Ile gwiazd widać nocą? Przy bezchmurnym niebie zależy to od trzech rzeczy. Po pierwsze, na jakiej półkuli się znajdujemy. Po drugie, jaką mamy porę roku. Po trzecie zaś – w którą stronę patrzymy.
Gdy jest dobra pogoda, gołym okiem na niebie można dostrzec dwa-cztery tysiące gwiazd. Więcej zobaczymy ich z półkuli południowej niż północnej. Z kolei na półkuli północnej amatorzy obserwacji gwiazd mają więcej do oglądania zimą. Dzieje się tak, nawet mimo że latem na rozgwieżdżonym niebie pięknie prezentuje się samo centrum Drogi Mlecznej.
Położenie Układu Słonecznego na wewnętrznej części Ramienia Oriona sprawia zaś, że często więcej gwiazd dostrzeżemy, patrząc w przeciwną stronę niż w kierunku centrum Galaktyki.
Ile jest gwiazdozbiorów?
Gwiazdy zebrane są w gwiazdozbiory, którym nadane są oficjalne nazwy. Jednak tak naprawdę łączy je tylko to, że – gdy patrzymy z Ziemi – uwidaczniają się obok siebie na nocnym niebie. W rzeczywistości gwiazdy, które przypisaliśmy do tych samych gwiazdozbiorów, mogą znajdować się w różnych odległościach od siebie nawzajem i w różnych odległościach od Ziemi.
Katalog gwiazdozbiorów zatwierdzony przez Międzynarodową Unię Astronomiczną zawiera 88 pozycji. Niektóre z nich są nam doskonale znane. Najlepszym przykładem jest Wielka Niedźwiedzica i jej najbardziej znana część, czyli Wielki Wóz. Ten układ gwiazd bez problemu rozpozna na niebie nawet ktoś, kto nie interesuje się astronomią.
Co innego z jego mniejszym i mniej widocznym odpowiednikiem, czyli Małym Wozem. Jego dostrzec jest znacznie trudniej.
Mały Wóz a Mała Niedźwiedzica
Mały Wóz należy do gwiazdozbioru Małej Niedźwiedzicy. Czasem te nazwy używane są wymiennie, jednak Mały Wóz, tak samo jak Duży Wóz, uznaje się za asteryzm. Asteryzm to charakterystyczny układ gwiazd, który jednak nie jest oficjalnym gwiazdozbiorem zatwierdzonym przez Międzynarodową Unię Astronomiczną. W odróżnieniu jednak od Wielkiego Wozu i Wielkiej Niedźwiedzicy, Mały Wóz tworzy niemal całą Małą Niedźwiedzicę.
Składa się na niego siedem gwiazd tej konstelacji. Najważniejszą jest najjaśniejsza w Małej Niedźwiedzicy Gwiazda Północna, czyli Polaris.
Polaris zawsze uznawana była za gwiazdę, która wyznacza położenie na niebie bieguna północnego. W rzeczywistości znajduje się tuż obok niego. Dokładniej mówiąc, zatacza wokół niego okręgi średnicy ok. 1,5 stopnia. To na tyle mało, by – obserwowana z Ziemi – wydawała się tkwić przez cały rok w tym samym punkcie nieba. Dlatego właśnie była tak istotna w nawigacji jako punkt orientacyjny.
Jej miejsce na niebie nie jest jednak stałe. Przez następne osiemdziesiąt lat, do 2100 roku, będzie zbliżała się do bieguna północnego, później zaś zacznie się od niego oddalać. Za 2 tys. lat Polaris przestanie był nawet północną Gwiazdą Polarną. Jej funkcje przejmie wówczas Gamma Cephei.
Jak znaleźć Mały Wóz?
By wypatrzyć Mały Wóz, trzeba zacząć od zlokalizowania Wielkiego Wozu. Kiedy już nam się to uda, możemy rozpocząć poszukiwania Polaris. Chcąc ją znaleźć, należy wyobrazić sobie linię łączącą dwie skrajne („tylne”) gwiazdy Dużego Wozu – Merak i Dubhe, a następnie przedłużyć ją około pięć razy. Tak natrafimy na Gwiazdę Polarną, która stanowi końcówkę „dyszla” Małego Wozu.
Dostrzeżenie reszty gwiazd tego asteryzmu może być trudne. Musimy znajdować się w miejscu niezanieczyszczonym światłem. Największe szanse mamy na zobaczenie skrajnych gwiazd Małego Wozu – nazywających się Kochab i Pherkad.
Co ciekawe, kiedyś to te dwie gwiazdy, położone bliżej siebie niż obecnie, najlepiej wskazywały kierunek północy. Nadal bywają nazywane „Strażnikami Bieguna”.
Mały Wóz – ciekawostki
Podobno 600 lat przed naszą erą matematyk Tales z Miletu pokazał Fenicjanom, jak nawigować, właśnie z pomocą Małego Wozu. To również temu asteryzmowi łacina zawdzięcza słowo „północ”. Septentrio to połączenie siedem (septem) i wół (triones) – od siedmiu wołów ciągnących pług (który Mały Wóz przypomina kształtem).
W Polsce Mały Wóz widoczny jest przez cały rok. Mała Niedźwiedzica stanowi bowiem tzw. gwiazdozbiór okołobiegunowy północny. Oznacza to, że z półkuli północnej może być obserwowana o każdej porze roku.
Źródło: Space.com.
