Nanokameleon różni się od innych kameleonów nie tylko pod względem rozmiarów. Przedstawiciele tego gatunku nie potrafią zmieniać koloru, a zamiast na gałęziach drzew, żyją w najniższych partiach lasu. Wyjątkowy gad został opisany na łamach czasopisma naukowego „Scientific Reports”.
Najmniejszy kameleon na świecie pochodzi z Madagaskaru
W 2021 roku herpetolog Frank Glaw wraz z grupą niemieckich naukowców udał się do lasów deszczowych na Madagaskarze, w regionie Sorata. To jeden z najbardziej zróżnicowanych biologicznie obszarów na Ziemi. Uczeni przybyli tam w poszukiwaniu nieznanych wcześniej gatunków gadów i płazów.
– Nie spodziewaliśmy się, że wśród odkryć będzie najmniejszy kameleon na świecie – wspominają Frank Glaw i Oliver Hawlitschek, współautorzy badania, w e-mailu przesłanym do CNN.
Madagaskar to czwarta co do wielkości wyspa na świecie. Jest fragmentem dawnego superkontynentu Gondwany, od którego oderwał się ok. 200 milionów lat temu. Owo wczesne oddzielenie się Madagaskaru od Afryki spowodowało wykształcenie się unikatowej flory i fauny. Aż 90% gatunków żyjących na tej wyspie nie występuje poza nią.
Jaką długość ma najmniejszy kameleon?
Kameleony (Chamaeleonidae) to rodzina gadów, znana ze zdolności do zmiany ubarwienia, długiego języka i oryginalnych kształtów ciała. Mają chwytny ogon, a ich palce są zrośnięte w rodzaj szczypiec, którymi przytrzymują się gałęzi. Większość gatunków kameleonów występuje w Afryce i na Madagaskarze.
Zazwyczaj samce gadów są większe od samic. Jednak w przypadku Brookesia nana sytuacja jest odwrotna. Ciało samca ma nieco ponad 2 cm długości, tymczasem samica mierzy prawie 3 cm. Glaw i Hawlitschek uważają, że przedstawicielki tego gatunku są większe, żeby móc pomieścić składane przez siebie jaja.
Naukowcy nadal nie ustalili jednak, dlaczego nanokameleon jest taki mały. Większość znanych nauce kręgowców rośnie wraz z wiekiem. Zjawisko, jakie tu zachodzi to tzw. pedomorfizm. Chodzi o zachowanie młodzieńczych cech u dojrzałych osobników. Może ono wynikać z zagrożenia, jakim jest niszczenie naturalnego środowiska występowania Brookesia nana.
Do zapłonienia samicy samiec używa hemipenisa. To wewnętrzny narząd płciowy, który podczas rozmnażania jest większy od całego ciała osobnika. Brookesia nana eksponuje organ jedynie podczas kopulacji.
Najmniejszy kameleon jest zagrożony wyginięciem
O najmniejszych kameleonach świata nadal wiemy stosunkowo niewiele. Ich odkrywcy zakładają jednak, że nanokameleonom grozi wyginięcie z powodu masowego wylesiania w regionie Sorata na Madagakarze. To właśnie tam Brookesia nana żyje na wolności. Jest jednak nadzieja na przedłużenie jej istnienia. Władze wyspy założyły rezerwat, aby chronić nietknięte siedliska leśne i żyjące w nich zwierzęta.
Glaw i Hawlitschek są pewni, że na Madagaskarze żyje jeszcze więcej nieodkrytych gatunków. Tropikalne regiony sprzyjają różnorodności biologicznej. Naukowcy nie planują jednak kolejnych wyjazdów w teren. Obecnie skupiają się na badaniach, które mają wyjaśnić, dlaczego hemipenisy maleńkich kameleonów są większe od ich ciał. A także jak chronić je oraz ich krewnych w naturalnych siedliskach.
Najmniejszy gad zaskakuje naukowców
Najmniejszy kameleon Brookesia nana nie jest najmniejszym gada świata. Ten tytuł należał wcześniej do karłowatego gekona z Wysp Dziewiczych. Sphaerodactylus parthenopion został odkryty w 1964 r. Przeciętnie mierzy on zaledwie 1,8 cm i waży 0,15 g.
Jeszcze mniejszy może być inny gatunek gekona, Sphaerodactylus ariasae. Żyje on w Parku Narodowym Jarauga na Dominikanie. Jego ciało ma ok. 16 mm długości, a jego masa wynosi zaledwie 0,13 g. O jego istnieniu uczeni poinformowali w 2001 r. na łamach czasopisma naukowego „Caribbean Journal of Science”. To obecnie najmniejszy gad na świecie.
