Świątynia starsza niż chrześcijaństwo – zasłynęła ogromnym otworem w dachu

Spis treści:

1. Historia świątyni
2. Niezwykła architektura Panteonu w Rzymie
3. Wnętrze Panteonu – detale, materiały, dekoracje
4. Panteon a architektura późniejszych epok

Panteon od początku miał być czymś więcej niż zwykłą świątynią. Rzymianie poświęcili go wszystkim bogom, tworząc przestrzeń, która miała symbolizować jedność boskich sił i potęgę imperium. Ideę tę najlepiej wyraża geometryczna forma budowli:

• połączenie kwadratu i koła odczytywano jako metaforę harmonii między światem ludzi a sferą niebiańską,
• kopuła przypominająca sklepienie nieba miała odzwierciedlać kosmos,
• oculus, czyli otwór w jej zwieńczeniu, pełnił funkcję symbolicznego „oka bogów”, przez które do wnętrza wpada boskie światło.

W epoce chrześcijańskiej dawną świątynię pogańską przekształcono w kościół Najświętszej Marii Panny od Męczenników. Ten zabieg nie tylko nadał jej nowe znaczenie religijne, lecz także uchronił ją przed zniszczeniem, jakie spotkało wiele antycznych budowli.

Historia świątyni

Pierwszy Panteon wzniósł w 27 r. p.n.e. Marek Agryppa, bliski współpracownik Oktawiana Augusta. Była to jednak budowla zupełnie inna od tej, którą znamy dziś – skromniejsza i wzniesiona na planie prostokąta. Po pożarze w 80 r. n.e. świątynię odbudowano, lecz również tę bryłę Panteonu strawił pożar. Przełom nastąpił dopiero za panowania cesarza Hadriana, kiedy na jego polecenie około 126 r. n.e. wzniesiono nowy, monumentalny Panteon. To właśnie on nadał budowli formę kolosalnej rotundy połączonej z klasycznym portykiem, tworząc kompozycję, jakiej nie widziano nigdy wcześniej.

Co znamienne, Hadrian pozostawił na frontonie napis przypisujący fundację Agryppie. Gest ten był wyrazem szacunku dla tradycji i ciągłości republikańskiej pamięci, ale jednocześnie spowodował, że nie sposób jednoznacznie określić dokładnej daty powstania budynku.

W VII wieku Panteon przekształcono w kościół chrześcijański, co paradoksalnie zapewniło mu przetrwanie. Z czasem Panteon stał się miejscem spoczynku wybitnych postaci włoskiej kultury, m.in. malarza Rafaela i królów z dynastii sabaudzkiej. Dziś pełni funkcję świątyni, mauzoleum i jednego z najważniejszych symboli ciągłości kulturowej Rzymu.

Mimo zmian historycznych budowla uniknęła większych zniszczeń, dzięki czemu stanowi dziś najpełniejszy obraz rzymskiej architektury monumentalnej. Nic więc dziwnego, że jest chętnie odwiedzany przez turystów i ma stałe miejsce na liście miejsc do zobaczenia w Rzymie.

Niezwykła architektura Panteonu w Rzymie

Panteon zachwyca przede wszystkim perfekcyjną jednością przestrzeni i konstrukcji. Z zewnątrz uwagę przyciąga klasyczny portyk z kolumnami z granitu, tworzący reprezentacyjne wejście do wnętrza. Za nim kryje się właściwe serce budowli – ogromna rotunda o średnicy i wysokości ponad 43 metrów, co czyni największą kopułą betonową w historii, która została wzniesiona bez użycia zbrojenia.

Jednak najbardziej charakterystycznym elementem rzymskiego Panteonu jest oculus – dziewięciometrowy otwór w szczycie kopuły, który pełni funkcję jedynego źródła światła. Dzięki niemu wnętrze zmienia się w zależności od pory dnia, a promień światła porusza się niczym monumentalny zegar słoneczny.

Zdaniem wielu architektów Panteon jest więc czymś więcej niż świątynią. To świadectwo momentu, w którym rzymska inżynieria i architektoniczna wizja osiągnęły absolutny szczyt, tworząc obiekt o ponadczasowym pięknie.

Czy do Panteonu przez oculus wpada deszcz?

Tak, do Panteonu może wpadać deszcz, ponieważ oculus nie jest niczym osłonięty. Dla starożytnych Rzymian nie było to jednak problemem konstrukcyjnym. Posadzkę wykonano z lekkim spadkiem, a w jej centralnej części umieszczono system dyskretnych odpływów, które szybko odprowadzają wodę. Dzięki temu nawet podczas intensywnych opadów wnętrze świątyni nie jest zagrożone zalaniem.

Co więcej, deszcz w Panteonie bywa postrzegany jako część jego niezwykłego klimatu. Krople spadające przez oculus tworzą widowisko, które podkreśla związek budowli z naturalnym światłem i otwartym niebem. To jeden z elementów, który czyni Panteon nie tylko arcydziełem inżynierii, lecz także miejscem o wyjątkowej, niemal teatralnej i nieco mistycznej atmosferze.

Wnętrze Panteonu – detale, materiały, dekoracje

Wnętrze Panteonu to przestrzeń zaprojektowana z niezwykłą precyzją geometryczną. Jednoprzestrzenna rotunda, otoczona siedmioma kaplicami, łączy w sobie różne porządki dekoracyjne, które układają się w wyrafinowany, symboliczny system. Posadzka o wzorze szachownicy kontrastuje tu z koncentrycznymi kręgami kasetonów w kopule, tworząc grę form prowadzącą wzrok ku górze.

Kopułę podzielono na pięć pierścieni po 28 kasetonów. Ich równomierny układ bywa interpretowany jako odniesienie do kalendarza lub porządku kosmicznego. Naturalne światło wpada wyłącznie przez oculus i w ciągu dnia przemieszcza się po wnętrzu jak odwrócony zegar słoneczny, subtelnie modelując architekturę. Całość wzmacnia wrażenie „nieboskłonu” zawieszonego nad cylindryczną przestrzenią.

Mimo późniejszych ingerencji (zwłaszcza neoklasycystycznej przebudowy górnej kondygnacji w XVIII wieku) oryginalna kompozycja na szczęście wciąż dominuje. Panteon to nadal miejsce, w którym architektura, światło i symbolika tworzą jedną z najbardziej harmonijnych przestrzeni.

Panteon a architektura późniejszych epok

Wpływ Panteonu na rozwój architektury jest widoczny niemal w każdej epoce europejskiej. Renesansowi twórcy traktowali go jako wzorzec idealnych proporcji. Szczególne znaczenie miał dla Filippo Brunelleschiego, który studiował konstrukcję kopuły podczas prac nad słynną katedrą we Florencji. Harmonia między portykiem a rotundą stała się inspiracją podczas projektowania m.in. licznych gmachów publicznych w Stanach Zjednoczonych.

Panteon pokazał światu, że architektura monumentalna może być jednocześnie funkcjonalna, piękna i innowacyjna. Dzięki temu nie jest on wyłącznie jednym z wielu zabytków, ale jest także jednym z fundamentów europejskiej kultury architektonicznej.

Źródło: National Geographic Polska

Nasza autorka

Marzena Wardyn-Kobus

Autorka tekstów z pogranicza przyrody, kultury i podróży. W serwisie tworzy artykuły popularnonaukowe o otaczającym nas świecie, łącząc rzetelną wiedzę z przystępnym językiem i dbałością o szczegóły. Pisze, by zachęcać innych do uważnego kontaktu z przyrodą – nawet tą najbliższą, tuż za domem. Kaszubka mieszkająca na Kujawach, zakochana w górskich szlakach i leśnych bezdrożach. Jej przydomowy ogródek to strefa zrównoważonego eksperymentowania – dąży do tego, by uprawiać rośliny ekologicznie, z szacunkiem dla natury. Wolne chwile spędza z książką, wędrując po lesie lub tworząc makramy.