Ostrów Tumski skrywa więcej niż katedrę. Co archeolodzy znaleźli pod ziemią?

Spis treści:

1. Najważniejsze Ostrowy Tumskie w Polsce
2. Ostrów Tumski jako miejsce żywej historii i duchowości
3. Co odkryli archeolodzy?

Słowo „ostrów” pochodzi ze staropolszczyzny i oznaczało wyspę, szczególnie na rzece lub pośród mokradeł. Z kolei „tumski” to przymiotnik od „tum” – archaicznego określenia katedry. Ostrów Tumski oznacza zatem „wyspę katedralną” – miejsce, w którym zbudowano główną świątynię diecezjalną.

Ostrowy Tumskie były pierwszymi ośrodkami władzy świeckiej i kościelnej w Polsce. To tu powstawały grody piastowskie, katedry i siedziby biskupów. W wielu przypadkach miejsca te były jednocześnie pierwszymi osadami miejskimi w regionie. Odgrywały kluczową rolę w chrystianizacji kraju, administracji kościelnej i obronności.

Najważniejsze Ostrowy Tumskie w Polsce

Nie sposób mówić o Ostrowach Tumskich, nie zaczynając od Poznania. To właśnie tutaj, według większości badaczy, Mieszko I przyjął chrzest w 966 roku. Ostrów Tumski w Poznaniu był pierwszym miejscem rezydencji Piastów i lokalizacją najstarszego biskupstwa na ziemiach polskich.

Do dziś znajduje się tu monumentalna Bazylika Archikatedralna św. Piotra i Pawła, której początki sięgają końca X wieku. W jej podziemiach spoczywają szczątki Mieszka I i Bolesława Chrobrego. Warto odwiedzić także Rezerwat Archeologiczny Genius Loci, gdzie można zobaczyć relikty pałacu książęcego oraz unikatową strukturę baptysterium – miejsca chrztu Mieszka.

Wrocław

Ostrów Tumski we Wrocławiu to najstarsza część miasta, która zachowała swój unikatowy klimat i funkcję religijną. Od roku 1000 pełnił rolę siedziby biskupstwa. Dziś zachwyca nie tylko historycznym znaczeniem, ale też pięknem architektury.

Centralnym punktem jest Archikatedra św. Jana Chrzciciela, perła gotyku z charakterystycznymi, strzelistymi wieżami. W jej wnętrzu znajdują się barokowe ołtarze, późnogotycki tryptyk i kaplica św. Elżbiety z relikwiami. Spacer po Ostrowie Tumskim to prawdziwa podróż w czasie – wąskie brukowane uliczki, stylowe latarnie gazowe i Most Tumski, zwany „mostem zakochanych”, nadają temu miejscu niemal magiczny klimat.

Tum pod Łęczycą

Nieco mniej znany, ale równie ważny jest Tum w Tumie – wsi położonej kilka kilometrów od Łęczycy. W czasach piastowskich był to gród o dużym znaczeniu strategicznym i religijnym. To właśnie tam odbywały się zjazdy książęce i synody.

Dziś największą atrakcją jest monumentalna Archikolegiata w Tumie, jeden z najlepiej zachowanych przykładów romańskiej architektury w Polsce. Budowla z XII wieku zachwyca surowym pięknem i proporcjami. Prace archeologiczne prowadzone w Tumie przez dziesięciolecia ujawniły istnienie grodziska, ślady drewnianych wałów i konstrukcji sprzed ponad tysiąca lat.

Ostrów Tumski jako miejsce żywej historii i duchowości

Pomimo swego wiekowego rodowodu, Ostrowy Tumskie nie są skansenami. To przestrzenie, które wciąż tętnią życiem – zarówno religijnym, jak i kulturalnym. Odbywają się tu koncerty organowe, procesje, wydarzenia plenerowe i rekonstrukcje historyczne. Muzea i rezerwaty archeologiczne pełnią funkcje edukacyjne, a turyści chętnie wybierają te miejsca jako punkt obowiązkowy na mapie podróży po Polsce.

Dla wierzących są to miejsca pielgrzymkowe, pełne sacrum i symboliki. Dla miłośników historii – żywe laboratoria średniowiecza. Dla zakochanych – romantyczne zaułki, jak choćby wspomniany Most Tumski we Wrocławiu.

Każdy Ostrów Tumski to żywa mapa narodowej tożsamości. Miejsca te są świadkami przełomowych wydarzeń, takich jak chrzest Polski, koronacje, procesje i konflikty dynastyczne. Warto odwiedzić te miejsca nie tylko dla pięknych zabytków, ale też po to, by poczuć puls polskiej historii i zrozumieć jej duchowy wymiar.

Co odkryli archeolodzy?

W ostatnich dekadach prowadzone były liczne badania archeologiczne na Ostrowach Tumskich, które dostarczyły bezcennych informacji o początkach polskiej państwowości. Jednym z najważniejszych odkryć było odnalezienie reliktów palatium Mieszka I w Poznaniu, wraz z kaplicą i baptysterium. Prace prowadzone przez zespół prof. Hanny Kóčka-Krenz z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza ujawniły nie tylko strukturę zabudowań, ale także ślady wczesnośredniowiecznych obrzędów religijnych.

W Tumie archeolodzy z Instytutu Archeologii i Etnologii PAN odkryli konstrukcje wałów grodowych, palisad i fundamentów drewniano-ziemnych, datowanych na przełom IX i X wieku. Badania wykazały, że miejsce to pełniło funkcję zarówno obronną, jak i religijną na długo przed powstaniem obecnej archikolegiaty.

Źródła: Narodowy Instytut Dziedzictwa. Zabytki w Polsce, Muzeum Archidiecezjalne w Poznaniu

Nasz autor

Mateusz Łysiak

Dziennikarz podróżniczy, rowerzysta, górołaz. Poza szlakiem amator kuchni włoskiej, popkultury i języka hiszpańskiego.