając najbardziej ryzykowną drogę, pokazać, że się ich nie boi. Złożył przysięgę na boga słońca Amona-Re, mówiąc: „Mój Majestat będzie maszerować Drogą Aruna!”.

Postanowił również, że sam poprowadzi armię przez wąwóz. „Nikt nie będzie maszerować tą drogą przede Mną” — i rzeczywiście, w odpowiednim momencie stanął na czele armii, wskazując drogę własnymi krokami. Trasa, którą wybrał, miała nieco ponad 13 kilometrów długości, a miejscami zaledwie 9 metrów szerokości. Ze stromymi ścianami po obu stronach była to idealna lokalizacja do zasadzki – nie było miejsca na manewry.

Jednak przeciwnik, sądząc, że Egipcjanie nigdy nie zaryzykują takiego odsłonięcia, rozmieścił wojska jedynie na dwóch pozostałych trasach. Armii Totmesa udało się przejść przez wąwóz Aruna w jeden dzień bez problemu. Żołnierze wyłonili się w dolinie Qina, ku zaskoczeniu wrogich wojsk obozujących w pobliżu miasta Megiddo.

Niespodziewany atak Egipcjan i chaos w obozie wroga

O świcie następnego dnia armia egipska została zmobilizowana, dzieląc się i rozlokowując w trzech dużych jednostkach, które posuwały się naprzód w formacji półksiężyca w kierunku obozu sił azjatyckich na południe od Megiddo. Inskrypcja w Karnaku zapisuje: „Południowe skrzydło armii Jego Majestatu znajdowało się na wzgórzu na południe od [strumienia] Qina, a skrzydło północne na północny zachód od Megiddo, podczas gdy Jego Majestat znajdował się w centrum, [Amon] chronił jego osobę wśród wrzawy, a siła [Setha przenikała] jego członki”.

Ten manewr wywołał panikę wśród wojowników nieprzyjaciela; wielu z nich porzuciło swoje namioty i rzuciło się do ucieczki w kierunku Megiddo. Żołnierze faraona zaczęli plądrować obóz, co pozwoliło wielu azjatyckim wojskom na ucieczkę. Niektórzy dowódcy azjatyccy zostali wciągnięci za mury Megiddo przez obrońców miasta. Inni zapewne uciekli na północ, jak najdalej od wojsk egipskich. Kroniki z pewnym rozczarowaniem podkreślają, że gdyby żołnierze Totmesa III w tamtym momencie ścigali uciekające wojska, zwycięstwo byłoby szybkie i definitywne.

„Gdy ujrzeli Jego Majestat miażdżącego ich, uciekli w popłochu do Megiddo z przerażonymi twarzami, porzucając konie, rydwany ze złota i srebra, by zostać wciągnięci do miasta przez ludzi, którzy zamknęli już bramy, a teraz opuszczali szaty, aby ich podciągnąć. Gdyby żołnierze Jego Majestatu nie skupili się na grabieży dobytku wroga, mogli w tej chwili zdobyć Megiddo”. Ten etap konfliktu przypominał bardziej serię potyczek, w których Egipcjanie byli stroną atakującą.

Oblężenie Megiddo i konsekwencje zwycięstwa

W obliczu niemożności zdobycia miasta szturmem, Egipcjanie postanowili je oblegać, budując serię umocnień z drewna pochodzącego z wycinki drzew w okolicznych lasach. Roczniki Totmesa III podkreślają strategiczne znaczenie zdobycia Megiddo: „Każdy książę z każdego kraju północy jest w nim zamknięty, zdobycie Megiddo to zdobycie tysiąca miast!”.

W końcu, po siedmiu miesiącach oblężenia, miasto się poddało. Wśród ujętych przywódców był władca Megiddo. Książę Kadesz, głównodowodzący azjatyckiej koalicji, zdołał jednak uciec.

Źródła pisane zachowały długą i szczegółową listę łupów zdobytych po podboju Megiddo. Podano, że zginęło 83 wrogów, a 340 zostało wziętych do niewoli — choć liczby te mogą obejmować jedynie osoby uznane za ważne.

Poza stadami zwierząt, zapasami i innymi przedmiotami, armia egipska zdobyła:

• 2041 koni; 924 rydwany, w tym rydwany ozdobione złotem należące do władców Kadesz i Megiddo,
• 200 kompletów zbroi,
• 502 łuki kompozytowe.

Te łuki, pochodzenia mezopotamskiego, były bardzo kosztowne i wysoko cenione. Zbroje, wykonane z utwardzanej skóry lub kolczugi z brązu, były wówczas innowacyjne. Nie ma wzmianki o hełmach, choć ich użycie było powszechne za panowania Totmesa III. Dowodzi tego zarówno lista trybutów z Azji, jak i malowidła w prywatnych grobowcach tebańskich, na których cudzoziemcy składający trybuty ukazani są w hełmach.

Natychmiastowym skutkiem zwycięstwa było umocnienie władzy faraona nad znaczną częścią dzisiejszego Izraela i terytoriów palestyńskich. Spektakularne zwycięstwo i rozszerzenie kontroli faraona weszły do egipskiej wyobraźni jako początek nowej ery wielkości regionalnej.

Generał Djehuty, mianowany przez Totmesa zarządcą podbitych terenów, został później uwieczniony jako bohater starożytnego egipskiego opowiadania „Zdobycie Joppy”. Historia opowiada o tym, jak Djehuty użył podstępu, aby zdobyć miasto Joppa (dzisiejsza Jaffa, w pobliżu Tel Awiwu), przemycając żołnierzy ukrytych w koszach. Opowieść ta poprzedza znany z „Iliady” Homera motyw konia trojańskiego o całe stulecia. Jest również prawdopodobnym źródłem arabskiej baśni „Ali Baba i czterdziestu rozbójników”, w której rozbójnicy próbują dostać się do domu, ukrywając się w dzbanach z olejem.

Polityczne i militarne skutki kampanii Totmesa III

Zwycięstwo pod Megiddo zainspirowało nie tylko wielkie opowieści, ale też stworzyło nową rzeczywistość polityczną i dyplomatyczną w regionie. Nowo zdobyte terytorium Kananejskie stanowiło dogodny punkt wypadowy dla przyszłych kampanii Egiptu w Mezopotamii. Wiadomość o imponującym zwycięstwie skłoniła monarchie Bliskiego Wschodu do wysyłania posłów do Teb — stolicy Egiptu — z bogatymi darami, aby zyskać przychylność faraona.

Po swoim zwycięstwie Totmes III wykorzystał sytuację, by rozszerzyć władzę Egiptu w Azji poprzez ambitny program podbojów w Syrii. Roczniki wyryte na ścianach Świątyni Amona-Re w Karnaku wspominają o 16 innych kampaniach, choć w niektórych przypadkach nie zachowały się szczegóły. Operacje wojskowe miały miejsce między 1454 a 1437 r. p.n.e. i można je podzielić na kilka etapów.

Pierwsza faza obejmowała podbój ważnych miast portowych, takich jak Ullaza i Simyra, by ułatwić transport do i z Egiptu oraz zapewnić punkty magazynowania. Druga faza polegała na zajęciu znacznej części środkowej Syrii, neutralizując w ten sposób siłę miasta Kadesz. Trzecia faza obejmowała bezpośredni atak na terytoria Mitanni, a czwarta składała się z serii kampanii mających na celu stłumienie powstań w niektórych podbitych terenach.

Nawet biorąc pod uwagę tendencję Totmesa do mitologizowania własnych działań oraz nieuniknione przesady, zawarte w roszczeniach i przechwałkach w Rocznikach Totmesa III, wielu badaczy uznaje szczegóły tego zapisu za wiarygodne źródło. W rzeczywistości bitwa pod Megiddo jest jednym z najlepiej udokumentowanych starożytnych starć w historii. Ten punkt zwrotny nie tylko rozszerzył terytorium Egiptu, ale również stanowił pierwsze samodzielne zwycięstwo jednego z największych wodzów militarnych starożytnego Egiptu.

źródło: National Geographic