Znikający mazurski akwen. Jaka jest przyszłość jeziora Świętajno?
„Mazurskie Malediwy” – jak żartobliwie nazywane jest jezioro Świętajno – za parę lat mogą zupełnie utracić wodę, której od około 10 lat sukcesywnie w zbiorniku ubywa. Susza hydrologiczna, morfologia i topografia dna oraz działania człowieka skupione na eksploatacji wody mogą doprowadzić do tragedii ekologicznej na Mazurach.

- Olaf Kardaszewski
Spis treści:
- Susza hydrologiczna i meteorologiczna
- Niszczycielska działalność człowieka
- Morfologia dna i topografia – czyli „kapeluszowa” struktura
- Co może stać się z jeziorem?
Problem ubywania wody został zauważony już około 10 lat temu. Już wtedy mieszkańcy okolicznych miejscowości takich jak Narty i Warchały zaczęli zauważać niepokojące zmiany w wyglądzie jeziora Świętajno. Początkowo były to delikatne oznaki – cofanie się wody o kilkadziesiąt centymetrów, osuszanie fragmentów przybrzeżnych i wydłużanie się odcinków pomostów. Gwałtowny ubytek został jednak zauważony w ostatnich 2–3 latach, kiedy lustro wody obniżyło się o ponad 1,5 m, a brzeg jeziora przesunął się w głąb zbiornika nawet o 20–30 metrów.
Susza hydrologiczna i meteorologiczna
Jako jeden z głównych powodów obecnego stanu wody w jeziorze Świętajno określa się destrukcyjny wpływ zmian klimatycznych. Jezioro nieposiadające stałych dopływów ani odpływów skazane jest na zasilanie atmosferyczne wynikające z deszczów oraz topnienia śniegu. Wraz z złagodzeniem i ociepleniem zimy, przez które śniegu jest coraz mniej oraz stosunkowo bezdeszczowe wiosny i lata, jezioro tarci swoje główne źródło wodnego zasilania.
Dodatkowo w rejonie jeziora opadł poziom wód podziemnych, które również są bardzo istotnym czynnikiem nawadniającym akwen. Ubywanie tego rodzaju wód to zjawisko złożone, wynikające zarówno z przyczyn naturalnych, jak i działalności człowieka.
Niszczycielska działalność człowieka
Na spadek poziomu wód gruntowych wpływa w dużej mierze działalność człowieka. W rejonie Nart i Warchał mieszkańcy oraz goście domów letniskowych, pensjonatów i hoteli intensywnie korzystają ze studni głębinowych. Lokalna ludność twierdzi, że to właśnie od momentu uruchomienia turystyki (ok. 2015 r.) poziom wody mocno spadł. Brak rozbudowanej sieci wodociągowej sprawił, że większość posesji korzysta z indywidualnych studni, przez co brakuje wody na zasilenie pobliskiego jeziora.
Innym czynnikiem destrukcyjnym, za którym stoi człowiek, jest wzmożony rozwój urbanistyki związany z rozbudową turystycznego zaplecza nad Świętajnem. Wraz z budową kolejnych miejsc noclegowych, powstaje cała turystyczna infrastruktura składająca się chociażby z dróg i chodników. Tego typu przestrzenie ograniczają wsiąkanie „deszczówki”, ograniczając źródło uzupełniania wód gruntowych – niezbędnych do zasilania jeziora. Niezrównoważona turystyka polegająca na nieumiejętnej, wrogiej środowisku urbanistyce doprowadzić może do całkowitego pozbawienia akwenu – czyli największej atrakcji turystycznej regionu –zasobów wodnych.
Morfologia dna i topografia – czyli „kapeluszowa” struktura
Jezioro Świętajno swoim kształtem dna przypomina kapelusz grzyba. Jego strefa przybrzeżna jest bardzo płytka, z niewiele głębszym środkiem akwenu. Oznacza to, że duża część Świętajna ma dno blisko tafli wodnego zbiornika. To doprowadza do sytuacji, w której zmiana poziomu wody o nawet kilka–kilkanaście centymetrów może odsłonić wiele metrów linii brzegowej. Przy zmianach klimatycznych i działaniach człowieka, które hamują dopływ wody do jeziora, akwen kurczy się w bardzo gwałtownym tempie, odsłaniając kolejne fragmenty dna.
Co może stać się z jeziorem?
Wysychanie jeziora może doprowadzić do zamierania organizmów i roślinności tworzących ekosystem Świętajna. Rośliny takie jak trzciny, pałki wodne i sitowie wymagają stałego kontaktu z wodą. Bez niej przestają rosnąć i zamierają. Ryby, bezkręgowce i rośliny podwodne również są wrażliwe na zmiany poziomu wody i temperatury. Płytsze jezioro oznacza większe wahania temperatury oraz mniejszą ilość tlenu w wodzie, która staje się niezdatna do życia dla organizmów.
Nasz autor
Olaf Kardaszewski
