Czy wiesz, że masa organiczna zwierząt glebowych przekracza masę organiczną gatunków żyjących na powierzchni? Podziemny świat dosłownie tętni życiem, a jego mieszkańcy w niezwykle istotny sposób wpływają funkcjonowanie świata nadziemnego. Zwierzęta glebowe, jak choćby dżdżownice, przetwarzają obumarłą materię roślinną w nieorganiczne związki niezbędne dla życia roślin. W podziemnym środowisku nie brakuje też zwierząt drapieżnych. Tę funkcję spełnia większość ssaków żyjących pod ziemią.
Zwierzęta przystosowane do życia pod ziemią
Dlaczego w toku ewolucji niektórzy przedstawiciele gromady Mammalia zdecydowali się zejść pod ziemię? Wynika to z faktu, że to pozornie niegościnne środowisko stanowi dobre miejsce do życia. Pokarmu jest tam pod dostatkiem, natomiast brakuje gatunków, które mogłyby zagrozić podziemnym ssakom. Co za tym idzie, mogą tam bezpiecznie rozmnażać się i wychowywać potomstwo. Podziemne środowisko zapewnia też schronienie przed ekstremalnymi zjawiskami pogodowymi.
Pod ziemią można spotkać wiele rzędów ssaków. W glebie żyją m.in. przedstawiciele owadożerów, pancernikowców, gryzoni, afrosorkowców i kretoworokształtnych. Żeby przetrwać pod ziemią, zwierzęta te musiały wykształcić szereg specyficznych cech.
W środowisku, do którego nie dociera światło, zdolność widzenia ma marginalne znaczenie. Właśnie dlatego większość podziemnych gatunków ma małe, mocno uwstecznione oczy. Ważniejszą funkcję pełnią narządy węchu i słuchu. Te zmysły są silnie rozwinięte u ssaków żyjących pod ziemią.
Niektóre gatunki nie mają wykształconych uszu zewnętrznych, a ich otwory słuchowe są chronione cienkim fałdem skórnym. Ważną funkcję pełnią także włosy czuciowe (wibrysy), odbierające bodźce dotykowe i służące do aktywnego badania przestrzeni.
Charakterystyczne cechy ssaków żyjących pod ziemią to także specyficzna budowa anatomiczna. Większość gatunków żyjących pod ziemią charakteryzuje się wąską, silnie spłaszczoną czaszką z cienkimi łukami jarzmowymi. Ta cecha ułatwia im poruszanie się w podziemnych tunelach, które drążą przy pomocy silnie rozwiniętych, zwróconych na zewnątrz pazurów.
Kret europejski
Naszą listę ssaków żyjących pod ziemią otwiera gatunek, który występuje w niemal całej Europie i środkowej części Azji. Kret europejski jest gatunkiem pospolitym także w Polsce. Jedyny obszar naszego kraju, którego nie zamieszkuje, to szczytowe partie Tatr.
Przedstawiciel rzędu ryjówkokształtnych wykazuje świetne przystosowanie do życia pod ziemią. Jego uwstecznione oczy mają średnicę nieprzekraczającą 1 mm i nie są wrażliwe na światło. Uszy pozbawione małżowin zewnętrznych są chronione fałdem skórnym, który zapobiega przedostawaniu się ziemi do narządu słuchu. Silnie zbudowane łapy są zaopatrzone w masywne, skierowane do tyłu pazury, którymi zwierzę drąży tunele. Gęste futro kreta, nieprzepuszczające wody i ziemi, układa się w dowolnym kierunku, więc nie zwiększa oporu w trakcie poruszania się pod ziemią.
Kret europejski niemal całe życie spędza pod ziemią. Na powierzchnię wychodzi tylko w celu pozyskania trawy i liści, które w swoim gnieździe wykorzystuje jako wyściółkę. Siedlisko kreta składa się z części mieszkalnej (centralna komora z kulistym gniazdem) i łowieckiej. Gdy do tej drugiej dostanie się potencjalna ofiara (krety europejskie żywią się głównie bezkręgowcami), zwierzę natychmiast namierza ją dzięki wyczulonemu słuchowi i włosom czuciowym.
Golec piaskowy
Golec piaskowy to kolejny ciekawy przedstawiciel grupy ssaków żyjących pod ziemią. Ten specyficzny gryzoń zamieszkuje pustynne obszary Afryki Wschodniej, od środkowej Somalii, przez środkową i wschodnią Etiopię, aż po centralne i wschodnie obszary Kenii i Dżibuti.
W odróżnieniu od kreta, golec piaskowy żywi się pokarmem roślinnym. W jego menu znajdują się przede wszystkim bulwy i korzenie. Swoją osobliwą nazwę zawdzięcza niemal zupełnie pozbawionej sierści skórze, w której nie występuje substancja P – neuroprzekaźnik odpowiedzialny za przewodzenie bodźców bólowych.
Inne charakterystyczne cechy tego gatunku to małe oczy zaopatrzone w grube powieki, wyraźnie zredukowane małżowiny uszne, wibrysy oraz rozbudowane górne i dolne siekacze.
Golce piaskowe niemal całe życie spędzają pod ziemią. Żyją w koloniach liczących do 250 osobników. To złożone struktury społeczne, w których za rozród odpowiada dominująca para. Reszta „rodziny” opiekuje się potomstwem, drąży tunele i zdobywa pożywienie.
Piaskogrzeb przylądkowy
Piaskogrzeb przylądkowy / fot. Tony Rebelo, South Africa, Wikimedia Commons, CC-BY-SA-4.0
Kolejny ssak żyjący pod ziemią także reprezentuje rząd gryzoni. Piaskogrzeb przylądkowy, bo o nim mowa, żyje w Afryce, a konkretnie – w pasach nadbrzeżnych Prowincji Przylądkowej Zachodniej i Wschodniej Republiki Południowej Afryki.
Tak jak w przypadku większości gatunków przystosowanych do życia pod ziemią, ogon, oczy i uszy piaskowca przylądkowego są mocno zredukowane. Ciało zwierzęcia jest pokryte grubą, wełnistą sierścią, sztywną i szorstką w okolicy pyska (chroni jamę ustną przed zanieczyszczeniem ziemią). Co ciekawe, w przypadku tego gatunku wibrysy są dość krótkie, a pazury – słabo rozwinięte.
W odróżnieniu od golca piaskowego, piaskogrzeb jest typowym samotnikiem. Ma naturę terytorialną, więc jest agresywny wobec innych przedstawicieli swojego gatunku. Na jego dietę składa się pokarm roślinny: kłącza, cebulki, korzenie i bulwy roślin.
Puklerzniczek karłowaty
Puklerzniczek karłowaty / fot. Emőke Dénes, Wikimedia Commons, CC-BY-SA-4.0
Kolejny mieszkaniec podziemnego świata reprezentuje rząd pancernikowców. Puklerzniczek karłowaty to gatunek endemiczny występujący w środkowej Argentynie.
W części grzbietowej ciało zwierzęcia jest pokryte pancerzem składającym się z kostnych płytek, połączonych elastycznymi fałdami skórnymi. W górnej części jest pokryte rzadką sierścią. Oczy i uszy są wyraźnie zredukowane, a łapy – masywne i wyposażone w rozbudowane pazury. W spodniej części ciało puklerzniczka jest pokryte jasnym owłosieniem.
Siedliska tego gatunku są zlokalizowane na obszarach wydmowych, porośniętych kolczastymi zaroślami. Puklerzniczek drąży tunele pod warstwą piasku. Jego dieta składa się z drobnych bezkręgowców i podziemnych części roślin.
Kretowór południowy
Kretowór południowy / fot. Heath Warwick, Museums Victoria, Wikimedia Commons, CC-BY-SA-4.0
Ostatni podziemny ssak na naszej liście to przedstawiciel rzędu kretoworokształtnych. Kretowór południowy żyje w Australii, a zasięg jego występowania ogranicza się do piaszczystych pustyń i piaszczystych obszarów wyżynnych.
W morfologii tego gatunku należy wyróżnić silnie zredukowane oczy i brak zewnętrznych małżowin. O adaptacji do życia pod ziemią świadczą też masywne kończyny przednie z dobrze rozwiniętymi pazurami, zwłaszcza na trzecim i czwartym palcu.
Kretowór południowy jest samotnikiem, który łączy się w pary tylko w okresie rozrodu. Jego dieta składa się z pokarmu zwierzęcego – żywi się owadami i drobnymi gadami. Co ciekawe, gatunek ten nie drąży korytarzy, a porusza się w piasku ruchami przypominającymi ruch pływaka w wodzie.
