To tu powstało pierwsze polskie muzeum. Miasto nazywano „polskimi Atenami”

Spis treści:

1. Jak dojechać do Puław?
2. Świątynia Sybilli
3. Park Czartoryskich – serce Puław
4. Pałac Czartoryskich w Puławach
5. Puławy obecnie
6. Zielone okolice Puław

Puławy nietrudno znaleźć na mapie. Do dziś pamiętam, jak wychowawczyni w szkole podstawowej przypominała, że nasze miasto leży na „prawym brzuszku Wisły”, dokładnie na granicy województw mazowieckiego i lubelskiego.

Kilka centymetrów niżej – w zależności od skali mapy – są już Kazimierz Dolny i Janowiec. To kolejne perełki Lubelszczyzny. Z dumą obserwuję, jak coraz więcej turystów interesuje się tymi stronami i przyjeżdża tam na weekend – na przykład do Krainy Lessowych Wąwozów.

Jak dojechać do Puław?

Dworzec PKP w Puławach to ważny punkt komunikacyjny nie tylko dla mieszkańców, ale też turystów. Z tego samego dworca dojedziemy chociażby do Nałęczowa. Podróż pociągiem regionalnym zajmuje niecałe 20 minut. Intercity jeszcze krócej.

Niedaleko stacji Puławy Miasto znajduje się przystanek, z którego odjeżdżają „emki” do Kazimierza Dolnego. I tu od razu lekcja nieoficjalnego puławskiego dialektu. Jeśli zapytamy mieszkańców o autobus, prawdopodobnie pomyślą, że chodzi o bus pokonujący dłuższe dystanse, na przykład od Lublina czy Warszawy. Autobusy komunikacji miejskiej nieoficjalnie nazywa się tu „emkami”. Tak było, jest i będzie. „Emki” kursują po mieście oraz do okolicznych wsi i miejscowości. Dostaniemy się nimi do wspomnianego już Kazimierza Dolnego, Janowca czy Dęblina.

Dlaczego Puławy to „polskie Ateny”?

Puławy to nie tylko świetna baza wypadowa do dalszych eksploracji Lubelszczyzny. Warto zostać tu przynajmniej na kilka godzin, żeby nie przeoczyć jednego z ważniejszych miejsc na mapie Polski. Moda na szukanie polskich odpowiedników zagranicznych miast dotarła do Puław już kilka wieków temu. Kiedy na „prawym brzuszku Wisły” pojawiła się rodzina Czartoryskich, osada zaczęła przeżywać prawdziwy rozkwit polityczny i kulturalny. Mówiono nawet, że to „polskie Ateny”.

Świątynia Sybilli

To właśnie w Puławach w 1801 r. powstało pierwsze polskie muzeum. Mieściło się w Świątyni Sybilli, a inicjatorką jego założenia była Izabela Czartoryska. Tworząc muzeum, księżna gromadziła liczne pamiątki narodowe. Wśród eksponatów znajdowały się m.in. przedmioty związane z Bolesławem Chrobrym, Kazimierzem Wielkim, Stanisławem Żółkiewskim, Tadeuszem Kościuszką, Mikołajem Kopernikiem i Janem Kochanowskim.

Najcenniejsza w kolekcji była jednak Szkatuła Królewska. Znajdowały się w niej 73 cenne relikwie należące niegdyś do polskich monarchów. Były wśród nich m.in. portret królowej Konstancji Austriaczki, srebrny różaniec królowej Marii Leszczyńskiej, złoty zegarek króla Stanisława Leszczyńskiego oraz złota tabakiera ozdobiona diamentami z miniaturą króla Stanisława Augusta Poniatowskiego.

Warto jednak zauważyć, że nie wszystkie eksponaty były autentyczne. W pogoni za cennymi pamiątkami księżna Izabela umieściła w Świątyni Sybilli rzekome miecze otrzymane przez Władysława Jagiełłę od Krzyżaków przed bitwą pod Grunwaldem.

Dzięki staraniom księżnej Świątynia Sybilli bezsprzecznie stała się miejscem ochrony polskiego dziedzictwa kulturowego w trudnych czasach zaborów. Puławianie do dziś wspominają jej dziedzictwo. Jedna z ważniejszych imprez kulturalnych organizowanych w mieście to Ogólnopolski Konkurs Tańców Polskich „O Pierścień Księżnej Izabeli”.

Park Czartoryskich

Świątynia Sybilli jest otwarta do dziś. Z powodu burzliwych losów miasta i całego kraju straciła co prawda najcenniejsze eksponaty. Warto tam jednak zajrzeć, chociażby z uwagi na historyczne znaczenie miejsca. Najstarsze muzeum w Polsce jest udostępniane zwiedzającym tylko w sezonie letnim. Tak samo Domek Gotycki i Domek Aleksandryjski.

Wszystkie te obiekty znajdują się na terenie Parku Czartoryskich. I choć Puławy to miasto szczególnie zielone, najbardziej zielony jest właśnie park. To jedno z ulubionych miejsc mieszkańców na spacery. Nie tylko wiosną czy latem, ale też jesienią i zimą. Kiedy dopisuje aura, można tam spotkać dużych i małych na sankach. W czasach bardziej srogich zim łyżwiarze jeździli na skutym lodem starym dorzeczu Wisły.

Park Czartoryskich eksploruje się niespiesznie. Nie wszystkie obiekty stoją przy głównych alejach. Podpowiem tylko, że odchodząc od nich, można zobaczyć między innymi wybudowaną w stylu rosyjskiego klasycyzmu wieżę ciśnień z końcówki XIX w. A także symboliczny sarkofag poświęcony Augustowi Aleksandrowi Czartoryskiemu oraz jego żonie Marii Zofii z Sieniawskich.

W puławskim parku można także spotkać różne gatunki zwierząt – od wiewiórek po bażanty. Jedną z głównych atrakcji są jednak pawie indyjskie. Grupa liczy kilkanaście osobników, w tym unikalnego pawia albinosa o całkowicie białym upierzeniu. Ptaki spacerują wolno po dziedzińcu Pałacu Czartoryskich.

Pałac Czartoryskich w Puławach

Najważniejszym obiektem w parku jest Pałac Czartoryskich. To zabytkowa rezydencja, której historia sięga XVII wieku. Pierwszy pałac wzniesiono w latach 1671–1676 na zlecenie marszałka wielkiego koronnego, Stanisława Herakliusza Lubomirskiego, według projektu holenderskiego architekta Tylmana z Gameren. Budowla miała charakter półobronny i była otoczona barokowym ogrodem włoskim.

W 1706 roku pałac został zniszczony przez wojska szwedzkie podczas wojny północnej. Odbudowę rozpoczęto w 1722 roku z inicjatywy Elżbiety Heleny Sieniawskiej. W latach 1731–1736, po przejęciu posiadłości przez rodzinę Czartoryskich, pałac został przebudowany w stylu rokokowym według projektu Jana Zygmunta Deybla. Kolejna przebudowa przypadła na koniec XVIII wieku, kiedy to księżna Izabela Czartoryska przekształciła rezydencję w centrum życia kulturalnego i intelektualnego. W tym okresie pałac zyskał klasycystyczny charakter dzięki pracom architekta Chrystiana Piotra Aignera.

Obecnie pałac mieści Muzeum Czartoryskich w Puławach, które gromadzi pamiątki związane z historią rodu Czartoryskich.

Puławy obecnie

Mimo że Puławy otrzymały prawa miejskie dopiero na początku XX w. (co ciekawe, nazywały się wtedy jeszcze Nową Aleksandrią), to trzeba podkreślić, że mają znacznie dłuższe, imponujące dziedzictwo. To zobowiązuje nie tylko do pielęgnowania historii, ale też dalszego wyznaczania trendów. Obecnie oknem na świat, jeśli chodzi o kulturę, jest w mieście Dom Chemika. To tam organizowane są koncerty, wystawy czy spektakle. W tym samym budynku od niedawna działa też nowo otwarta Mediateka, czyli jeden z najbardziej nowoczesnych obiektów tego typu w tej części kraju.

Miasto stawia nie tylko na kulturę i sztukę, ale też naukę. Jedną z głośniejszych inwestycji ostatnich lat jest Puławski Park Naukowo-Technologiczny. Na zdecydowanie więcej uwagi zasługuje też pierwsze Polsce (historia lubi się powtarzać) Muzeum Polarnictwa. Na wystawie znajdują się między innymi eksponaty pochodzące z przedwojennych wypraw na Grenlandię prof. Aleksandra Kosiby. Są to np. rzeźby z kości morsa czy tradycyjny grenlandzki strój. Ekspozycje stale się powiększają. Muzeum mieści się niedaleko Parku Czartoryskich. Można tam albo zacząć, albo skończyć spacer po tzw. polskich Atenach.

Zielone okolice Puław

Okolice Puław obfitują w malownicze rezerwaty przyrody. Można je odkrywać, korzystając z tras rowerowych. Popularnym miejscem wycieczek na łono natury jest rezerwat przyrody Piskory. Do rezerwatu prowadzi niebieski szlak rowerowy, rozpoczynający się w Puławach przy ulicy Bolesława Prusa. Trasa wiedzie przez las miejski, a następnie wzdłuż torów kolejowych w kierunku Dęblina, mijając po drodze wieś Gołąb. Rezerwat chroni cenne ekosystemy leśne i bagienne.

Inne przyrodnicze perełki to między innymi:

• Rezerwat przyrody Czapliniec. Zlokalizowany w pobliżu miejscowości Gołąb, chroni kolonię lęgową czapli siwej oraz inne gatunki ptaków wodno-błotnych.
• Rezerwat przyrody Łęg na Kępie w Puławach. Chroni naturalne lasy łęgowe występujące w dolinie Wisły.

Źródło: National Geographic Polska

Nasz autor

Mateusz Łysiak

Dziennikarz podróżniczy, rowerzysta, górołaz. Poza szlakiem amator kuchni włoskiej, popkultury i języka hiszpańskiego.