Zespół polskich i chorwackich archeologów pod kierunkiem prof. Fabiana Welca z Instytutu Archeologii UKSW i dr Any Konestry z Instytutu Archeologii w Zagrzebiu w 2023 roku rozpoczął badania archeologiczne na niewielkiej wysepce Lukovac. Znajduje się nieopodal niezwykle popularnej turystycznie wyspy Rab w Chorwacji. Ten sezon przyniósł zaskakujące odkrycie.

Pierwsze takie znalezisko w Chorwacji

Za najbardziej sensacyjne znalezisko – co istotne, pierwsze tego rodzaju w Chorwacji – należy uznać odkopanie licznych fragmentów bardzo charakterystycznych karbowanych amfor importowanych z bizantyjskiego Egiptu – przekazali naukowcy National Geographic Polska.

Amfory te służyły do przewozu wina. Wśród nich były również naczynia pochodzące z Bliskiego Wschodu, a dokładniej – z Syrii i ze strefy egejskiej. Oznacza to, że na wyspie spożywano alkoholowe trunki z całej strefy zachodniego śródziemnomorza.

Widok z lotu ptaka na wyspę Lukovac / Fot. F. Welc

– Zagadką jest natomiast, co mieszkańcy wyspy oferowali w zamian za m.in. egipskie, greckie wino i oliwę oraz kto pośredniczył w tej wymianie. To będzie celem naszych dalszych dociekań – przekazał prof. Welc. Archeolodzy odkryli również liczne fragmenty naczyń szklanych, przedmioty z brązu i żelaza. Ich uwagę zwrócił niemal kompletny późnoantyczny zamek do drzwi. 

– Na tym tle symptomatyczny, ale nie zaskakujący, jest brak znalezisk monet. To wynika z faktu załamania się gospodarki pieniężnej w omawianym okresie i powrót do wymiany barterowej – dodał kierownik prac archeologicznych z ramienia UKSW, dr Kamil Rabiega.

Zaginiona osada zdradza tajemnice

Już wcześniej znane były na wyspie relikty po późnoantycznym kościele i cysterna. Jednak nowe wyniki badań archeologicznych zaskoczyły naukowców.

Prof. Welc prezentuje fragmenty amfor egipskich i bliskowschodnich, znalezionych w trakcie tegorocznej kampanii wykopaliskowej na wyspie Lukovac / Materiały prasowe

Prof. Welc wykonał analizy georadarem wokół świątyni. Pod ziemią wykryto liczne murowane konstrukcje. W tym roku przeprowadzono w tych miejscach wstępne wykopaliska. Okazało się, że była ta silnie ufortyfikowanej osada. Jej wiek wstępnie oszacowana na V–VI/VII wiek n.e. Zdaniem badacza są unikatowe w skali całego regionu wschodniego Adriatyku.

Osada z czasów niepokoju i wielkiego przełomu w Europie

Nowo odkryta osada istniała w czasach upadku Cesarstwa Rzymskiego oraz naporu na jego granicę ludów germańskich i, w późniejszym okresie, także Słowian i Awarów.  – Rozkład polityczny i organizacyjny cesarstwa w połączeniu nasilającą się migracją i naporem plemion barbarzyńskich był przyczyną gwałtownych zmian w sposobie życia ludności rzymskiej zamieszkujących dzisiejszą Chorwację. Była to dawna rzymska prowincja Dalmacja – opowiada prof. Welc.

Wówczas wiele miast i rozległych posiadłości willowych zostało porzuconych na rzecz silnie ufortyfikowanych, niewielkich osad często lokalizowanych na odizolowanych wzniesieniach lub wyspach. – Unikatowym w skali regionu odbiciem tego fascynującego zjawiska jest właśnie badana przez nas wyspa Lukovac – wskazuje prof. Welc.

Pozostałości późnoantycznych obwarowań na wyspie Lukovac / Fot. F. Welc

Według dr Any Konestry odsłonięte dotychczas konstrukcje, jak i również pozyskane w trakcie badań zabytki świadczą nie tylko o pełnej samowystarczalności mieszkańców osady. Dowodzą ożywionych kontaktów niemal z całym wschodnim basenem Morza Śródziemnego. 

Archeolodzy podkreślają, że do tej pory odsłonili jedynie niewielki fragment dużej cysterny na wodę, absydę wczesnochrześcijańskiego kościoła oraz niewielką część dużego budynku mieszkalnego. 

– Na tym stosunkowo niewielkim obszarze pozyskano bardzo dużą ilość artefaktów, rzucających zupełnie nowe światło na pogrążony w chaosie okres schyłku, a następnie całkowitego upadku Cesarstwa Zachodniorzymskiego – zaznaczyli naukowcy. Badania finansowane są przez Instytut Archeologii UKSW, Gminę Lopar na Wyspie Rab oraz Centrum Ryzyka Systemowego: Wydział Artes Liberales Uniwersytetu Warszawskiego.