Nie każdy jest koneserem sztuki. Nie wszyscy potrafią ocenić obraz okiem krytyka, ale gdy wzrok zatrzymuje się na wybitnym dziele, nikt, nawet osoba będąca kompletnym laikiem w tym temacie, nie ma wątpliwości, że patrzy na pracę, która wykracza daleko poza ramy przeciętności i banału. W kanonie najwybitniejszych arcydzieł zapisały się płótna malarzy włoskich, francuskich, flamandzkich, ale także polskich.
Leonardo da Vinci (1452–1519)
Dama z gronostajem / fot. public domain
Listę otwiera nazwisko prawdziwego człowieka renesansu. Malarz, rzeźbiarz, architekt, inżynier, wynalazca – specjalności Leonarda można wymieniać i wymieniać, ale dziś najbardziej interesuje nas pierwsza ze wskazanych.
Swoją artystyczną drogę rozpoczął jako praktykant we florenckim atelier Verrocchio – najbardziej utalentowanego ze wszystkich florenckich malarzy tamtych czasów. Z czasem sam został nauczycielem, kształcąc nowych praktykantów w dziedzinie rysunku.
Artystyczne życie włoskiego mistrza dzieli się na dwa okresy florenckie i mediolańskie oraz okres rzymski. Pozostawił po sobie dzieła, które do dziś wzbudzają ogromne emocje. „Mona Lisa”, „Ostatnia wieczerza” – tych tytułów nie trzeba nikomu przedstawiać. Jedno ze słynnych płócien znajduje się w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie. Mowa o zachwycającej „Damie z gronostajem”.
Rafael Santi (1483–1520)
Szkoła ateńska / fot. public domain
Rafael jest wymieniany jako jeden z najwybitniejszych przedstawicieli epoki renesansu i jeden z najwybitniejszych w historii. Pierwszym nauczycielem młodego Santiego był jego ojciec. Później opuścił rodzinne miasteczko Urbino, by pobierać dalsze nauki u Pietra Perugino w Perugii.
Gdy wyjechał do Florencji, jego kariera zaczęła nabierać rozpędu. Sławę i prestiż w świecie sztuki zapewniło mu jednak dopiero zlecenie od papieża Juliusza II. Głowa Kościoła zleciła Santiemu wykonanie dekoracji watykańskich wnętrz. Powstałe wówczas freski, „Apoteoza Eucharystii” i „Szkoła ateńska”, należą do jego najznakomitszych dzieł, podobnie zresztą jak słynna „Madonna Sykstyńska”, „Święta Rodzina Franciszka I” i jego ostatni obraz „Przemienienie Pańskie”.
Wincent van Gogh (1853–1890)
Autoportrety Vincenta van Gogha / Fot. Tristan Fewings/Getty Images
Postimpresjonistyczne dzieła Vincenta van Gogha, emanujące żywą kolorystyką i silnie oddziałujące na emocje, bez dwóch zdań wyprzedziły swoją epokę. Dosłownie, bo artysta, którego obrazy dziś jest uważane są za istotne podwaliny sztuki współczesnej, za życia nie cieszył się dużą popularnością. Jego najbardziej znanym dziełem są słynne „Słoneczniki”, ale nie można pominąć też tytułów takich jak „Kwitnący migdałowiec” czy „Gwieździsta noc”. W swoim dorobku miał też niezliczone autoportrety.
Rembrandt (1606–1669)
Straż nocna / fot. public domain
Holenderski przedstawiciel baroku, nazywany „malarzem duszy”, był prawdziwym mistrzem w operowaniu techniką światłocienia, która tworzyła niezwykłą atmosferę jego dzieł i dodawała im dramatyzmu. Wielki artysta pozostawił po sobie 300 obrazów olejnych, tyle samo grafik i kilka tysięcy rysunków. Inspirowała go tematyka biblijna i mitologia, ale w swoim dorobku artystycznym miał także sceny rodzajowe, pejzaże i portrety. Najbardziej znane obrazy Rembrandta to m.in. „Żydowska narzeczona” i „Straż nocna”.
Pablo Picasso (1881–1973)
Kobiety z Algieru (wersja „O”) / fot. Christie's
Nie ulega wątpliwości, że Picasso to jedna z najbardziej znaczących postaci w historii sztuki. Sławny malarz, grafik, rzeźbiarz i ceramik już w najmłodszych latach zdradzał niebywały talent artystyczny. Pierwsze nauki pobierał w Hiszpanii, później kształcił się w Paryżu. To właśnie w stolicy Francji zainspirował się dziełami postimpresjonistycznymi. Tworzył wówczas melancholijne dzieła, skupiające się na życiu ubogich (m.in. „Stary gitarzysta” i „Dwie siostry”). Prace z 1901–1904 są zaliczane do tzw. błękitnego okresu.
Po 1904 roku twórczość Picassa wkroczyła w okres różowy. Powstały wówczas dzieła takie jak „Dziewczyna na kuli” i „Rodzina arlekina”. W 1907 roku, zainspirowany twórczością Paula Cézanne'a, rozpoczął eksperymenty z geometrycznymi formami. W ten sposób powstały podstawy kubizmu, wyrażone w dziełach takich jak „Panny Awinionu”.
Jan Matejko (1838–1893)
Astronom Kopernik, czyli rozmowa z Bogiem / fot. CC0
Jan Matejko przez ekspertów uważany jest za jednego z najwybitniejszych malarzy w historii, nie tylko polskiej, ale i światowej sztuki. Czołowy autor dzieł batalistycznych i historycznych stworzył ok. 300 obrazów wykonanych techniką olejną, pozostawił po sobie także kilkaset szkiców i rysunków.
Matka artysty pochodziła ze spolonizowanej rodziny niemieckiej, a ojciec był czeskim emigrantem. Mimo to w rodzinnym domu Matejków ponad wszystko ceniono ideały niepodległościowe, a wykształcenie postaw patriotycznych było elementarnym obszarem wychowania. Matejko miał jasno sprecyzowany obszar zainteresowań już w 1852 roku, gdy rozpoczynał naukę w Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie. Później kontynuował artystyczną edukację w Monachium, a następnie w Wiedniu, a przez cały ten czas fascynowało go malarstwo historyczne.
Rozgłos na arenie międzynarodowej zyskał, zanim ukończył 30 lat. W 1865 roku został nagrodzony złotym medalem na dorocznym Salonie paryskim za dzieło „Kazanie Skargi”. W 1867 roku nagrodzono go złotym medalem za obraz „Rejtan – Upadek Polski”. Najbardziej znanym dziełem Matejki jest „Stańczyk”. Obraz ukończony w 1862 roku dobitnie wyraża głęboką troskę wówczas zaledwie 24-letniego artysty o losy kraju.
Artur Grottger (1837–1867)
Jeden z najwybitniejszych przedstawicieli polskiego nurtu malarstwa historycznego i czołowy malarz (ale także rysownik i ilustrator) okresu romantyzmu. Artur Grottger w swojej twórczości czerpał pełnymi garściami z narodowej historii, ukazując w swoich dziełach tragedię ogółu poprzez historię jednostki.
Pomimo przedwczesnej śmierci, pozostawił po sobie niezwykle bogaty dorobek artystyczny. Jego najstarsza zachowana praca, „Egzekucja szpiega”, powstała w 1847 roku. W zbiorach znajduje się ponad 500 prac spod jego pędzla, a wśród najwybitniejszych wymienia się przede wszystkim dzieła z cyklu „Polonia” m.in. „Schronisko”, „Żałobne wieści” i „Na pobojowisku”.
Andrzej Wróblewski (1927–1957)
Andrzej Wróblewski to artysta niezwykły pod wieloma względami. Całe jego artystyczne życie wyraża rozdarcie między kilkoma nurtami, będące formą artystycznego buntu. W niektórych jego dziełach wyraźnie odznacza się figuracja, w innych dominują elementy abstrakcji. Właśnie to czyni sztukę Wróblewskiego niezwykłą i sprawia, że to nazwisko jest wymieniane wśród najwybitniejszych malarzy w powojennej Polsce.
Wróblewski studiował na Wydziale Malarstwa i Rzeźby Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie i równolegle pobierał nauki z dziedziny historii na Uniwersytecie Jagiellońskim. Jego pierwsze obrazy były utrzymane w konwencji postimpresjonistycznej, ale szybko zaczął buntować się wobec koloryzmu. W swoim dorobku miał dzieła typowo surrealistyczne i z elementami abstrakcji geometrycznej (m.in. „Niebo nad górami” i „Segmenty”), jak i figuratywne, w których dominował motyw rodziny (jak choćby „Kolejka trwa”). Najbardziej wyrazistymi działami artysty są jednak obrazy z serii „Rozstrzelania”, w której autor odwołał się do okupacji.
Olga Boznańska (1865–1940)
Wymieniając najwybitniejszych artystów, którzy po mistrzowsku władali pędzlem, nie można pominąć Olgi Boznańskiej. Najwybitniejsza polska malarka okresu Młodej Polski i jedna z czołowych przedstawicielek modernizmu zadebiutowała w 1886 roku, w krakowskim Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych. Swoje prace prezentowała nie tylko w Polsce, ale także w wielu europejskich krajach i Stanach Zjednoczonych.
Laureatka wielu prestiżowych nagród zachwycała krytyków niepowtarzalnym stylem, w którym dominowały ciemne tony: odcienie brązu, szarości, zieleni i czerń z nielicznymi akcentami białymi i różowymi. Tematyka jej dzieł często skupiała się wokół martwej natury, wnętrz, czasami także na pejzażach. Jednak najbardziej wyrazistym elementem jej sztuki były portrety z wyraźnymi wpływami obrazów Whistlera. Wśród najwybitniejszych dzieł artystki należy wskazać na płótna takie jak „Dziewczynka z chryzantemami” i „Portret malarza Pawła Nauena”.
