Święte miasto Mezopotamii zdradza tajemnice. Setki kilometrów kanałów
Wokół jednego z najstarszych miast Mezopotamii, Eridu, naukowcy odkryli gęstą siatkę kanałów nawadniających. To dzięki nim już tysiące lat temu możliwe było intensywne rolnictwo i rozwój cywilizacji.
Spis treści:
- Cywilizacja wyrosła na zbożu
- Eridu – najświętsze miasto Mezopotamii
- Setki kilometrów starożytnych kanałów
Pierwsze cywilizacje rozkwitły na Bliskim Wschodzie w Egipcie i w Mezopotamii. Naukowcy od lat wskazują na ścisły związek intensywnego rolnictwa z rozwojem osiadłego życia, a w konsekwencji urbanizacji.
Cywilizacja wyrosła na zbożu
Kluczową rolę w uprawie ziemi odegrały sztuczne kanały nawadniające lub odprowadzające nadmiar wody. To o nich przeczytamy w każdym podręczniku na temat początków wielkich cywilizacji. Ale co na ich temat tak naprawdę wiemy?
Niewiele, bo archeolodzy od XIX wieku skupiali się głównie na badaniu wspaniałych świątyń i bogatych grobowców. Tam można było znaleźć cenne artefakty i przewieźć do muzeów. Od kilku dekad to się zmienia. Teraz badacze koncentrują się m.in. na analizowaniu dawnych krajobrazów. W tym celu korzystają ze zobrazowań satelitarnych i analiz geomorfologicznych.
Eridu – najświętsze miasto Mezopotamii
Tak też było w przypadku najnowszych badań wykonanych w rejonie świętego miasta Eridu w Mezopotamii w dzisiejszym Iraku. Istniało tutaj wiele świątyń, w tym ta poświęcona bogowi Enki i ziggurat.
Szeroko zakrojone analizy starożytnego krajobrazu wykonano dzięki wykorzystaniu map geologicznych czy prac terenowych. Wyniki opublikowano na łamach „Antiquity”. Autorami są badacze z Iraku, Wielkiej Brytanii i Szwajcarii.
Jeśli chodzi o zdjęcia satelitarne, użyto tych archiwalnych pochodzących ze zbioru wykonanego w ramach szpiegowskiego programu USA – CORONA z czasów zimnej wojny. To nie pierwszy raz, gdy są wykorzystywane przez badaczy pierwszych cywilizacji i to z sukcesem.
Setki kilometrów starożytnych kanałów
W ramach badania w regionie Eridu odkryto ponad 200 głównych i dużych kanałów długości od 1 do 9 km każdy i od 2 do 5 m szerokości. Bezpośrednio łączyły się ze starożytną rzeką Eufrat. Poza tym zidentyfikowano również ponad 4000 mniejszych kanałów długości od 10 do 200 metrów każdy.
Oznacza to, że w sumie udało się namierzyć co najmniej setki kilometrów kanałów wokół starożytnego Eridu. Badacze nie podają ich dokładnej sumarycznej długości.
Kanały były połączone z rzeką Eufrat, która kilka tysięcy lat temu miała swoje ujście blisko Eridu. Dziś to stanowisko archeologiczne (znane jako Abu Shahrajn) znajduje się w głębi lądu.
Duże kanały połączone z Eufratem doprowadzały wodę do tych mniejszych. Te drugie docierały bezpośrednio do pól uprawnych. W obrębie poszczególnych obszarów rolniczych istniał układ mniejszych kanałów. Zidentyfikowano ponad 700 gospodarstw, a mniejsze kanały zwykle znajdują się na obwodzie każdego z nich. To obrazuje skalę rolnictwa w starożytności.
Powierzchnia każdego gospodarstwa wynosiła od 500 do 20 000 m2. Należy jednak zaznaczyć, że nie wszystkie kanały muszą pochodzić z jednego okresu. Pobliskie Eridu, do którego musiała trafiać większość zboża, istniało od połowy VI tysiąclecia do IV wieku p.n.e.
Sieć kanałów nie była regularna w geometrycznym sensie. Była dostosowana do lokalnej topografii, biegu rzeki i potrzeb poszczególnych rolników. Niemniej jednak intensywność i gęstość sieci kanałów w regionie Eridu wskazują na dobrze rozwinięty i zorganizowany system irygacyjny.
To bardzo ważne badanie, bo większość naszej wiedzy na temat nawadniania i rolnictwa w południowej Mezopotamii pochodziła dotychczas z dowodów pośrednich, takich jak teksty na tabliczkach klinowych.
Źródło: Antiquity
Nasz autor
Szymon Zdziebłowski
Dziennikarz naukowy, z wykształcenia archeolog śródziemnomorski. Przez wiele lat był związany z Serwisem Nauka w Polsce PAP. Opublikował m.in. dwa przewodniki turystyczne po Egipcie, a ostatnio – popularnonaukową książkę „Wielka Piramida. Tajemnice cudu starożytności” o największej egipskiej piramidzie.