W czasach Mendelejewa wiedziano, że istnieją 63 pierwiastki. Zauważono, że pomiędzy niektórymi występują pewne podobieństwa. Dmitrij Mendelejew pracował nad koncepcją uporządkowania pierwiastków. „Gdy są ułożone w kolejności wzrastającej masy atomowej, niektóre właściwości okresowo się powtarzają” – zauważył.
Jak Mendelejew stworzył układ okresowy?
Uczony wyciągnął stertę starych wizytówek, na odwrocie każdej napisał nazwę jednego pierwiastka, jego symbol chemiczny, masę atomową oraz wszystkie jego właściwości fizyczne i chemiczne, jakie do tej pory poznano. I tymi „kartami” zaczął układać pierwiastkowego pasjansa. Okazało się, że gdy uszeregował pierwiastki w tabeli według mas atomowych, wtedy ich właściwości powtarzały się okresowo. Po takim uporządkowaniu pozostały jednak w tabeli puste miejsca, w których, jak przypuszczał Mendelejew, miały się znaleźć jeszcze nieodkryte pierwiastki.
Miał rację. Już kilka lat później, w 1875 roku, odkryto gal. Po kolejnych czterech latach skand, a w 1886 roku – german. Właściwości tych pierwiastków i ich związków były takie, jak przewidział teoretycznie uczony. To był tryumf jego teorii. Układ okresowy został po raz pierwszy zaprezentowany 6 marca 1869 roku.
Z czego zasłynął Dmitrij Mendelejew?
Mendelejew był człowiekiem o wielu dziwactwach. Nie lubił się strzyc. Robił to tylko raz w roku, gdy zbliżały się upały. Golił się wtedy na zero, aby przez następne 12 miesięcy nie zawracać sobie głowy drobiazgami. Nosił, za przykładem Lwa Tołstoja, obszerną, luźną odzież.
Pracował nocą, kładł się spać około czwartej, wstawał koło południa. Wolny czas przeznaczał na... robienie walizek, które kleił wynalezioną przez siebie substancją. Był drażliwy, robił awantury o błahe sprawy, np. rzucił się na kelnera w restauracji z powodu podania ciepłej herbaty.
W 1876 r. zakochał się obsesyjnie w 17-letniej Annie Popowej. Groził samobójstwem, jeśli nie będzie go chciała. Był od niej o 26 lat starszy, już miał żonę oraz dwoje dzieci. Mendelejew obiecał żonie w zamian za rozwód mieszkanie w Petersburgu, daczę nad Zatoką Fińską i wszystkie swoje zarobki z uniwersytetu.
Gdy zdobył jej zgodę, natychmiast wziął ślub z ukochaną Anną, mimo że rozwód uzyskał dopiero miesiąc później. Był więc bigamistą. Pop udzielający ślubu wziął 10 tys. rubli łapówki. Został za to wyrzucony z Kościoła.
Mimo rozwodu uczony cały czas był bigamistą, bo przepisy umożliwiały powtórny ożenek dopiero 7 lat po rozwodzie. Ale cała sprawa rozeszła się po kościach. Gdy ktoś napisał petycję do cara, że chce wziąć wcześniej ślub jak Mendelejew, car odpowiedział: „To prawda, że Mendelejew ma dwie żony, ale przecież mam tylko jednego Mendelejewa!”.
Pierwsza tablica Mendelejewa w notatkach odkrywcy sporządzonych w 1869 roku. Fot. Science & Society Picture Library/SSPL/Getty Images
Co odkrył Mendelejew?
Oprócz osiągnięć w chemii, fizyce, metrologii, ekonomii i inżynierii Mendelejew był odkrywcą pokładów węgla i rudy żelaza w Donbasie oraz współtwórcą pierwszej rosyjskiej rafinerii. Chcąc przekazać wiedzę naukową zwykłym ludziom w Rosji, podróżował od wsi do wsi pociągiem – w trzeciej klasie – spotykając się z chłopami i udzielając porad naukowych dotyczących uprawy i hodowli.
W 1887 roku wykonał samotny lot balonem na ogrzane powietrze, próbując obserwować zaćmienie Słońca. Nigdy wcześniej nie latał balonem i nie miał pojęcia, jak wylądować.
W 1893 r. objął fotel dyrektora Centralnego Biura Miar, w którym zatrudniał kobiety na odpowiedzialnych stanowiskach. Wprowadził system metryczny w Rosji. To podobno on ustalił, że wódka powinna mieć moc 40 proc. Etykieta „Russian Standard” informuje, że „wódka powstała według norm stworzonych w 1894 roku przez światowej sławy chemika Dmitrija Mendelejewa”.
Do ostatnich dni pozostawał aktywny zawodowo. Zmarł na grypę sześć dni przed swoimi 73. urodzinami, 2 lutego 1907 r. w Petersburgu. Anna czytała mu wtedy „Podróż do Bieguna Północnego” Juliusza Verne’a.
