Pozornie niewinna atrakcja kusi turystów. Bezbronne zwierzęta giną w męczarniach

Spis treści:

1. Jak wyglądają i gdzie żyją rozgwiazdy? Charakterystyka gatunków
2. Co zagraża rozgwiazdom? Największe niebezpieczeństwa
3. Dlaczego wyciąganie rozgwiazd z wody kończy się ich śmiercią?
4. Rozgwiazdy w niebezpieczeństwie. Jak każdy turysta może je chronić?

Oceany i morza kryją w sobie niezliczone tajemnice, a jednymi z najbardziej fascynujących mieszkańców głębin są rozgwiazdy. Od wieków budzą zainteresowanie badaczy i podróżników, zachwycając niezwykłymi kształtami oraz zdolnościami regeneracyjnymi. Choć dla wielu pozostają symbolem egzotycznych wakacji i morskiej fauny, wciąż skrywają przed człowiekiem wiele sekretów. Niestety, niewiedza i nieodpowiedzialne zachowania turystów sprawiają, że te delikatne stworzenia mogą łatwo ucierpieć. Jak więc podziwiać je podczas urlopu, nie wyrządzając im krzywdy?

Jak wyglądają i gdzie żyją rozgwiazdy? Charakterystyka gatunków

Rozgwiazdy to bezkręgowce należące do szkarłupni, które występują we wszystkich oceanach świata – od tropikalnych raf koralowych po zimne wody polarne. Charakteryzują się promienistą budową ciała: centralny dysk łączy się z ramionami, których najczęściej jest pięć, choć u niektórych gatunków liczba ta może być znacznie większa – nawet do 40–45, jak w przypadku antarktycznego Labidiaster annulatus.

Powierzchnia ciała rozgwiazd bywa gładka, ziarnista lub kolczasta, a ich niezwykła kolorystyka obejmuje odcienie pomarańczowe, czerwone, różowe, fioletowe, a nawet granatowe. Na spodniej stronie znajduje się otwór gębowy oraz setki drobnych nóżek zakończonych przyssawkami, które umożliwiają im poruszanie się. Rozgwiazdy potrafią także regenerować utracone ramiona, co zwiększa ich zdolność przetrwania.

Obecnie znanych jest ponad 2000 gatunków tych zwierząt, zasiedlających różnorodne siedliska – od płytkich stref przybrzeżnych po głębiny sięgające 6000 metrów. W ekosystemie odgrywają istotną rolę, gdyż regulują liczebność innych gatunków, np. małży czy gąbek, wprowadzając równowagę wśród organizmów zasiedlających dno morskie. Niektóre jednak, jak korona cierniowa (Acanthaster planci), mogą poważnie uszkadzać rafy koralowe.

Co zagraża rozgwiazdom? Największe niebezpieczeństwa

Rozgwiazdy, choć od wieków fascynują człowieka, należą do organizmów wyjątkowo wrażliwych na zmiany środowiskowe. Ponieważ do życia wykorzystują wodę morską, którą przepompowują przez swoje ciało, są szczególnie narażone na skutki zanieczyszczeń. Wycieki ropy, ścieki przemysłowe czy chemikalia w wodzie potrafią w krótkim czasie zdziesiątkować całe populacje.

Naturalnymi zagrożeniami dla rozgwiazd są również drapieżniki – m.in. kraby, ryby, ptaki morskie czy wydry. Niektóre gatunki potrafią bronić się toksynami lub kolcami, które czynią je mniej atrakcyjnym celem, jednak nie zawsze zapewnia to skuteczną ochronę. Dodatkowym wyzwaniem jest wzrost temperatur wód – badania pokazują, że np. rozgwiazda ochrowa, aby się schłodzić, absorbuje wodę, co niestety nie zawsze chroni ją przed przegrzaniem.

Największe zagrożenie dla rozgwiazd stwarza jednak człowiek. Rozgwiazdy masowo giną, gdy turyści wyciągają je z wody w pogoni za efektownymi zdjęciami lub gdy są łapane przez sprzedawców pamiątek. Tego typu praktyki prowadzą do drastycznego spadku populacji i zakłóceń w funkcjonowaniu ekosystemów morskich.

Dlaczego wyciąganie rozgwiazd z wody kończy się ich śmiercią?

Choć dla wielu turystów wyciągnięcie rozgwiazdy z morza wydaje się niewinną atrakcją, w rzeczywistości jest to dla niej wyrok śmierci. Te zwierzęta oddychają wyłącznie dzięki wymianie gazowej zachodzącej w wodzie – gdy zostają wyniesione na powierzchnię, tracą dostęp do tlenu i w krótkim czasie zaczynają się dusić. Wystarczy kilka minut poza naturalnym środowiskiem, by doszło do zatrucia dwutlenkiem węgla, a następnie do nieodwracalnych uszkodzeń tkanek.

Dodatkowym zagrożeniem jest stres spowodowany kontaktem z człowiekiem: usuwanie warstwy śluzowej chroniącej ich układ oddechowy czy odrywanie od podłoża, do którego przytwierdzają się za pomocą delikatnych szypułek. Nawet jeśli wydaje się, że rozgwiazda po ponownym wrzuceniu do wody „przeżyła”, w rzeczywistości często umiera po kilku dniach wskutek wewnętrznych uszkodzeń lub powikłań przypominających zatorowość.

Szczególnie niebezpieczne jest też pozostawienie rozgwiazdy na brzegu – w warunkach, w których woda nagrzewa się do ponad 22 stopni, organizm zwierzęcia „gotuje się” w ciągu kilku minut. Dlatego eksperci podkreślają, że najlepszą formą kontaktu z tymi zwierzętami jest… jego całkowity brak.

Rozgwiazdy w niebezpieczeństwie. Jak każdy turysta może je chronić?

Kilka gatunków rozgwiazd wyginęło, a wiele z nich jest obecnie zagrożonych zanieczyszczeniem środowiska i manipulacją ze strony człowieka. To pokazuje, jak bardzo potrzebne są działania ochronne, które mogą powstrzymać dalszy spadek ich populacji. Podstawą jest edukacja – turyści i mieszkańcy powinni wiedzieć, że każde wyjęcie rozgwiazdy z wody zagraża jej życiu. Dlatego tak ważne jest reagowanie, gdy ktoś traktuje te zwierzęta jako atrakcję fotograficzną, i tłumaczenie, że ich miejsce jest wyłącznie w naturalnym środowisku.

Ochronę mogą wspierać również zgłoszenia nielegalnego handlu suszonymi lub malowanymi rozgwiazdami do odpowiednich instytucji, a także informowanie władz o źródłach zanieczyszczeń, które niszczą ekosystemy morskie. Nawet proste działania w mediach społecznościowych – takie jak nagłaśnianie niewłaściwych zachowań – przyczyniają się do zwiększenia świadomości i wywierają presję na zmianę postaw. To właśnie od codziennych, drobnych reakcji zależy przyszłość tych niezwykle wrażliwych mieszkańców oceanów.

Źródła: Akwarium Gdyńskie, La Chimera, Isla Contoy Experience, Nautica Poznańskie Centrum Naukowe

Nasza ekspertka

Sabina Zięba

Podróżniczka i dziennikarka, wcześniej związana z takimi redakcjami, jak m.in. „Wprost”, „Dzień Dobry TVN” i „Viva”. W „National Geographic” pisze przede wszystkim o ciekawych kierunkach i turystyce. Miłośniczka dobrej lektury i wypraw na koniec świata. Uważa, że Mark Twain miał słuszność, mówiąc: „Za 20 lat bardziej będziesz żałował tego, czego nie zrobiłeś, niż tego, co zrobiłeś. Więc odwiąż liny, opuść bezpieczną przystań. Złap w żagle pomyślne wiatry. Podróżuj, śnij, odkrywaj”.