Hatszepsut i rytuał „dezaktywacji”. Co naprawdę się wydarzyło z jej wizerunkami?
Wiele z posągów królowej Hatszepsut zostało uszkodzonych już w starożytności. Sądzono, że był to akt zemsty ze strony jej następcy. Jest nowa koncepcja: w ten magiczny sposób je „dezaktywowano”.
Spis treści:
Hatszepsut była jedną z niewielu kobiet faraonek, rządzących Egiptem. Pochodziła z rodu królewskiego i była wychowywana na żonę władcy. Żyła około 3500 lat temu, jeszcze przed czasami Tutanchamona.
Hatszepsut poślubiła przyrodniego brata Totmesa II. Gdy umarł, sprawowała władzę w imieniu syna swojego męża, Totmesa III, gdyż był on bardzo młody. Jakiś czas po śmierci Hatszepsut część jej wizerunków została uszkodzona. Do dzisiaj badacze dyskutują, dlaczego do tego doszło.
Masakra posągów Hatszepsut
W latach dwudziestych XX wieku podczas wykopalisk w Deir el-Bahri w Górnym Egipcie znaleziono wiele fragmentarycznych posągów Hatszepsut. Uszkodzenia te tradycyjnie postrzegano jako akt zemsty dokonany przez jej następcę, Totmesa III. Miała być to próba wymazania jej z annałów historii ze względu na uzurpację władzy.
Zagadnieniu przyjrzał się doktorant Jun Yi Wong z Uniwersytetu w Toronto. Swoje wnioski opublikował na łamach „Antiquity”. W jego ocenie wiele posągów faraonki przetrwało w stosunkowo dobrym stanie, co podważa tezę, że zniszczenie było motywowane wrogością Totmesa III wobec Hatszepsut.
„Wyłączanie” posągów to normalna sprawa
Wong przeanalizował niepublikowane notatki terenowe, rysunki, fotografie i korespondencję z wykopalisk z lat 1922–1928. Ponownie ocenił dowody archeologiczne na podstawie tych danych.
Wniosek: nie zostały one zniszczone w ramach aktu zemsty. Wizerunki Hatszepsut po śmierci były traktowane w podobny sposób jak wcześniej panujących faraonów. Okazało się, że sprawcą zniszczeń nie był tylko Totmes III, ale późniejsi władcy.
Posagi Hatszepsut używano jako materiał budowlany. Ale wcześniej musiały zostać „dezaktywowane”. Starożytni Egipcjanie wierzyli, że wizerunki miały moc, dlatego należało je w magiczny sposób wyłączyć. Procedura była następująca. Obtłukiwano przedstawienia faraonów w słabych punktach – w rejonie szyi, tali i kolan.
– Innymi słowy, takie traktowanie niekoniecznie oznacza wrogość wobec przedstawionej osoby – wskazuje Wong. Praktyka mająca na celu zneutralizowanie wewnętrznej mocy obrazów i była stosowana względem posągów różnych królów w całej historii faraonów. Hatszepsut po śmierci została potraktowana podobnie jak jej poprzednicy.
Prześladowania w starożytności
Nie wyklucza to jednak możliwości, że przynajmniej część tych zniszczeń miała na celu zniszczenie dziedzictwa Hatszepsut.
– W przeciwieństwie do innych władców, Hatszepsut rzeczywiście padła ofiarą prześladowań, a ich szerszych implikacji politycznych nie można przecenić – mówi Wong. – Istnieje jednak miejsce na bardziej zniuansowane zrozumienie działań Totmesa III, które były prawdopodobnie motywowane raczej rytualną koniecznością niż jawną niechęcią – zaznacza naukowiec.
Źródło: Antiquity
Nasz autor
Szymon Zdziebłowski
Dziennikarz naukowy, z wykształcenia archeolog śródziemnomorski. Przez wiele lat był związany z Serwisem Nauka w Polsce PAP. Opublikował m.in. dwa przewodniki turystyczne po Egipcie, a ostatnio – popularnonaukową książkę „Wielka Piramida. Tajemnice cudu starożytności” o największej egipskiej piramidzie.