Zdołali stworzyć potężne imperium, a wytwarzając zaawansowane przedmioty z żelaza, jeszcze w epoce brązu zaczęli wkraczać w czas, który miał dopiero nastać. Dysponowali potężną, świetnie wyszkoloną armią i zaawansowanym orężem. Zawarli pierwszy znany nam traktat pokojowy. Oto najkrótsza charakterystyka Hetytów – ludu, który przed badaczami odkrył swoje tajemnice dopiero w XIX stuleciu.
Kim byli Hetyci?
Mówiąc o Hetytach, na myśli trzeba mieć starożytny lud pochodzenia indoeuropejskiego. Od 2000 roku p.n.e. zamieszkiwali tereny Anatolii, jednak do dziś nie wiadomo, skąd przybyli. Plemiona hetyckie przypuszczalnie wyruszyły z terenów położonych na północ od Kaukazu, choć warto wspomnieć, że nie jest to jedyna teza na ten temat. Niektórzy uważają, że do Azji Mniejszej mogli przybyć przez cieśniny morza Marmara.
Jak powstało Imperium Hetytów?
Gdy w drugim tysiącleciu p.n.e. pojawili się na centralnych terytoriach Anatolii, szybko podbili zamieszkujący te tereny lud Hatti. Historia pokazuje, że najeźdźcy najczęściej narzucają pokonanym swoje wierzenia i obyczaje, skazując kulturę podbitych na zapomnienie. W przypadku Hetytów było inaczej. Asymilując się z tubylczą ludnością, przejęli ich tradycje religijne i kulturalne oraz język, który wykorzystywali wyłącznie w celach religijnych.
Hetyci zaczęli organizować na nowych terenach państwa-miasta, z których każde miało oddzielnego władcę. Wówczas nie można było jeszcze mówić o potędze imperialnej. Lud hetycki zyskał na znaczeniu dopiero w XVII wieku p.n.e. Wówczas król Hattusili I, którego należy uznać za pierwszego faktycznego władcę państwa hetyckiego, dokonał zjednoczenia osad i rozpoczął ekspansję na tereny sąsiadujące.
Po podporządkowaniu sobie anatolijskich państw-miast, Hattusili zdołał zająć północną część Syrii i północne obszary Mezopotamii. Także jego następcy kontynuowali ekspansywną politykę. Mursili I wyruszył na Babilonię i zdobył i bezlitośnie rozgrabił słynące ze swych bogactw miasto Babilon. To wydarzenie zakończyło rządy dynastii Hammurabiego.
W 1380 roku p.n.e. na hetyckim tronie zasiadł Suppiluliuma I. Wówczas Hetyci stali się jedną z największych potęg na Bliskim Wschodzie. Rozpoczęta przez króla ekspansja zaowocowała włączeniem do granic państwa znacznej części Półwyspu Anatolijskiego, centralnej i północnej Syrii i niemal całej północno-zachodniej Mezopotamii.
Suppiluliuma miał szansę osadzić swojego syna na egipskim tronie. Gdy zmarł Echnaton, za którego rządów kraina nad Nilem straciła silną pozycję na arenie starożytnego świata, Nefretete zaproponowała hetyckiemu królowi, że poślubi jednego z jego synów. Ta dziwna propozycja była podyktowana faktem, że zmarły władca nie pozostawił po sobie męskiego potomka. Władca Hetytów przystał na to i wysłał do Egiptu Zannanzasa. Syn króla nie dotarł jednak na miejsce. Przypuszczalnie padł ofiarą zamachu zorganizowanego zorganizowanego przez wezyra Aj, który po śmierci księcia wziął Nefretete za żonę. To wydarzenie dodatkowo zaogniło hetycko-egipskie stosunki. Król wkroczył do południowej Syrii i objął w posiadanie należące do Egiptu tereny, aż do Palestyny.
Imperium Hetytów przybrało ogromne rozmiary, co nie ułatwiało utrzymania integralności państwa. Poważnym problemem był brak jednolitej administracji i dogodnych połączeń drogowych. Brak naturalnych granic hetyckich ziem czynił je łatwym celem najazdów. Ta sytuacja była dogodna dla wojowniczego plemienia Kasków, które zamieszkiwało obszary u wybrzeży Morza Czarnego. Dodatkowo, na południu powstało królestwo Ahhijawy, na wschodzie Asyria powstawała z kolan, a na północnym zachodzie rozwijało się królestwo Arzawy. Zagrorzeniem stał się też Egipt, który powoli zaczął odzyskiwać swoje tereny.
Dlaczego Imperium Hetytów upadło?
W kolejnych latach Imperium Hetytów mierzyło się z licznymi problemami. Ich ziemie były celem najazdów Kasków. Jakby tego było mało, wschodnie obszary basenu Morza Śródziemnego nawiedziła klęska głodu. Ludy bałkańskie ruszyły w kierunku Bliskiego Wschodu.
Przez długi czas sądzono, że upadek Hetytów był związany właśnie z tymi wydarzeniami. Ok. 1200 roku p.n.e. Ludy Morza miały doprowadzić do przerwania szlaków handlowych, co wywołało chaos w imperium wynikający z panującej klęski głodu i doprowadziło do politycznej destabilizacji. Najnowsze ustalenia pozwalają jednak przypuszczać, że do upadku Hetytów przyczyniła się przede wszystkim wielka susza, która nawiedziła Anatolię w latach 1198–1196 p.n.e.
Od czego pochodzi nazwa Hetyci?
Hetyci prawdopodobnie nazywali samych siebie Nesytami. Nazwa ta miała pochodzić od miasta Nesa. Jak zatem stali się Hetytami? Gdy przybyli do Anatolii, przeszli proces akulturacji i przejęli nazwę od podbitego ludu, pod którą zaczęli funkcjonować we współczesnych sobie źródłach pisanych.
Kilka wzmianek na temat Hetytów pojawiło się choćby w Biblii. Pierwszy raz zostali wymienieni, gdy Abraham dostał obietnicę, że jego potomkowie otrzymają ziemie będące własnością ludów zamieszkujących w Kanaanie, m.in. Hetytów.
Kolejne wzmianki pojawia się we fragmentach, w których Abraham kupuje miejsce pochówku Sary od Hetytów, jego wnuk Ezaw bierze za żony dwie hetyckie kobiety i gdy Jozue wysyła szpiegów do Kanaanu. Warto też wspomnieć o starotestamentowej przypowieści, w której Uriasz (Hetyta) traci życie z powodu romansu króla Dawida z jego żoną.
Życie i kultura Hetytów
W społeczeństwie hetyckim obowiązywały zasady patriarchatu. Na czele państwa stał król – wybraniec bogów, który sprawował też zwierzchność nad zachowującymi suwerenność księstwami, mieszczącymi się w granicach imperium. W ważnych sprawach królowi doradzała rada starszych, najprawdopodobniej wywodząca się z dawnych wieców plemiennych. Król był nie tylko przywódcą, ale także najwyższym kapłanem i sędzią. Stał też na czele armii.
Żona króla nosiła dożywotni tytuł tawananny. Nawet po śmierci męża pozostawała na tronie, przy boku jego następcy. Co warte podkreślenia, władza tawananny nie była tylko symboliczna. Władczyni mogła pieczętować dokumenty i nawiązywać kontakty z przedstawicielami innych państw.
Dostojników duchownych, dworskich i wojskowych wyłaniano spośród przedstawicieli szlacheckich rodów. Wśród właścicieli ziemskich wyróżniano lenników i wojowników. Ci pierwsi nie mogli dowolnie dysponować ziemią nadaną przez króla. Lennikom nie przysługiwało prawo sprzedaży i kupna dóbr ziemskich (ten przywilej był zarezerwowany dla wojowników), mogli natomiast je dziedziczyć.
Gdy Hetyci osiedli w Anatolii, zaczęli uprawiać rolę. Pola obsiewali przede wszystkim jęczmieniem, pszenicą i lnem, oprócz tego uprawiali winorośl, jabłka i figi. Trudnili się też hodowlą trzody chlewnej, bydła i owiec i górnictwem.
Wierzenia Hetytów
Hetyci mieli w zwyczaju przejmować wierzenia podbitych ludów i dostosowywać je do swoich potrzeb. W rezultacie, w ich wierzeniach, w których uwidaczniają się wpływy systemów wierzeń ludów anatolijskich, religii akadyjskiej i huryckiej, pojawia się wiele bóstw. W hetyckich tekstach wspomina się o „tysiącu bogów Hatti”.
Najwyższą pozycję w hetyckim panteonie zajmował Taru – władający chmurami, deszczem i piorunami bóg burzy. Najwyższą boginią była Tahattanuiti, żona Taru. Duże znaczenie mieli także: Istanu (bóg słońca), Nabarbi (bóg księżyca), Wurunkatte (bóg wojny), Telepinu (bóg urodzaju) Tasimmeti i Szauszka (boginie miłości).
Hetycie wierzyli, że ich bogowie wymagają posłuszeństwa. Przestrzeganie rytuałów i obrzędów miało spotykać się z nagrodą w formie ochrony przed złem. Nieposłusznych i ich rodziny spotykała kara.
Budowle Hetytów
Budowle Hetytów w Alacahöyük (Turcja) / fot. DeAgostini/Getty Images
Po przybyciu na tereny Azji Mniejszej Hetyci zaczęli stawiać kamienne stele, symbolizujące ich bóstwa. Obiekty świątynne zaczęli budować dopiero pod wpływem Hurytów. Wokół świątyń, pełniących funkcję domu bóstw, wznosili budynki państwowe, jak skarbiec, spichlerz, skład broni i zabudowania administracyjne.
Co osiągnęli Hetyci?
Mimo że ich imperium rozwijało się w epoce brązu, to właśnie Hetytów należy uznać za pionierów w dziedzinie obróbki żelaza. Już około 1400 roku p.n.e. potrafili wytwarzać narzędzia i broń, która jakością znacząco przewyższała wyroby z brązu.
Potrafili wytwarzać rydwany, które siały pogrom na polu walki. Mówiąc o ich zastosowaniu w bitwach, warto wskazać na rok 1274 p.n.e., kiedy Hetyci starli się z Egipcjanami pod Kadesz. W bitwie mogło wziąć udział 5–6 tys. pojazdów zaprzęgowych.
Mieli swój własny system prawny, który w tamtych czasach należało uznać za nowoczesny i rozwinięty. Faktem jest, że początkowo Hetyci stosowali niezwykle surowy system kar, ale w późniejszym czasie zaczęli częściej korzystać z odszkodowań jako formy zadośćuczynienia.
