Najstarszy bumerang na świecie pochodzi z Polski. Okazał się jeszcze bardziej wiekowy

Spis treści:

1. Najstarszy bumerang – problematyczna sprawa
2. Bumerang pierwszego człowieka na terenie Polski
3. Funkcja bumerangu – polowanie czy rytuał?
4. Nie tylko bumerang, ale też zagadkowa plakietka

Okazuje się, że ojczyzną bumerangu wcale nie jest kojarzona z tym przedmiotem Australia, ale Polska. Niezwykły zabytek jest starszy od najstarszych znanych egzemplarzy z tego kontynentu o ponad 30 tys. lat! Polski bumerang odkrył archeolog prof. Paweł Valde-Nowak z Instytutu Archeologii UJ w 1987 roku. Wówczas to znalezisko stało się sensacją na skalę świata. Z szacunków wynikało, że narzędzie ma około 30 tysięcy lat.

Po kilku dekadach przyszła pora na weryfikację wieku bumerangu. W międzynarodowym gronie wykonano nowoczesną analizę, której wyniki opublikowano właśnie na łamach czasopisma „Plos One”. Wynik okazał się zaskoczeniem.

Najstarszy bumerang – problematyczna sprawa

W 1996 roku wykonano badanie radiowęglowe bumerangu. Wówczas otrzymano późną datę – wynikało, że ma on około 18 tys. lat. To było spore zaskoczenie dla badaczy, bo na podstawie innych obiektów, w tym narzędzi krzemiennych w tej samej warstwie, szacowano jego wiek na około 30 tys. lat. I ten uznano za najbardziej prawdopodobny.

Wcześniejsza data może wynikać z błędów pomiaru związanych ze współczesnym zanieczyszczeniem próbki, być może na skutek konserwacji. Aby postawić kropkę nad i postanowiono wykonać kompleksowe analizy wieku kości znajdujących się w tej samej warstwie w jaskini, w której odkryto bumerang.

Nie pobrano próbki z samego bumerangu, bo musiałaby być dość duża, co wiązałoby się z częściowym zniszczeniem cennego artefaktu, który i tak jest nadszarpnięty zębem czasu. Wyniki opublikowano właśnie w czasopiśmie naukowym „Plos One”.

Bumerang pierwszego człowieka na terenie Polski

W ramach nowego badania wykonano analizę radiowęglową kilkunastu kości oraz ludzkiego paliczka znajdujących się obok bumerangu. Następnie z pomocą statystyki bayesowskiej (obecnie uważana za najbardziej precyzyjną metodę) określono wiek warstwy, w której te obiekty się znajdowały.

Okazało się, że pochodzi sprzed ok. 42–39 tysięcy lat. – Jest to znacząca korekta i potwierdza, że obiekt [bumerang – przyp. red.] jest znacznie starszy, niż wcześniej sądzono – przekazała National Geographic Polska pierwsza autorka artykułu prof. Sahra Talamo, szefowa Laboratorium Radiowęglowego na Uniwersytecie Bolońskim we Włoszech.

Tak wczesna data jest dla badaczy zaskoczeniem. – Wcześniejszy wiek był nieco nieoczekiwany, ale w pełni poparty danymi. Zmienia to radykalnie interpretację znalezisk z jaskini Obłazowej. Pokazuje, że Homo sapiens był obecny w południowej Polsce ponad 42 000 lat temu, w okresie zimnym i niestabilnym klimatycznie – podkreśla prof. Talamo.

Ekspertka uważa, że podważa to dotychczasowe przekonanie, iż człowiek współczesny rozprzestrzeniał się głównie w ciepłych okresach międzylodowcowych. Wygląda na to, że już wtedy nasz przodek w świetny sposób dostosowywał się do bardziej ekstremalnych warunków.

Funkcja bumerangu – polowanie czy rytuał?

Naukowcy ciągle zastanawiają się, jaka była funkcja bumerangu. Warto zaznaczyć, że nie jest to bumerang, który miał wracać do osoby go rzucającej. Ten egzemplarz przypomina za to egzemplarze używane przez rdzenną społeczność Australii w czasie polowań. Miały one ogłuszać zwierzynę.

Czy „polski” bumerang do tego służył? – Trudno to rozstrzygnąć. Na krawędziach tego przedmiotu widoczne są różne uszkodzenia, które mogły powstać podczas użytkowania – przekazał National Geographic Polska prof. Paweł Valde-Nowak. Ale nie da się rozstrzygnąć, czy na pewno. Jak podkreśla uczony, wykonany z syntetycznych żywic model okazu z Obłazowej pozytywnie przeszedł przed laty testy rzucania.

Kontekst odkrycia, zdaniem prof. Valde-Nowaka, wskazuje na interpretację obrzędową. Bumerang znaleziono obok konstrukcji z głazów, obok leżała kość ludzka, odkryto na nim też ślady po czerwonym pigmencie – ochrze, która jest czasami wiązana ze sferą wierzeń. Polskiemu ekspertowi wtóruje prof. Talamo. – Rozmiar kła mamuta, staranna obróbka i kontekst (w tym artefakty symboliczne i ozdoby osobiste) sugerują, że mógł on mieć również znaczenie rytualne lub symboliczne – dodała.

Podkreśliła, że mógł jednak pełnić też praktyczną funkcję, na co wskazuje jego morfologia, krzywizna i ślady zużycia. – Najważniejszym wynikiem naszych badań jest stwierdzenie, że jest to najstarszy znany przedmiot podobny do bumerangu na świecie, starszy od najstarszych australijskich przykładów o ponad 30 000 lat – mówi prof. Talamo.

Nie tylko bumerang, ale też zagadkowa plakietka

Obecnie bumerang jest jednym z dwóch najstarszych obiektów wykonanych ręką człowieka współczesnego w Polsce z tak precyzyjnie określoną chronologią. – Większość narzędzi kamiennych związanych z Homo sapiens w Polsce – takich jak narzędzia oryniackie – jest rzeczywiście młodsza, zgodnie z obecnymi chronologiami – przyznała prof. Talamo.

Jedynym innym obiektem z Polski w porównywalnym wieku jest zdobiona plakieta z kości mamuta odkryta w Jaskini Stajnia, położonej niedaleko Obłazowej. Jest to najstarsza bezpośrednio datowana ozdoba w Europie. Pochodzi sprzed 41,5 tysiąca lat. – Oba znaleziska dostarczają przekonujących dowodów na wczesne zachowania symboliczne i zaawansowane zdolności poznawcze u środkowoeuropejskiego Homo sapiens – kończy prof. Talamo.

Źródło: Plos One

Nasz autor

Szymon Zdziebłowski

Dziennikarz naukowy, z wykształcenia archeolog śródziemnomorski. Przez wiele lat był związany z Serwisem Nauka w Polsce PAP. Opublikował m.in. dwa przewodniki turystyczne po Egipcie, a ostatnio – popularnonaukową książkę „Wielka Piramida. Tajemnice cudu starożytności” o największej egipskiej piramidzie.