Jan Chrzciciel, zwany również Janem Baptystą, był żydowskim prorokiem i pustelnikiem. Urodził się pomiędzy 6 p.n.e. a 2 r. p.n.e. w En Kerem, a zmarł ok. 32 roku n.e. prawdopodobnie w Macheroncie. To właśnie w fortecy Heroda Wielkiego usytuowanej na szczycie pustynnego wzgórza w Jordanii, męczennik miał zginąć przez ścięcie głowy. Już sama arabska nazwa starożytnego fortu oznacza dosłownie „fortecę ścięcia” i ma nawiązywać do odwołuje się do miejsca kaźni.  

Kim był Jan Chrzciciel?

Według Biblii Jan Chrzciciel miał być krewnym Jezusa. W Ewangelii Łukasza czytamy, że Baptysta urodził się pół roku przed Chrystusem w „mieście w Judzie”. Badacze utożsamiają to miejsce z wioską Ain Kerem w Zachodniej Jerozolimie. Był synem żydowskiego starszego kapłana Zachariasza i niepłodnej kobiety nazywanej przez Ewangelistę Elżbietą. To właśnie kobieta miała być spokrewnioną z Marią z Nazaretu, matką Syna Bożego.

Młody Jan chciał w dorosłym życiu zostać kapłanem. Jego plany pokrzyżowała jednak śmierć obojga rodziców. Po tym, jak został sierotą, rozpoczął życie pustelnika na Pustyni Judzkiej. To właśnie tam nawiązał kontakt z esseńczykami, którzy mieli duży wpływ na jego przyszłe poglądy, chociaż jego nauczanie nie zawsze zgadzało się z esseńskimi doktrynami. Wkrótce jego słuchacze zaczęli uznawać go za Mesjasza, czemu Jan Baptysta zdecydowanie zaprzeczał. 

To właśnie na pustyni rozpoczęła się jego misja jako proroka. Według Ewangelii Jan został powołany, aby wzywał ludzi do nawrócenia oraz przygotował ich drogę do publicznej służby Mesjasza. Miał głosić potrzebę odnowy wewnętrznej i duchowej. Przypieczętowaniem przemiany i potwierdzeniem wejścia na nową drogę życia był chrzest, którego prorok udzielał słuchaczom w rzece Jordan. Ewangelie Synoptyczne podają, że to właśnie Baptysta był człowiekiem, który ochrzcił samego Zbawiciela.

Jak zginął Jan Chrziciel?

To właśnie nauczanie Jana Chrzciciela stało się przyczyną jego męczeńskiej śmierci. Według Ewangelistów prorok został uwięziony przez Heroda Antypasa, tetrarchę Galilei ze względu na swoje nauki i krytykę króla za poślubienie Herodiady, żony swojego brata Filipa. Według Ewangelii Marka żydowski nauczyciel powiedział Herodowi – Nie wolno ci mieć żony brata swojego – Słowa te wyjątkowo dotknęły Herodiadę, której nie spodobała się krytyka i od tamtego czasu poprzysięgła zemstę na Janie Chrzcicielu. 

Wkrótce podczas urodzin Heroda, córka jego żony, Salome, wystąpiła przed gośćmi. Miała tańczyć tak, że król w podziękowaniu obiecał dać jej wszystko, o co poprosi. Dziewczyna miała jedno życzenie. Zażądała głowy Jana Chrzciciela. Tetrarcha był zmuszony spełnić to żądanie, ponieważ wcześniej złożył obietnicę. Z drugiej strony Józef Flawiusz, żydowski historyk tłumaczy tę zbrodnie pobudkami czysto politycznymi. Prorok zyskujący zbyt duże poparcie społeczne był dla Heroda Antypasa szczególnie niewygodny.

Ostatecznie głowa proroka została przyniesiona na tacy i wręczona Salome, a następnie przekazana jej matce. Tak Ewangelia według Marka opisuje całą sytuację (Biblia Tysiąclecia):

– Otóż, kiedy obchodzono urodziny Heroda, tańczyła córka Herodiady wobec gości i spodobała się Herodowi. Zatem pod przysięgą obiecał jej dać wszystko, o cokolwiek poprosi. A ona przedtem już podmówiona przez swą matkę: ”Daj mi - rzekła - tu na misie głowę Jana Chrzciciela!”. Zasmucił się król. Lecz przez wzgląd na przysięgę i na współbiesiadników kazał jej dać. Posłał więc [kata] i kazał ściąć Jana w więzieniu. Przyniesiono głowę jego na misie i dano dziewczęciu, a ono zaniosło ją swojej matce –

Wydarzenie z udziałem herodiańskiej femme fatale stało się z czasem jednym z głównych motywów w malarstwie i rzeźbie od wczesnego chrześcijaństwa, przez renesans aż do współczesności. Emanującą erotyzmem i zmysłowością tancerkę z krwawą zbrodnią łączyli Klimt, Moreau, Tycjan czy Caravaggio.

Gdzie zginął Jan Chrzciciel?

W gruzach położonej w Jordanii dawnej twierdzy Heroda Wielkiego, Macheroncie, archeolodzy odkryli miejsce w którym jego syn, Herod Antypas ok. roku 29 n.e. miał skazać na śmierć Jana Chrzciciela.

Salome autor: Lovis Corinth

Miejsce, w którym Salome tańczyła dla Heroda Antypasa znaleźć mieli archeolodzy pracujący przy projekcie „Machaerus Excavations and Surveys at the Dead Sea”, co dyrektor tegoż opisał w wydanej w 2020 roku książce „Holy Land Archaeology on Either Side: Archaeological Essays in Honour of Eugenio Alliata”. 

Odnaleziony dziedziniec, pisał Vörös, ma niszę o charakterystycznym kształcie apsydy w której to zapewne stał tron Heroda Antypasa. Choć miejsce to odkryto już podczas prac archeologicznych 40 lat temu, dopiero teraz połączono niszę z tronem tetrarchy.

Salome tańcząca przed Herodem autor: Gustave Moreau

Zespół Vörösa prowadził od lat prace rekonstrukcyjne w Macheroncie i w książce, jak twierdził autor z Live Science, pokazywał prawdopodobny wygląd tego miejsca w czasie egzekucji Jana Chrzciciela. Zdania ekspertów od archeologii biblijnej są jednak podzielone. Krytycy tej teorii zwracają uwagę m.in. na rozmiar niszy, dużo skromniejszej niż np. miejsce w którym stał tron ojca Heroda Antypasa.

Z kolei, jak donosił Jewish Press, węgierscy archeolodzy odkopali w twierdzy także wannę do rytualnych kąpieli oczyszczających, pozostałości balist (rzymskich maszyn oblężniczych) oraz szereg monet i naczyń.