Starożytny Egipt to jedna z najdłużej istniejących i najbardziej potężnych cywilizacji świata. Powstała przeszło 5 tys. lat temu. Istniała kilka tysiącleci. Swoją długowieczność zawdzięcza również faraonom. Byli to królowie, którzy rządzili krajem położonym nad rzeką Nil. W tekście poznacie najważniejsze informacje na ich temat.
Kim był pierwszy faraon?
Pierwszym władcą Egiptu był Narmer. Co prawda znamy imiona kilku ważnych osób poprzedzających jego władanie, ale nie sprawowały one rządów nad całym Egiptem. Dopiero Narmer był pierwszym faraonem Egiptu, który dzierżył władzę nad Górnym, jak i Dolnym Egiptem, czyli Deltą Nilu. Rządy rozpoczął około 2950 r. p.n.e. Sprawował je ze stolicy w Tinis. Narmera uwieczniono na pięknej palecie wotywnej ukazującej zmagania władcy, który dążył do zjednoczenia kraju.
Najsłynniejsi faraonowie
Faraonowie Egiptu bywali silni i utalentowani. Był nim władca Nowego Państwa żyjący w XIII w. p.n.e. – Ramzes II. Nazywano go “wielkim” ze względu na swoje liczne dokonania, w tym podboje. To faraon egipski, który kazał wybudować chyba największą liczbę monumentalnych budowli. Wśród nich była słynna skalna świątynia Abu Simbel. Do dziś stanowi jedną z największych atrakcji turystycznych. Do XIX w. była zapomniana, gdyż pokrywały ją niemal w całości zwały piachu i gruzu. To za jego panowania powstała też Wielka Sala Hypostylowa w świątyni w Karnaku.
Wielkim faraonem Egiptu był również Cheops, który żył ponad 4,5 tysiąca lat temu. Zasłynął przede wszystkim wzniesieniem dla siebie największej piramidy egipskiej. Zwana Wielką Piramidą była miejscem spoczynku tego władcy. Mierzyła blisko 150 m wysokości, a każdy jej bok miał 230 m. Piramida Cheopsa jest jedynym zachowanym zabytkiem z siedmiu cudów starożytnego świata.
Figurka ukazująca faraona Cheopsa / Fot. DEA / G. DAGLI ORTI / Contributor
Innym słynnym faraonem, o którym nie można zapomnieć, była królowa Hatszepsut. Władczyni ta była jedną z niewielu kobiet - faraonów. Zasiadała na tronie mniej więcej 3,5 tysiąca lat temu. Na początku rządziła w imieniu swojego pasierba, bratanka i zięcia, późniejszego faraona egipskiego – Totmesa III. Później przejęła pełnię władzy. Nie traciła czasu. Jej znakiem rozpoznawczym stała się jej malowniczo położono świątynia wzniesiona u stóp ściany skalnej w Deir el-Bahari. Ciekawostką jest fakt, że ten święty przybytek od kilku dziesięcioleci rekonstruują polscy naukowcy i architekci.
Bardzo znanym obecnie faraonem jest Tutanchamon (1336 –1327 lat p.n.e.), chociaż tak naprawdę był władcą, który rządził krótko. Zmarł w wieku 18 lat. Co do przyczyn śmierci nadal jest sporo spekulacji. Wiadomo, że kilkakrotnie przeszedł malarię. Być może zmarł w wyniku powikłań po złamaniu lewej nogi. Ten faraon egipski nie mógł też pochwalić się szczególnymi sukcesami. Jednak zbiorową wyobraźnię zelektryzowało odkrycie jego niemal nietkniętego grobowca w Dolinie Królów w 1922 r. przez Howarda Cartera. Historię znalezienia zdominowały też opowieści o rzekomej klątwie, która z prawdą nie ma nic wspólnego. Na przykład Carter zmarł dopiero 17 lat po otwarciu grobu, więc „klątwa" była wyjątkowo nieskuteczna. Grobowiec był wypełniony po brzegi wszelkimi dobrami: biżuterią, meblami, szkatułkami. Wszystkie są arcydziełami sztuki egipskiej. Grobowiec Tutanchamona był jednym z najmniejszych znanych w Dolinie Królów. Jak wielkie skarby mogły zatem znajdować się w pozostałych, wyrabowanych zapewne już starożytności? Możemy się tylko domyślać.
Kim był ostatni faraon?
Oficjalnie był nim syn słynnej Kleopatry VII i Juliusza Cezara - Ptolemeusz XV Cezarion. Jednak w istocie to Kleopatra sprawowała rządy. Cezarion zasiadł na tronie w wieku zaledwie trzech lat. W ten sposób Kleopatra chciała umocnić swoją władzę. Ten faraon egipski został zamorodowny na krótko po śmierci Kleopatry, w sierpniu 30 r. p.n.e. Wraz z jego śmiercią skończyła się dynastia ptolemejska, która władała Egiptem od czasów Aleksandra Wielkiego. Znamy okoliczności śmierci Cezariona. Po klęsce Antoniusza pod Akcjum w 31 r. p.n.e. podczas wojny z innym triumwirem Oktawianem, Kleopatra wysłała Cezariona do Berenike. Był to port morski na wybrzeżu Morza Czerwonego, który obecnie bada polsko–amerykańska ekspedycja archeologiczna. Jednak Oktawian zwabił go z powrotem do Aleksandrii. Tam młody król został stracony. Miał wówczas tylko 17 lat. Następnie władzę w Egipcie przejęli Rzymianie. Władzę w imieniu cesarstwa sprawował prefekt.
Ciekawostki o faraonach
Nie wszyscy faraonowie egipscy byli… Egipcjanami. Od VIII do IV w. p.n.e. władzę w Egipcie dzierżyła dynastia pochodząca z Nubii, czyli dzisiejszego Sudanu. Po nich Egipt znajdował się pod kontrolą królestwa Asyrii. Kolejno, w wyniku zwycięskiej bitwy pod Peluzjum w 525 r. p.n.e. Na króla Egiptu koronował się perski władca, Kambyzes. W końcu faraonami egipskim został Macedończyk, Aleksander Wielki i następująca po nim dynastia Ptolemeuszy.
Jednym z atrybutów władzy faraona, który widoczny jest na płaskorzeźbach jest ogon byka. Był to symbol męskości, wiszący za jego spódniczką. Określenie “faraon” dotarło do nas za pośrednictwem starożytnej greki. Słowo pochodzi od egipskiego sformułowania per-aa. W ten sposób Egipcjanie określali pałac królewski. Od okresu największej prosperity cywilizacji nad Nilem, czyli Nowego Państwa w II tysiącleciu p.n.e., w ten sam sposób określano również władcę.
Najważniejsze imiona faraona można zawsze znaleźć na płaskorzeźbach w tzw. kartuszu. Jest to owalna ramka, która ukazuje pętlę ze sznurem. Słowo pochodzi z języka francuskiego. Żołnierzom Napoleona, którzy podbili Egipt w 1798 r., ramki skojarzyły się z nabojami, a cartouche oznacza po francuski właśnie nabój.
Lista królów w Abydos. Imiona faraonów zapisane są w ramkach zwanych kartuszami / Fot. DEA / G. DAGLI ORTI / Contributor
Faraon nie rządził sam. Dysponował bardzo rozbudowanym aparatem administracyjnym. Jego prawą ręką był wezyr. To określenie jest jednak późniejsze, bo zaczerpnięto je z tradycji Turcji ottomańskiej. Egipcjanie określali go czati. Łączył on funkcję dzisiejszego premiera i szefa Sądu Najwyższego. Był zatem zwierzchnikiem wszystkich urzędników. W okresie wznoszenia piramid był wybierany tylko spośród krewnych władcy, co zmieniło się w późniejszym okresie.
Filmy o Egipcie i faraonach
Hollywood uwielbia starożytny Egipt. Jednak większość filmów nie trzyma się w swoim przekazie ściśle faktów.
„Poszukiwacze zaginionej Arki” (1981), czyli jedna z części przygód słynnego archeologa Indiany Jonesa rozgrywa się również w Egipcie. Indi odnajduje Arkę Przymierza w egipskim mieście Tanis. Co prawda takiego odkrycia tam jednak nidgy nie dokonano, to w Tanis archeolodzy odkryli kilka niewyrabowanych faraońskich grobowców. Stało się to jednak w czasie II wojny światowej. Dlatego świat o nich nigdy nie usłyszał, w przeciwieństwie do grobowca Tutanchamona. Zatem ci faraonowie Egiptu są nadal anonimowi dla większości z nas.
„Zaginiona piramida” (2023). To film dokumentalny na Netflixie ukazujący pracę archeologów i ich poszukiwania jednej z zaginionych piramid należących do faraonów egipskich. Jednym z głównych bohaterów jest dr Zahi Hawass, najbardziej znany badacz Egiptu. Produkcja pokazuje pracę archeologa "od kuchni". Warte uwagi są doskonałe zdjęcia.
„Faraon” – (1965) to polski film historyczny w reżyserii Jerzego Kawalerowicza, oparty na powieści historycznej Bolesława Prusa był nominowany do Oscara w kategorii filmu nieanglojęzycznego. Ta polska superprodukcja opowiada losy fikcyjnego faraona Ramzes XIII. Zdjęcia do filmu miały miejsce w atelier łódzkiej wytwórni filmowej, na Mazurach i w… Uzbekistanie.
„Kleopatra" (1963). Film zgarnął cztery Oscary i był nominowany w dodatkowych pięciu kategoriach. Widzowie docenili rolę Elizabeth Taylor jako tytułowej Kleopatry. Za swoją rolę otrzymała rekordową sumę 1 mln dolarów. Do dzisiaj produkcja ta określana jest jako spektakularne widowisko. O rozmachu produkcji świadczy fakt, że na jej potrzeby skonstruowano 79 scenografii i wykonano 26 tys. kostiumów.
