Dwunastościan rzymski, zwany również dodekahedronem, to jeden z najbardziej enigmatycznych przedmiotów z czasów starożytnego Rzymu. To niewielki i pusty wewnątrz przedmiot, który wykonywano ze stopu miedzi. Z punktu widzenia geometrii to wielościan foremny o dwunastu pięciokątnych ścianach. Każda z nich posiada okrągły otwór, lecz wszystkie mają zróżnicowaną średnicę.
Czym są rzymskie dwunastościany?
Po raz pierwszy dwunastościan odkryto w 1739 roku. Od tego czasu odnaleziono ponad 116 podobnych artefaktów na terenie Austrii, Belgii, Francji, Niemiec, Węgier, Luksemburga, Holandii, Szwajcarii i Wielkiej Brytanii. Ich wymiary są różne, lecz żaden z nich nie przekraczał 11 cm. Dodekahedrony rzymskie najprawdopodobniej pochodzą z okresu pomiędzy II a IV wiekiem n.e.
Amatorzy poszukiwania archeologicznych skarbów z Wielkiej Brytanii właśnie odnaleźli kolejny dwunastościan z czasów rzymskich. Poszukiwacze skarbów odnaleźli go nieopodal wsi Norton Disney w hrabstwie Lincolnshire, 16 km na południowy zachód od miasta Lincoln i 183 km na północ od Londynu.
– Znaleźliśmy fantastyczny przykład dwunastościanu rzymskiego. To jedna z największych zagadek archeologii. Dotychczas znaleziono około 32 dodekahedronów w rzymskiej Wielkiej Brytanii. Egzemplarz z Norton Disney jest obecnie 33. – napisali autorzy odkrycia z Norton Disney History and Archaeology Group, która zrzesza pasjonatów archeologii.
Artefakt ma ponad 1700 lat
Odkrywcy ustalili, że wszystkie rzymskie dwunastościany odkryto w północno-zachodnich prowincjach Rzymu. Dwunastościan z Norton Disney jest jedynym przykładem znalezionym w regionie Midlands, krainie geograficzno-historycznej obejmującej środkową część Anglii. – Artefakt jest misternie wykonany, kompletny, bez uszkodzeń i w doskonałym stanie. Jest to przykład bardzo dobrego rzemiosła, wykończonego w wysokim standardzie – napisali autorzy.
Dwunastościan rzymski, który odnaleziono w Norton Disney w Anglii / fot. Norton Disney History and Archaeology Group
Badania wykazały, że dodekahedron wykonano tak samo, jak inne dwunastościany, czyli ze stopu miedzi. Okazało się, że zabytek zawiera 75% miedzi, 7% cyny i 18% ołowiu. Jego wysokość wynosi 8 cm, natomiast szerokość wynosi 8,6 cm, a waga 254 g.
Naukowcy tłumaczą, że dwunastościan odnaleziono w tym samym miejscu, w którym prawdopodobnie umieszczono go celowo ok. 1700 lat temu. – Schowano ten przedmiot wraz z rzymską ceramiką z IV wieku w wykopanym dole lub kamieniołomie. Wyjaśnienie kontekstu tego depozytu będzie wymagało dalszych badań archeologicznych, które odbędą się w tym roku – dodali.
Do czego służyły dwunastościany rzymskie?
Nie wiadomo dokładnie, jakie było przeznaczenie dwunastościanów rzymskich. Rzadko widoczne są na nich ślady użytkowania i nie ma na nich żadnych napisów, znaków lub liczb. Nie odnaleziono również wzmianek pisemnych ani obrazów dotyczących tych przedmiotów w źródłach z czasów, w których powstały. Historycy sugerują jednak, że Rzymianie mogli używać ich m.in. do oszacowywania odległości od dalekich obiektów lub wyznaczania ich wielkości.
Inna hipoteza zakłada, że były to urządzenia do określania najkorzystniejszej daty do zasiewów. W przeszłości pojawiały się także opinie, które wskazywały, że dwunastościany używano jako szpulek przy wytwarzaniu rękawic. Kilka z dwunastościanów odnaleziono wśród różnych kosztowności, co może oznaczać, że artefakty te były cenne dla ich właścicieli.
Archeolodzy uważają również, że enigmatyczność tych przedmiotów może wskazywać na powiązania z kultem religijnym lub nieznanymi bóstwami. Fakt, iż większość tych dwunastościanów odkryto na obszarze galorzymskim może świadczyć, że wykorzystywano je do wróżenia.
– Do stworzenia dwunastościanu z Norton Disney włożono ogromną ilość czasu, energii i umiejętności. Dlatego uważamy, że nie używano go do przyziemnych celów, zwłaszcza gdy dostępne były alternatywne materiały, które osiągnęłyby ten sam efekt. Naszym zdaniem najbardziej prawdopodobne jest, że używano go rytuałów – twierdzą autorzy odkrycia.
Co ciekawe, w 1989 r. w pobliżu miejsca, w którym znaleziono dwunastościan, poszukiwacz skarbów odkrył figurę bóstwa, które przypominało jeźdźca na koniu. Posążek znajduje się obecnie w kolekcji Muzeum Brytyjskiego.
