Podstawowe zasady udzielania pierwszej pomocy w wypadkach samochodowych:
1. Podchodzimy do poszkodowanego od strony głowy, wcześniej oceniając miejsce wypadku pod względem bezpieczeństwa.
2. Badamy reakcje ofiary wypadku i stan jej świadomości, pytając np.: „Co się stało?”. Jeśli nie odpowiada, możemy ją delikatnie uszczypnąć pod nosem.
3. Sprawdzamy, czy język, wydzieliny lub inne ciało obce nie blokują górnych dróg oddechowych ofiary. Jeśli tak, oczyszczamy je. Delikatnie odchylamy głowę poszkodowanego do tyłu – przywraca to normalny oddech (niewskazane, gdy ofiara ma poważne obrażenia szyi lub pleców). Jeśli wymiotuje, a mamy pewność, że kręgosłup jest nienaruszony, powinniśmy ułożyć go na boku, by się nie udusił.
4. Jeśli ranny nie oddycha, stosujemy sztuczne oddychanie. Gdy nie wyczuwamy tętna, przeprowadzamy reanimację. Jeśli doszło do krwotoku, tamujemy go.
5. Wzywamy pogotowie.
6. Czekając na pomoc, pilnujemy, by ranny leżał spokojnie. Okrywamy go kocem lub płaszczem, aby nie tracił ciepła. MOTOCYKLIŚCI
Jeśli nie ma bezpośredniego zagrożenia życia, nie powinniśmy ruszać osób poszkodowanych w wypadku motocyklowym. Istnieje bowiem duże prawdopodobieństwo, że mają uszkodzone kręgi szyjne. Można jedynie usunąć kask, tak by ofiara nie miała trudności w oddychaniu. Do zdjęcia kasku potrzeba dwóch osób. Jedna podtrzymuje głowę, druga podnosi kask. Rozpinamy klamrę i odchylamy kask do tyłu, tak by broda była wolna. Następnie poruszamy delikatnie kaskiem do przodu, odsłaniając podstawę czaszki (potylicę) i podciągamy go do góry. NIE WOLNO:  podawać płynów osobom nieprzytomnym, półprzytomnym lub uskarżającym się na bóle brzucha. Zasady wzywania pomocy:
Dzwoniąc do służb ratunkowych, podajemy następujące informacje:
- zwięzły opis sytuacji (co się stało, ile osób wymaga pomocy, w jakim są stanie);
- wiek poszkodowanych (oczywiście na tyle, na ile jest to możliwe do określenia);
- czy potrzebna jest pomoc techniczna;
- dokładny adres, pod który ma przyjechać pogotowie;
- swoje imię i nazwisko;
- numer telefonu, z którego dzwonimy.
- NIGDY PIERWSI NIE ODKŁADAMY SŁUCHAWKI (dyspozytor może mieć do nas jeszcze jakieś pytania)!

USZKODZENIA MECHANICZNE
1. ZRANIENIA
– rana cięta – jej brzegi są gładkie i równe, krew płynie obficie, usuwając zanieczyszczenia, przez co ryzyko zakażenia jest mniejsze.
– rana kłuta – bardzo niebezpieczna, bo obrażenia i krwotoki wewnętrzne mogą być bardzo poważne.
– rana szarpana – jej brzegi są nierówne i poszarpane, często występuje też ubytek skóry i głębszych tkanek. Co robić?
1. Jeśli rana obficie krwawi, tamujemy krwotok, zakładając opaskę uciskową – zawsze powyżej rany.
2. Jedziemy do lekarza lub wzywamy karetkę.
PAMIĘTAJMY: ranę dezynfekujemy wodą utlenioną lub wodą z mydłem; jodynę stosujemy tylko na powierzchnię wokół rany.
NIE WOLNO: zostawiać na kończynie opaski uciskowej na dłużej niż półtorej godziny, bo grozi to martwicą tkanek; kłaść na ranę waty, ligniny, chusteczek higienicznych, dotykać palcami (zwłaszcza brudnymi). Nie wolno wyjmować z rany przedmiotów, zwłaszcza z okolic brzucha lub klatki piersiowej.
2. Krwotoki
Pod względem źródła krwawienia dzielimy je na:
– tętnicze, gdy wypływająca krew pulsuje zgodnie z akcją serca i jest żywoczerwona;
– żylne, gdy krew wypływa jednostajnym strumieniem, a jej kolor jest ciemnoczerwony;
– miąższowe, gdy krew sączy się kroplami, pokrywając całą powierzchnię rany;
– sercowe.
Co robić?
W przypadku krwotoku zewnętrznego:
1. Poszkodowanego kładziemy.
2. Krwawiącą kończynę unosimy nad poziom serca.
3. Krwawienie zatrzymujemy, uciskając dłonią tętnicę doprowadzającą krew do uszkodzonego odcinka ciała. Ucisk ten należy utrzymywać do czasu przybycia fachowej pomocy medycznej.
4. W przypadku silnego krwawienia z rany o szeroko otwartych brzegach można włożyć do niej tampon z jałowej gazy, a następnie zamknąć ją opatrunkiem przylepcowym typu „ motylek” lub „rozgwiazda”. Następnie należy nałożyć na kończynę opatrunek uciskowy (typu „kokon”).
5. Przy bardzo silnym krwawieniu w obrębie kończyn wskazana jest pomoc dwóch osób. Jedna
z nich uciska miejsce krwawiące, zaś druga nakłada opatrunek uciskowy. Jego wykonanie rozpoczyna się od nakrycia rany jałowym materiałem opatrunkowym, po czym umocowuje się go, owijając opaską, następnie nakłada się kilka warstw gazy, które przymocowuje się chustą trójkątną lub bandażem. Należy obserwować, czy ustało krwawienie oraz czy nie doszło do zastoju żylnego w kończynie.
6. Jeśli mimo zastosowania opatrunku krwawienia nie udaje się zatrzymać przez założenie opatrunku uciskowego, stosujemy opaskę uciskową. Mogą to być opaski: gumowe, bandaże, opaski wykonane z chusty trójkątnej, szerokości 6–8 cm. W każdym przypadku zastosowania opaski uciskowej należy zanotować bardzo dokładny czas jej założenia.
7. W przypadku rany klatki piersiowej z uszkodzeniem naczyń międzyżebrowych stosuje się tamponadę Mikulicza – kładzie się kilkuwarstwowy opatrunek z gazy jałowej na ranę, następnie wciska się małe gaziki (groszki) do przestrzeni międzyżebrowej i bandażuje opatrunkiem kolistym.
8. Doraźną metodą zatrzymania krwawienia z uszkodzonych dużych naczyń szyjnych jest przyciśnięcie ich palcami do kręgosłupa szyjnego i towarzyszenie choremu w czasie transportu do szpitala.

W przypadku krwotoku wewnętrznego:
1. Układamy chorego na wznak z uniesionymi kończynami dolnymi.
2. Oceniamy stan świadomości chorego, jego tętno, ciśnienie krwi i temperaturę.
3. Zapewniamy poszkodowanemu spokój.
4. Rannego okrywamy, by zapewnić mu optymalną temperaturę.
5. Okolicę urazu ochładzamy, stosując zimne okłady, np. worek z lodem.
6. Niezwłocznie wzywamy pogotowie.
Pamiętajmy: bardziej niebezpieczny jest krwotok tętniczy niż żylny; mały krwotok punktowy do mózgu niż duży krwotok podskórny; szybka utrata krwi, gdyż organizm nie ma czasu przystosować się do nowych warunków. W przypadku krwotoku zewnętrznego pierwszej pomocy powinniśmy udzielać w jednorazowych rękawiczkach.

3. ZŁAMANIA
– zwykłe;
– otwarte;
– złamanie kręgosłupa – chorego nie wolno ruszać!
Co robić?
1. Przy zwykłych złamaniach unieruchamiamy przynajmniej dwa sąsiednie stawy, tzn. powyżej i poniżej złamania. Możemy wykorzystać dwa kijki, pagaje lub wiosła, do których przymocowujemy bandażem złamaną kończynę.
2. Przy złamaniach otwartych tamujemy ewentualny krwotok i zakładamy na ranę jałowy opatrunek – tak żeby nie uciskać złamanej kości lub jej odłamków.
3. Kontrolujemy tętno poszkodowanego i wygląd palców uszkodzonej kończyny.
4. Jak najszybciej jedziemy na pogotowie lub je wzywamy.

NIE WOLNO:  ruszać rannego ze złamanym kręgosłupem. Nigdy nie powinniśmy podnosić poszkodowanego za głowę i biodra lub bark, gdyż powoduje to wygięcie kręgosłupa i może doprowadzić do przerwania rdzenia kręgowego.

SZTUCZNE ODDYCHANIE:
1. Układamy poszkodowanego na twardym podłożu twarzą ku górze, podpieramy kark i odchylamy głowę do tyłu.
2. Palcami oczyszczamy jamę ustną, aby usunąć ewentualne przeszkody
na drodze do tchawicy.
3. Zatykamy nos, bierzemy głęboki wdech i przyciskając mocno usta do ust ofiary, wdmuchujemy 4 razy powietrze do jej płuc. Wdmuchiwanie powietrza kontynuujemy w odstępach pięciosekundowych do momentu nadejścia pomocy lub do czasu gdy poszkodowany będzie w stanie sam oddychać.

DZIAŁANIE TEMPERATURY
1. POPARZENIA
Rozróżniamy trzy stopnie poparzenia:
– pierwszy: obrzęk, zaczerwienienie i pieczenie naskórka.
Co robić?
Oparzone miejsce zlewamy zimną wodą, a następnie skórę wokół oparzenia przemywamy spirytusem. Zakładamy suchy, jałowy opatrunek. Aby złagodzić ból, można zastosować panthenol.
– drugi: powstają pęcherze z odwarstwionego naskórka.
Co robić?
Oparzone miejsca chłodzimy. Okolice oparzenia zmywamy alkoholem etylowym, tak aby nie dostał się on do rany. Jeśli pęcherze pękną, należy je posmarować oxycortem w areozolu lub panthenolem i założyć jałowy opatrunek.
– trzeci: zniszczenie, a w konsekwencji martwica tkanek i skóry.
Co robić?
Na oparzone miejsce zakładamy jałowy opatrunek. Podajemy środki przeciwbólowe, dużą ilość płynów i jak najszybciej wzywamy pogotowie lub jedziemy na ostry dyżur.

PAMIĘTAJMY: ulgę poparzonemu przynoszą wilgotne opatrunki nasączone chłodnym roztworem sody, rozpuszczonej w przegotowanej wodzie (1 łyżka na 1 litr).
NIE WOLNO: smarować oparzonych miejsc olejem lub białkiem kurzym (może to być przyczyną zakażenia), alkoholem, tłustymi kremami. Nie przekłuwamy też pęcherzy.
W przypadku poparzeń na dużej powierzchni nie zrywamy z poszkodowanego ubrania.

2. UDAR CIEPLNY
Dochodzi do niego wskutek przegrzania, np. podczas intensywnego wysiłku fizycznego w gorącym i dusznym pomieszczeniu. Skóra u takiej osoby jest gorąca i zaczerwieniona. Występują silne poty, ból i zawroty głowy, wymioty, osłabienie. Tętno jest przyspieszone. Poszkodowany skarży się na zmęczenie, pragnienie i mroczki przed oczami.
Co robić?
1. Poszkodowanego jak najszybciej umieszczamy w zaciemnionym, przewiewnym miejscu.
2.  Na głowę, kark, dłonie i klatkę piersiową kładziemy zimne okłady.
3. Małymi porcjami podajemy zimne napoje – soki lub wodę.
4.  Jeśli stan się nie poprawia, wzywamy pogotowie.

3. POPARZENIE PRĄDEM
Charakteryzuje się powstaniem bardzo głębokich zniszczeń w obrębie tkanek, które może penetrować nawet do kości. Miejsce oparzenia jest niebolesne, gdyż zniszczeniu uległy zakończenia czuciowe.
Co robić?
1. Odłączamy poszkodowanego od źródła prądu. Używamy do tego celu przedmiotu, który nie przewodzi prądu, np. drewnianego kija od szczotki, którym odsuwamy kabel elektryczny od rannego.
2. Oceniamy funkcje oddechowe i akcję serca.
3. Jeśli poszkodowany ma obficie krwawiące rany, opatrujemy je przed przystąpieniem do reanimacji.
4. W przypadku zatrzymania oddechu wykonujemy kilkanaście oddechów ratowniczych metodą usta-usta, wzywamy pogotowie ratunkowe.

4. ODMROŻENIA
Najbardziej narażone są palce nóg i rąk, nos, policzki i małżowiny uszne.
Rozróżniamy trzy stopnie odmrożeń:
– pierwszy: zaczerwienienie, obrzęk, uczucie pieczenia i drętwienia,
– drugi: zasinienie, duży obrzęk pojawiają się pęcherzyki z płynem surowiczym lub surowiczo-krwistym,
– trzeci: martwica skóry, która przyjmuje sinawo-purpurowe zabarwienie.
Co robić?
1. Przenosimy poszkodowanego do ogrzanego pomieszczenia.
2. Zdejmujemy zeń przemoczone i zmrożone ubranie.
3. Podajemy do picia mocno osłodzone, gorące napoje.
4. Jeżeli na skórze pojawiają się pęcherze czy sine przebarwienia, zakładamy na nie jałowy opatrunek i jedziemy do lekarza.
NIE WOLNO: nacierać odmrożonych miejsc śniegiem lub alkoholem!

KONTAKT ZE ZWIERZĘTAMI
1. POGRYZIENIE
Grozi zakażeniem lub wścieklizną. Powinniśmy zwracać szczególną uwagę na dziwnie zachowujące się dzikie zwierzęta, które np. nie będą przed nami uciekać.
Co robić?
1. Przez 10–15 minut przemywamy ranę wodą z mydłem lub wodą utlenioną.
2. Pozwalamy, by przez kolejne 5–10 minut krew swobodnie z niej wypływała.
3. Jodyną lub spirytusem dezynfekujemy miejsca wokół niej.
4. Zakładamy jałowy opatrunek i wzywamy pogotowie.

2. UKĄSZENIE PRZEZ ŻMIJĘ
Żmija zygzakowata jest jedynym jadowitym wężem żyjącym w Polsce. Najczęściej spotkać możemy ją na: nasłonecznionych leśnych polanach i przecinkach, odsłoniętych pagórkach, łąkach, składach drewna, rumowiskach skalnych, stosach kamieni i pomiędzy korzeniami drzew.
W miejscu ukąszenia zostaje ślad dwóch drobnych ukłuć  i pojawia się bolesny obrzęk. Ofiara zaczyna się pocić, dostaje drgawek, a jej tętno i oddech stają się szybsze. Bardzo często dochodzi także do silnego osłabienia, mdłości i wymiotów. Zdarza się, że poszkodowana osoba bredzi.
Co robić?
1. Silnie zaciskamy opaskę uciskową (pasek, apaszka, chusteczka) powyżej miejsca ukąszenia, co przeciwdziała rozprzestrzenianiu się jadu.
2. Kładziemy ofiarę, aby zwolnić przepływ krwi, i zawijamy w ciepły koc, zaś ugryzioną kończynę unieruchamiamy.
3. Jak najszybciej jedziemy do lekarza, najlepiej chirurga, który poda surowicę i oczyści ranę.

NIE WOLNO: wysysać ani wypalać miejsca ukąszenia.

INNE WYPADKI
ZAWAŁ SERCA
Objawami nadchodzącego zawału są zazwyczaj bóle za mostkiem lub w okolicach serca, które często promieniują do lewego barku i ręki. Pojawia się uczucie lęku, występują zimne poty, czasem także trudności z oddychaniem i zaburzenia rytmu serca.
Co robić?
1. Umieszczamy osobę z podejrzeniem zawału w pozycji półsiedzącej (oparty plecami, kolana lekko ugięte – jak na rysunku poniżej) – wówczas serce jest najmniej obciążone.
2. Rozluźniamy ubranie, ułatwiamy dopływ powietrza.
3. Wzywamy pogotowie – do czasu jego przyjazdu nie poz- walamy choremu na wykonywanie jakichkolwiek ruchów.

2. OMDLENIA
Co robić?
1. Sprawdzamy oddech i krążenie chorego, jeśli ich brak rozpoczynamy akcję reanimacyjną.
2. Gdy czynności oddechowe i krążeniowe są zachowane, poszkodowaną osobę układamy na wznak, odchylamy głowę do tyłu i na bok, a nogi unosimy lekko do góry.
3. Jeśli z chorym nadal nie ma kontaktu, układamy go w pozycji bocznej i wzywamy pomoc.
4. Jeśli chory odzyska przytomność na siedząco, powinien wykonać kilka głębokich skłonów (jedną rękę kładziemy na przeponie chorego, a drugą na karku).
5. Rozluźniamy choremu odzież i zapewniamy dopływ świeżego powietrza.
6. Po odzyskaniu przytomności chora osoba powinna unikać gwałtownych ruchów.

3. ŚPIĄCZKA
CUKRZYCOWA
Bardzo często jest powikłaniem źle leczonej cukrzycy. Do najczęstszych objawów poprzedzających jej wystąpienie zaliczamy: wzmożone pragnienie i uczucie suchości w jamie ustnej; ogólne osłabienie; zapach acetonu w wydychanym powietrzu; objawy odwodnienia w postaci obniżonej sprężystości skóry i napięcia gałek ocznych; bóle brzucha, którym mogą towarzyszyć wymioty. Chorzy zataczają się jak pijani.
Co robić?
Nieprzytomnego pacjenta układamy w pozycji bocznej i jak najszybciej wzywamy pogotowie lub sami jedziemy z nim do szpitala.
4. NAPAD EPILEPTYCZNY (PADACZKOWY)
Charakteryzuje się nagłym wystąpieniem zaburzeń świadomości, a także ruchowych, czuciowych i psychicznych. Czynniki wyzwalające napad padaczkowy: gwałtowne doznania zmysłowe i czuciowe; nadużywanie alkoholu, brak snu, niektóre leki, gorączka.
Co robić?
1. Chronimy chorego przed upadkiem i dodatkowymi urazami.
2. Układamy go na boku, by się nie zakrztusił.
3. Utrzymujemy drożność dróg oddechowych (odchylamy głowę).
4. Poluzowujemy pasek i kołnierzyk koszuli.
5. Po 3 minutach, gdy atak nie minie, wzywamy pogotowie.
6. Po ustaniu napadu układamy chorego w pozycji bocznej i kontrolujemy jego oddech i akcję serca.
NIE WOLNO:  ograniczać ruchów drgawkowych, niczego wkładać między zęby ani otwierać na siłę szczęk.

2. TONIĘCIE
Gdy dojdzie do zatrzymania oddechu, natychmiast po wyciągnięciu poszkodowanego z wody przystępujemy do sztucznego oddychania metodą „usta-usta” (zgodnie z instrukcją rysunkową znajdującą się na początku materiału).
PAMIĘTAJMY: wodę z topielca usuwamy, przewieszając go przez kolano, głową w dół i ugniatając klatkę piersiową.
Nieprzytomną osobę z zachowanymi czynnościami życiowymi układamy w pozycji bocznej, aby nie doszło do ewentualnego zakrztuszenia się.
KURSY UDZIELANIA PIERWSZEJ POMOCY
MEDEVAC – Kurs Pierwszej Pomocy AED-RKO-BLS, koszt 100 zł. (studenci do 26. roku życia 90 zł). Kontakt – biuro@medevac.pl
Medevac Marcin Sydor, pl. Powstańców Wielkopolskich 15,
62-095 Murowana Goślina.
Centrum Ratownictwa Medycznego czynne od poniedziałku do piątku w godzinach: 8.00–16.00, 53-238 Wrocław,
ul. Ostrowskiego 3 (budynek przychodni Pulsantis),
tel.: (71) 782-09-01,  www.centrumratownictwa.com
MedAID Poznań, ul. Mostowa 6, p. 316,
tel./faks (0-62) 732 02 38,  www.kursyratownictwa.pl
Emermed, Warszawa, ul. Marymoncka 34, tel. (0-22) 864 17 60,  www.marketeo.com