Zwierzęta naprawdę mówią? Jak naukowcy wyjaśnili bożonarodzeniową legendę

Spis treści:

1. Jak zwierzęta się porozumiewają? Odkrycia na temat ich języka i dialektów
2. Komunikacja a język – jak zwierzęta przekazują informacje?
3. Co mówią pszczoły, a co wilki? O komunikacji w świecie dzikiej przyrody
4. Delfiny to jedne z najbardziej „rozgadanych” zwierząt na Ziemi

Według ludowej legendy, w noc wigilijną, o północy, zwierzęta przemawiają ludzkim głosem. Ma to być boski dar za to, że były świadkami narodzin Jezusa. Choć brzmi to jak bajka, nauka przekonuje, że zwierzęta komunikują się między sobą i z nami nieustannie, wykorzystując do tego niezwykle złożone systemy. A my jesteśmy o krok od zrozumienia języka zwierząt.

Jak zwierzęta się porozumiewają? Odkrycia na temat ich języka i dialektów

Zwierzęta wykształciły złożony system komunikacji, zarówno między sobą, jak i z ludźmi. W pewnym sensie można uznać, że wyżej rozwinięte gatunki dysponują własnymi językami. Choć nie istnieje nikt taki jak doktor Dolittle, zdolny rozmawiać z przedstawicielami wszystkich gatunków na Ziemi, zoolodzy i specjaliści od komunikacji coraz lepiej rozumieją mechanizmy, jakie rządzą porozumiewaniem się zwierząt w obrębie ich grup społecznych. Co interesujące, niektóre gatunki – na przykład wilki – nie tylko posiadają swój język, ale również coś, co można określić mianem dialektów.

Komunikacja a język – jak zwierzęta przekazują informacje?

Zdaniem dr. Arika Kershenbauma – zoologa i autora książki „Why Animals Talk: The New Science of Animal Communication” – komunikowanie się stanowi fundament złożonego świata zwierząt.

– Wydawanie dźwięków to doskonały sposób przekazywania informacji, szczególnie na naszej planecie. Zwierzęta, podobnie jak ludzie, komunikują się nie tylko dźwiękiem, ale też za pomocą wzroku, zapachów, wibracji czy nawet pól elektrycznych. Mimo to to właśnie dźwięk stał się dominującą formą złożonej komunikacji – podkreśla zoolog.

Warto jednak rozróżnić pojęcia komunikacji i języka. Komunikować się można na wiele sposobów, niekoniecznie werbalnych – wystarczy nadawca i odbiorca, którzy używają wspólnego i zrozumiałego kodu. Natomiast język to system znaków i reguł gramatycznych, który służy do przekazywania myśli i opisywania rzeczywistości. Składa się z dźwięków oraz odpowiadających im znaków graficznych i podlega określonym zasadom.

Z tego powodu wielu ekspertów uważa, że mowy zwierząt nie można utożsamiać z językiem. Jednak dr Kershenbaum proponuje szerszą definicję języka – jako metody komunikacji, która ma potencjał do przekazywania nieograniczonej liczby pojęć.

– Delfiny i szympansy przekazują bardzo dużo informacji, psy i koty – nieco mniej, a inne gatunki jeszcze mniej. Komunikacja tworzy kontinuum – tłumaczy naukowiec.

„Delfiny i szympansy przekazują bardzo dużo informacji, psy i koty – nieco mniej, a inne gatunki jeszcze mniej. Komunikacja tworzy kontinuum”

Co mówią pszczoły, a co wilki? O komunikacji w świecie dzikiej przyrody

Próby zrozumienia, w jaki sposób komunikują się zwierzęta, są stosunkowo nowe. Jeszcze sto lat temu dominowało przekonanie, że zwierzęta są istotami prostymi, reagującymi wyłącznie na bodźce.

– Postęp w rozumieniu zwierzęcej komunikacji nastąpił dopiero wtedy, gdy zaczęto je obserwować w naturalnym środowisku, analizując ich autentyczne zachowania – wyjaśnia zoolog. Jednymi z pierwszych tak badanych gatunków były pszczoły miodne.

– To stworzenia, które aktywnie przekazują informacje innym członkom ula, choć tego nie widać w warunkach laboratoryjnych – twierdzi dr Kershenbaum, podkreślając znaczenie obserwacji w trakcie zbierania nektaru i powrotu do ula.

Aby lepiej zrozumieć sposoby komunikowania się dzikich zwierząt, naukowiec instaluje urządzenia rejestrujące dźwięki w ich naturalnych siedliskach. Tak właśnie prowadzi badania m.in. nad wilkami, które ze względu na grupowy tryb życia muszą przekazywać sobie informacje, np. o położeniu innych członków watahy czy konieczności wykonania określonych działań.

Wilki są obecne niemal na całym świecie, jednak ich sposób komunikacji różni się regionalnie. Wilki europejskie charakteryzują się niskim, płaskim wyciem, natomiast wilki arktyczne wyją z wyraźną modulacją i zmienną wysokością dźwięku. Co istotne, wycie to forma komunikacji na duże odległości – może być słyszalne nawet w promieniu 10 kilometrów od źródła dźwięku.

Delfiny to jedne z najbardziej „rozgadanych” zwierząt na Ziemi

– Wyróżniamy trzy główne typy sygnałów dźwiękowych stosowanych przez delfiny: gwizdy o zróżnicowanej wysokości, a także kliknięcia i brzęczenie. Choć dwa ostatnie typy są nadal słabo zbadane – tłumaczy ekspert.

Najciekawsze jest to, że każdy delfin posiada swój unikalny gwizd, który pełni funkcję imienia. Oznacza to, że delfiny są świadome swojej tożsamości i potrafią przekazywać skomplikowane informacje innym członkom stada.

Przez wiele lat uważano, że składnia językowa – czyli uporządkowanie słów w zdaniu – to cecha wyłącznie ludzka. Jednak badania nad papugami i szympansami wykazały, że niektóre zwierzęta potrafią rozumieć kolejność słów, naśladować oraz uczyć się przez obserwację. Te zdolności, obecne w ludzkim języku, występują również u wielu gatunków.

– To zjawisko znacznie powszechniejsze, niż dotychczas sądzono – przyznaje badacz. Zwraca też uwagę, że nasza ludzka komunikacja w wielu aspektach jest równie prosta, jak ta obserwowana u zwierząt.

Czy zatem kiedyś porozumiemy się ze zwierzętami?

– Już teraz z nimi rozmawiamy – twierdzi ekspert. – Oczywiście możemy próbować narzucać im nasz język, ale wtedy traktujemy je jak dziwnych, futrzastych ludzi. Zwierzęta przekazują wiele informacji, jednak są one zakodowane w zupełnie inny sposób niż u ludzi. Najprawdopodobniej nie używają odpowiedników słów, dlatego zanim zaczniemy je „rozumieć”, musimy odkryć, gdzie ta informacja się znajduje.

Źródło: University of Cambridge

Nasza autorka

Ewelina Zambrzycka-Kościelnicka

Dziennikarka i redaktorka zajmująca się tematyką popularnonaukową. Pisze przede wszystkim o eksploracji kosmosu, astronomii i historii. Związana z Centrum Badań Kosmicznych PAN oraz magazynami portali Gazeta.pl i Wp.pl. Ambasadorka Śląskiego Festiwalu Nauki. Współautorka książek „Człowiek istota kosmiczna”, „Kosmiczne wyzwania” i „Odważ się robić wielkie rzeczy”.