Uran to siódma, przedostatnia planeta Układu Słonecznego. Dalej od Słońca znajduje się tylko Neptun. Oba te globy bywają nazywane „lodowymi olbrzymami”. Nazwę zawdzięczają ultraniskim temperaturom – poniżej minus 200 st. C – panującym w ich atmosferach. W rzeczywistości i Uran, i Neptun zaliczają się do planet gazowych. Podobnie jak znacznie większe od nich Jowisz i Saturn.
Na pierwszy rzut oka Uran przypomina nieco Neptuna. Ma podobną budowę i skład chemiczny. Jego atmosfera – tak jak atmosfera Neptuna – składa się głównie z wodoru i helu, z dodatkiem wody, amoniaku i metanu. Temu ostatniemu Uran najprawdopodobniej zawdzięcza swój cyjanowy kolor (metan pochłania czerwoną część widma światła widzialnego).
Uran ciekawostki: czy na tej planecie padają diamenty?
Obecność węgla w atmosferze Urana – w cząsteczkach metanu – może być źródłem jeszcze jednego ekscytującego podobieństwa z Neptunem. Na początku lat 80. XX wieku naukowcy z Lawrence Livermore National Laboratory policzyli, że w bardzo wysokiej temperaturze i pod gigantycznym ciśnieniem metan rozpadnie się na wodór i węgiel. Atomy tego drugiego zaś ułożą się koło siebie tak ciasno, że powstaną diamenty.
W 1999 r. na Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkeley wykazano, że warunki konieczne do tej przemiany istnieją wewnątrz Neptuna i Urana. To sugeruje, że na skaliste jądra obu tych planet mogą spadać diamentowe deszcze.
Uran ciekawostki: planeta, która „leży na boku”
Uran to pierwsza planeta, która została zaobserwowana za pomocą teleskopu. Dostrzegł ją w 1781 r. sir William Herschel. Obserwacje prowadził z ogrodu swojego domu w Bath w hrabstwie Somerset. Początkowo sądził, że odkrył nieznaną kometę. Jednak nie udało mu się dostrzec żadnego warkocza ani komy, czyli otoczki komety. To plus kołowa orbita nowego obiektu doprowadziły Herschela i innych naukowców z tamtego okresu do wniosku, że astronom odkrył nową planetę Układu Słonecznego.
Uran bywa widoczny z Ziemi. Jednak dostrzeżenie go gołym okiem może okazać się trudne. Większość informacji, jakie posiadamy na jego temat, zawdzięczamy sondzie Voyager 2. Przeleciała ona w pobliżu Urana w 1986 r. Odkryła nowe, nieznane wcześniej księżyce Urana i zaobserwowała nietypowe zjawiska pogodowe związane z nadzwyczaj dziwnym nachyleniem tej planety.
Wyobraźmy sobie glob, który toczy się po swojej orbicie, tak jakby leżał „na boku”. To właśnie jest Uran. Bardziej fachowo mówi się o tym, że oś obrotu Urana znajduje się niemal w płaszczyźnie Układu Słonecznego. Lub jeszcze inaczej – że oś obrotu Urana jest nachylona pod kątem 97,7 st. do kierunku prostopadłego do ekliptyki.
Uran ciekawostki: jak wyglądają pory roku na tej planecie
To nietypowe nachylenie skutkuje wieloma niespotykanymi nigdzie indziej w Układzie Słonecznym zjawiskami. Np. w czasie przesilenia Słońce znajduje się w zenicie nad jednym z biegunów Urana. Drugi pogrążony jest w całkowitych ciemnościach. Natomiast dzień i noc występują wyłącznie nad równikiem. Słońce pojawia się tu jednak bardzo nisko nad linią horyzontu – tak jak na Ziemi w okolicach podbiegunowych.
Uran okrąża Słońce w 84 lata. To oznacza, że na każdym biegunie przez 42 lata panuje dzień polarny, a przez kolejne 42 lata noc polarna. Niezwykłe nachylenie powoduje również, że Uran jest cieplejszy na biegunach niż na równiku.
Dlaczego planeta jest pochylona w tak dziwny sposób? Istnieje kilka hipotez, które mają to wyjaśnić. Pierwsza mówi, że gdy Układ Słoneczny dopiero się kształtował, w Urana uderzyła wielka protoplaneta. Zderzenie to miało spowodować nietypowe przechylenie się planety.
Druga hipoteza zakłada, że w przeszłości Uran posiadał dużego, nieistniejącego już naturalnego satelitę. To on miał sprawić, że planeta stopniowo się odchylała, aż znalazła się w obecnej pozycji. Teoria ta nie wyjaśnia jednak, co zdarzyło się z samym księżycem.
Uran ciekawostki: ile trwa doba na Uranie?
Wydawałoby się, że to proste pytanie, na które istnieje jednoznaczna odpowiedź. Ale niekoniecznie. Uran obraca się wokół własnej osi w 17 godzin i 14 minut. Jednak wysoko nad planetą wieją bardzo silne wiatry. I tam, na pewnych szerokościach geograficznych, niektóre części atmosfery wykonują pełny obrót wokół planety w zaledwie 14 godzin.
Z chmurami nad Uranem wiąże się jeszcze jedna ciekawostka. Cztery lata temu naukowcy zbadali ich skład chemiczny. Wykorzystali do tego spektrograf teleskopu Gemini na Hawajach. Odkryli wówczas, że w górnych częściach atmosfery znajduje się siarkowodór. Uran śmierdzi zgniłymi jajkami? – Lecąc nad Uranem, z pewnością natknęlibyście się na ten katastrofalny zapach – mówił Leigh Fletcher z Uniwersytetu Leicester w Wielkiej Brytanii, który dokonał opisanego odkrycia.
Uran ciekawostki: ile planeta ma pierścieni i księżyców?
Uran ma kilkanaście pierścieni. Niektóre są bardzo wąskie – mają zaledwie kilka–kilkanaście kilometrów szerokości. Dwa mają kolory: niebieski i czerwony. Pozostałe są ciemne.
Wokół tej planety krąży aż 27 księżyców. Największym z nich jest Tytania. Odkrył ją William Herschel i on też ją nazwał. Otrzymała imię królowej elfów ze „Snu nocy letniej” Williama Szekspira. Dzięki sondzie Voyager 2 wiemy, że Tytania jest lodowym księżycem, najprawdopodobniej pozbawionym własnej atmosfery.
Kolejny z księżyców Urana – Miranda – jest rekordzistą w innej dziedzinie. Znajduje się na nim największy klif w całym Układzie Słonecznym. Szacuje się, że uskok Verona Rupes może mieć nawet 20 km wysokości.
