Ten ptak potrafi śpiewać nawet 2000 razy dziennie. Kiedyś wierzono, że leczy serce
Zięba zwyczajna to polska „papuga” naszych ogrodów. Ten drobny ptak od wieków wspierał ludzi – od kopalń po terapeutyczne melodie. Potrafi wędrować setki kilometrów, zaskakuje różnorodną dietą i bywa zwiastunem pogody. Warto go poznać!
Spis treści:
- Jak wygląda zięba zwyczajna?
- Gdzie występuje zięba zwyczajna?
- Co zjada nasza zięba – repertuar kulinarny
- Gniazdo i rodzicielstwo u zięb
- Zięba w kulturze – pstre pióro i symbol dawnych wierzeń
- Ptak z osiedla czy migrant długodystansowy?
- Zagrożenia i ochrona zięby zwyczajnej
Zięba zwyczajna to nie tylko ozdoba naszych parków i ogrodów – to ptak o niezwykłych zdolnościach. Mimo niewielkich rozmiarów potrafi pokonywać setki kilometrów, a jej menu obejmuje wszystko – od owadów po nasiona. Od wieków towarzyszyła ludziom – w kopalniach ostrzegała przed trującymi gazami, a jej śpiew działał kojąco i wspierał w terapii. To wyjątkowy element naszej przyrody.
Jak wygląda zięba zwyczajna?
Zięba zwyczajna (Fringilla coelebs) to drobny ptak wielkości wróbla. Samiec ma rdzawoczerwoną pierś i policzki oraz srebrzystoniebieskie ciemię głowy. Na skrzydłach widać wyraźne białe „lusterka”, które ułatwiają rozpoznanie gatunku. Samica i młode są bardziej stonowane, szarawo-oliwkowe, z białymi paskami na skrzydłach.
Młode ptaki wyglądają podobnie jak dorosłe samice. Choć sylwetka i ubarwienie samicy zięby mogą przypominać samicę wróbla domowego, białe elementy na skrzydłach pozwalają je łatwo odróżnić.
Gdzie występuje zięba zwyczajna?
Zięba zwyczajna należy do najliczniejszych ptaków w Polsce – zarówno w latach 70. XX w, jak i dziś. Występuje na całym kontynencie europejskim, a także w Afryce i w Nowej Zelandii, dokąd została zawleczona przez człowieka w XIX w. W naszym kraju populacja lęgowa szacowana jest na ok. 8 mln par, a w całej Europie na ok. 185–269 mln par.
Ziębę można spotkać w lasach, sadach, parkach, ogrodach, na cmentarzach, w alejach przydrożnych, a nawet w górach. Ptaki często przysiadają na ziemi – na trawnikach, ścieżkach, klombach czy drogach, w poszukiwaniu nasion i owadów.
Co zjada nasza zięba – repertuar kulinarny
Dieta zięby jest zróżnicowana w zależności od pory roku. Wiosną i latem dominują owady oraz inne drobne bezkręgowce. Jesienią i zimą nasionami i pąkami roślin. W XX w., w jednym z badań, sprawdzono zawartość wola 1289 ptaków i stwierdzono obecność nasion należących aż do 78 gatunków roślin.
Zięba żywi się m.in. rdestem ptasim, komosą, gryką, ziarnami zbóż, a także nasionami drzew iglastych. Często można ją zaobserwować na ziemi, gdzie żeruje lub poszukuje pokarmu. Pisklęta karmione są owadami i gąsienicami.
Gniazdo i rodzicielstwo u zięb
Okres lęgowy zięby trwa od marca do lipca, a gniazdo zakładane jest zarówno na gałęziach drzew, jak i krzewach. W tym czasie ptaki przebywają razem. W sezonie lęgowym potrafią wyprowadzić nawet do 2 lęgów. Budową gniazda zajmuje się samica, podczas gdy samiec pilnuje jej i gniazda, stojąc na warcie.
Gniazdo składa się z traw, porostów, mchów, włókien roślinnych, sierści zwierząt oraz piór. W zniesieniu znajduje się zwykle od 4 do 5 jaj. Pisklęta wykluwają się po ok. 2 tygodniach i pozostają przy rodzicach jeszcze przez niecały miesiąc, aż do momentu usamodzielnienia.
Zięba w kulturze – pstre pióro i symbol dawnych wierzeń
Jak pisał wybitny ornitolog XX w. Jan Sokołowski, nazwa zięby wywodzi się od starej ludowej nazwy „ziąb”. Słowo to jest naśladownictwem głosu wabiącego, którym ptak odzywa się szczególnie często podczas deszczu i chłodu, czyli gdy następuje oziębienie. Ponad pół wieku później, w słynnym dziele „Zwierzyniec” Jerzy Bralczyk podkreśla, że nazwa mogła też pochodzić od słowa „zębti”, czyli „ziębnąć, marznąć”, ponieważ część samców zięby zostaje w Polsce zimą.
Zięby od dawna sprawiały ludziom radość, pocieszały i dawały wsparcie terapeutyczne. Na Dalekim Wschodzie uważano, że ich śpiew pomaga na problemy z sercem.
Ptak z osiedla czy migrant długodystansowy?
Zięby są częściowo wędrowne. Jesienią większość migruje na południe i zachód Europy. Najdalsze zimowiska znajdują się nad Morzem Śródziemnym. Łagodniejsze zimy jednak sprawiają, że coraz więcej ptaków zostaje w kraju. Niektóre osobniki, zwłaszcza dorosłe samce, prowadzą życie osiadłe, bez konieczności migracji.
Jesienią i zimą zięby chętnie odwiedzają ogrody i parki, korzystając z karmników. Wiosną ptaki powracają na swoje miejsca lęgowe, czyli obszary, na których wcześniej zamieszkiwały i rozmnażały się.
Zagrożenia i ochrona zięby zwyczajnej
Zięba podlega ścisłej ochronie w Polsce – nie wolno jej zabijać, przetrzymywać ani pozyskiwać. Aby chronić ptaki, warto zostawiać w otoczeniu duże drzewa, krzewy i łąki oraz unikać stosowania pestycydów.
W Belgii od ponad 400 lat organizuje się zawody śpiewu zięb (vinkensport), w których hodowcy trzymają ptaki w klatkach i oceniają ich śpiew. Zięby wykorzystywano także w kopalniach jako wczesne wykrywacze trujących gazów – ptaki reagowały szybciej niż ludzie, co pozwalało górnikom na ewakuację.
Źródła: