Naukowcom do dziś nie udało się natrafić na ślady stolicy, od której wywodzi się nazwa całego imperium. Z czasów panowania jego pierwszego władcy nie zachowało się zbyt wiele inskrypcji, ale informacji o jego rządach dostarczają starożytne dokumenty sporządzone w okresach asyryjskim i babilońskim. Sargon Wielki jest w nich przedstawiony jako wybitny strateg i wytrawny polityk, który po dojściu do władzy stworzył jedną z największych potęg starożytnego Bliskiego Wschodu.
Kim był Sargon Wielki?
Czas przed objęciem tronu przez Sargona skrywa wiele niewiadomych. Pierwsze wzmianki o przyszłym władcy Akadu wymieniają go jako służącego króla Ur-Zababy z Kisz. Wiadomo też, że z czasem został królewskim ogrodnikiem. Być może właśnie wtedy stworzył swój pierwszy oddział (z podległych mu robotników), bo w pewnym momencie przejął rządy w Kisz, by dość szybko rozszerzyć swoją władzę na znaczną część Mezopotamii.
Zgodnie z „Sumeryjską listą królów”, Sargon Wielki, znany też jako Sargon z Akadu lub Sargon z Agade, miał panować w Imperium Akadyjskim przez 54 lata. Ta informacja jest zawarta w kopii TL, ale należy podkreślić, że inne egzemplarze (kopia L1+N1 i kopia WB) wskazują na 55- i 56-letni okres panowania. Obecnie historycy przekładają czas rządów Sargona na lata 2340–2284 p.n.e. Należy jednak stanowczo podkreślić, że okres władzy nie został określony w sposób absolutnie jednoznaczny.
Czym zasłynął Sargon Wielki?
Sargon Wielki zapisał się na kartach historii jako twórca pierwszego imperium. Nie można jednak nie wspomnieć, że jest to dość kontrowersyjna teza. Wielu historyków wyraża przekonanie, że imperia istniały na Bliskim Wschodzie jeszcze przed nastaniem czasu rządów twórcy Akady. Badacze wskazują, że takie określenie jak ulał pasuje do mocarstwa, które stworzył Lugalzagesi z Ummy i Eanatum z Lagasz. Możliwe jest też, że królowie Kisz z okresu presargonidzkiego władali wielkim obszarem, który można określić mianem imperium.
Zatem pierwsze czy nie? W tej kwestii trudno o jednoznaczny osąd. Trzeba jednak pamiętać, że sumeryjscy królowie nigdy nie zdołali stworzyć zwartej unii. Nawet jeżeli władali większym obszarem, pod ich kontrolą znajdowało się najprawdopodobniej kilka państw-miast. Takiej strukturze daleko jest do imperium w rozumieniu rzymskim. Z dużą dozą prawdopodobieństwa można więc przyjąć, że to właśnie Imperium Akadyjskie było pierwsze w dziejach.
Podboje Sargona
Gdy Sargon objął tron po wyparciu Ur-Zababy, rozpoczął się okres intensywnych podbojów. Łupem nowego władcy padały kolejne ziemie, a granice jego państwa zaczęły się rozszerzać.
Ważnych informacji na ten temat dostarcza inskrypcja z Nippur, czyli gliniana tabliczka zapisana pismem klinowym, odnaleziona w latach 90. XIX wieku przez badaczy z Uniwersytetu w Pensylwanii. Ten ważny artefakt jest kopią inskrypcji, która prawdopodobnie była umieszczona przy posągu w świątyni Enila.
W starożytnym dokumencie opisano podbój miasta Uruk. Akadyjska armia zburzyła mury sumeryjskiego miasta. Po zwycięstwie nad królem Lugalzagesim, Sargon miał osobiście poprowadzić pokonanego władcę w obroży do bramy Enila.
W dalszej kolejności władca z Akadu miał podbić Ur i E-Ninmar, zniszczyć Lagasz i tereny na zachód od miasta, podbić i zrównać z ziemią Ummę. Następnie, w imię chwały boga Dagona, ruszył na podbój obszaru Górnej Mezopotamii i Lewantu. Zdobył Elam i Parahshum.
Łącznie do granic swojego imperium miał włączyć 34 miasta. Obszar Akady rozciągał się od na zachód do samego Morza Śródziemnego, a niewykluczone, że imperium podlegał także Cypr. Na północy obejmowały ziemie aż po góry, na wschodzie po Elam, a na południu po Zatokę Perską.
W jaki sposób Sargon zdołał stworzyć wielkie imperium?
Zaskakującym może wydawać się fakt, że Sargon zdołał podbić znaczną część Mezopotamii w dość krótkim czasie. Należy jednak zdać sobie sprawę z tego, że gdy sumeryjskie państwa-miasta osiągnęły szczyt swojego rozwoju, zaczęły trapić je liczne problemy. Poszczególni królowie zaczęli toczyć boje o hegemonię, co znacząco osłabiło strukturę Sumeru. Zajęci wewnętrznymi problemami, nie dostrzegali, że na północy umacnia się semickie plemię Akadów.
W III tysiącleciu p.n.e. kultura semicka zaczęła przenikać do kultury sumeryjskiej. Potwierdzeniem tego jest fakt, że wschodniosemicki język akadyjski zaczął stopniowo wypierać język sumeryjski. Już w czasie panowania III dynastii niektórzy władcy nosili semickie imiona. Gdy nastał czas rządów IV dynastii, wszyscy królowie przybierali imiona semickie.
Ok. 2350 r. p.n.e. Lugalzagesi zdołał zjednoczyć większość sumeryjskich miast, jednak nawet wtedy nie udało się stworzyć jednolitej struktury państwowej. Dodatkowo wyraźnie rysowały się dysproporcje między wysokimi i niskimi warstwami społecznymi. Mając to na uwadze, można domniemywać, że Sargon łatwo zdobył poparcie dla swojej sprawy, co ułatwiło mu zajęcie Mezopotamii. Trzeba bowiem wiedzieć, że akadyjski król wyraźnie odcinał się od władców z arystokratycznych rodów. W jaki sposób? Spieszymy z wyjaśnieniem.
Legenda o Sargonie
Charakterystyczne jest, że wielcy władcy starożytnych krain uważali się za boskich potomków. Nie dotyczyło to jednak Sargona Wielkiego. Sam siebie przedstawiał jako sierotę, która została cudem ocalona.
Legenda o Sargonie / fot. Marie-Lan Nguyen (2006), Wikimedia Commons, public domain
Kim był Sargon, zanim stał się Sargonem Akadyjskim? Informacje na ten temat są zawarte w „Legendzie o Sargonie” – nowoasyryjskim tekście z VII wieku p.n.e., spisanym w formie autobiografii. Mimo że utwór powstał na długo po śmierci władcy Imperium Akadyjskiego, badacze uważają, że przekazuje on historię, którą przedstawiał sam Sargon.
Według legendy, przyszły władca miał urodzić się jako syn „odmieńca”, czyli wysokiej rangą świątynnej kapłanki bogini Inanny. Ojciec miał być nieznany. Jako że kobieta musiała ukrywać ciążę, nie mogła zatrzymać dziecka. Po narodzinach, miała umieścić noworodka w wiklinowym koszyku, który uszczelniła bitumem, następnie puściła biegiem rzeki Eufrat. Nurt poniósł chłopca do bezpiecznego miejsca, gdzie odnalazł go ogrodnik Ur-Zababy o imieniu Akki. Mężczyzna miał wychować go jak własnego syna i po czasie wyznaczyć na podległego sobie ogrodnika. W tym czasie miał zyskać przychylność bogini Isztar i przejąć władzę w Kisz.
Inskrypcję odnalazł w 1867 roku archeolog Henry Rawlinson, w czasie wykopalisk w Niniwie. Czy cokolwiek, co spisano na glinianej tabliczce było prawdą? Nie sposób tego stwierdzić. Pewne jest natomiast, że tekst pełnił ważną rolę propagandową. Władca wielkiego imperium jest w nim przedstawiony jako dziecko porzucone przez matkę i wychowane przez obcego człowieka. Dalszy opis wskazuje, że ukochała go bogini Isztar. W kolejnych wersach Sargon przejmuje władzę i podbija rozległe tereny, pokonując wielkich królów.
To historia bohatera ludu, który będąc nikim stał się kimś wielkim. O tym, jak bardzo ta opowieść działała na wyobraźnię starożytnych najlepiej świadczy fakt, że odnaleziona tabliczka, znajdująca się w zbiorach biblioteki Aszurbanipala w Niniwie, była nadal czytana w VII stuleciu p.n.e., podczas gdy Sargon panował prawie 2 tys. lat wcześniej.
Jak zginął Sargon Wielki?
Sargon Wielki zmarł najprawdopodobniej w 2284 roku p.n.e., ale nie jest jasne, jak dokonał żywota. Wiadomo, że pod koniec swojego życia musiał stawiać czoła licznym buntom. Jak wynika z tekstów babilońskich, do oblężenia Akadu przystąpiły wszystkie podbite ludy. Jednak mimo podeszłego już wieku, Sargon Wielki poprowadził swoje wojska do walki i zwyciężył. Pismo wymienia też kampanię w Elamie, gdzie Sargon miał pokonać armię króla Luh-iszszana.
Kolejny bunt miały zainicjować górskie plemiona Asyrii, jednak władca imperium nie uległ także ich sile. Skoro nawet pod koniec życia był sprawnym przywódcą, który łatwo rozprawiał się z buntownikami, nie można wykluczyć, że umarł z przyczyn naturalnych lub zmożony chorobą.
