Obecnie za najmniejszego węża świata uważa się odkryty w 2008 roku na karaibskim Barbadosie gatunek Leptotyphlops carlae. W niektórych opracowaniach występuje też jako Tetracheilostoma carlae. Wężyk nie ma jeszcze polskiej nazwy.
Najmniejszy wąż świata – rozmiary
Dorosły osobnik jest wielkości średniej dżdżownicy – ma ok. 10 cm długości i szerokość makaronu spaghetti. Tak określił go jego odkrywca, amerykański herpetolog, prof. Stephen Blair Hedges z Uniwersytetu Stanowego Pensylwanii. Gad waży około 0,6 grama. Oprócz Barbadosu stwierdzono jego obecność także na innej karaibskiej wyspie – Anguilla.
Co ciekawe wąż ten był opisany w literaturze naukowej już dwa razy: w 1889 i 1963 roku, ale został błędnie sklasyfikowany. Zakonserwowane osobniki znalazły się też w kolekcjach Muzeum Historii Naturalnej w Londynie oraz na Martynice. Przez kolejnych kilkadziesiąt lat nie udawało się napotkać go w naturze, aż do roku 2008.
Odkrycie na Barbadosie
Dwa wężyki znaleziono w lesie pod kamieniami, w północno-wschodnim Barbadosie. Stephen Blair Hedges wspomina, że po znalezieniu pierwszego osobnika musiał przerzucić kolejnych kilkaset kamieni, by napotkać następnego. Oba osobniki były samiczkami.
Leptotyphlops carlae jest prawdopodobnie gatunkiem endemicznym. I prawdopodobnie także zagrożonym. Lasy na Barbados stanowią już tylko najwyżej 10% powierzchni wyspy. To też teren gęsto zamieszkany. Barbados jest w pierwszej dziesiątce najgęściej zaludnionych krajów świata. A poza tym występuje tu wiele innych gatunków węży mogących stanowić konkurencję dla Leptotyphlops carlae.
Tryb życia najmniejszego węża
Co wiadomo o zwierzątku, które obserwuje się tak rzadko? Wbrew pozorom całkiem sporo. Podobnie jak inne spokrewnione z nim małe węże z tego obszaru, żywi się termitami i mrówkami, oraz ich larwami. Ma ciemnobrązowe ciało z dwiema jaśniejszymi liniami na grzbiecie.
„Miniaturyzacja” rozmiaru doprowadziła w toku ewolucji do tego, że wąż ten składa tylko jedno jajo i posiada jeden jajowód. Taka liczba jaj jest rzadkością u węży, gdzie średnia liczba potomstwa wynosi siedem, a kilka gatunków składa aż około 100 jaj. Wielkość lęgów jest skorelowana z rozmiarem ciała. Przy czym najmniejsze węże składają nie tylko najmniej jaj. Wylęgające się z nich potomstwo jest największe w stosunku do wielkości dojrzałego osobnika. Ma aż połowę długości osobnika dorosłego, w porównaniu z 10% długości u dużych gatunków węży.
Gdyby młode było mniejsze, miałoby trudności w znalezieniu wystarczająco małych owadów do zjedzenia. A gdyby wąż składał więcej jaj, miałby trudności z pomieszczeniem ich w swoim ciele. Wydaje się więc, że ewolucja osiągnęła tu granicę. Trudno spodziewać się istnienia dużo mniejszych gatunków węży.
Jak wyewoluował tak mały gad?
To także nie przypadek, że tego rodzaju wąż wyewoluował właśnie na wyspie. Jak tłumaczy profesor Blair Hedges: „Wyspy to naturalne laboratoria ewolucyjne dla organizmów lądowych. Posiadają nieprzekraczalne granice, które nie pozwalają na przestrzenną ekspansję i wymuszają rozmaite przystosowania. Na wyspach spotyka się zarówno najmniejsze jak i największe gatunki i nie dotyczy to tylko węży”. Na przykład:
- najmniejsze żaby świata występują na wyspach Papui-Nowej Gwinei,
- najmniejsze kameleony na Madagaskarze,
- najmniejsze ptaki (koliberki hawańskie) na Kubie.
Inne bardzo małe węże
Najmniejszy wąż świata wcale nie jest wyjątkiem. Należy do większej rodziny znanej jako węże nitkowate. Zgodnie z nazwą wszystkie są bardzo małe. Mierzą od 10 do 40 cm. Do tej pory opisano około 100 gatunków węży nitkowatych. Na Karaibach występuje więcej gatunków podobnych do Leptotyphlops i można spodziewać się kolejnych odkryć.
Dwa nieco większe mini-węże odkryto na innych wyspach archipelagu: Martynice i Saint Lucii. Poza tym węże nitkowate żyją w obu Amerykach, Afryce i na Półwyspie Arabskim. Ich badanie i klasyfikacja to trudna sprawa – niektóre gatunki naukowcy opisali zaledwie na przykładach kilku osobników. Wielkość wielu węży nitkowatych również nie jest do końca pewna. Bywa że biolodzy opisują młode, jeszcze rosnące osobniki lub znajdują wyłącznie samce albo samice.
Również odróżnienie jednego gatunku od drugiego nie jest łatwe. Przeważnie dokonuje się go wstępnie na podstawie wielkości, ilości i kształtu łusek na głowie węża. Ale jedyną pewną metodą są oczywiście badania DNA. Wiadomo na pewno, że najmniejsze znane węże należą do podrodziny Leptotyphlops, w której aż sześć gatunków ma mniejsze maksymalne długości niż 105 mm.
W biologii nic nie jest pewne, a nowe gatunki zwierząt są wciąż odkrywane. Czy istnieje gdzieś wąż jeszcze mniejszy niż nasz Leptotyphlops? Czy ma jeszcze liczniejszą grupę krewnych ukrytych gdzieś w lasach karaibskich wysp? Czas pokaże.
