W stronę południa – o jesiennych wędrówkach ptaków i sekretach obserwacji

Spis treści:

1. Jesienna migracja ptaków – skąd, dokąd i dlaczego?
2. Kompendium obserwatora ptaków – jak zacząć?
3. Ptaki, które możesz spotkać w Polsce jesienią

Każdej jesieni tysiące ptaków wyruszają w podróż, której celem jest przetrwanie zimy. Nad naszymi głowami rozgrywa się niezwykły spektakl natury – pełen dźwięków i ruchu. To również doskonała okazja, by rozpocząć przygodę z obserwowaniem ptaków i odkrywać ich tajemnice. Pośród nich można dostrzec dobrze znane gatunki, ale i prawdziwe rzadkości. Spójrz w niebo – właśnie tam rozgrywa się jedna z najpiękniejszych opowieści przyrody.

Jesienna migracja ptaków – skąd, dokąd i dlaczego?

Jesienna migracja ptaków to coroczne zjawisko, podczas którego wiele gatunków przemieszcza się z obszarów lęgowych na zimowiska. Głównym powodem odlotów jest coraz trudniejszy dostęp do pokarmu, wynikający ze skracającego się dnia i zmian pogodowych. Wraz z nadejściem chłodów rytm życia roślin i owadów zwalnia, a przyroda przygotowuje się do zimy.

W Polsce migracja rozpoczyna się zazwyczaj w lipcu i trwa do listopada. W zależności od gatunku, ptaki pokonują różne dystanse – jedne lecą w dzień, inne nocą, a niektóre, jak gęsi, o każdej porze. Do krótkodystansowych migrantów należą m.in. sikory, do średniodystansowych – gawrony, a do długodystansowych – jaskółki i jerzyki.

Migracja to jednak nie tylko ogromny wysiłek, ale i ryzyko. Wiele ptaków ginie w wyniku drapieżnictwa, kolizji ze szklanymi fasadami budynków, liniami energetycznymi czy turbinami wiatrowymi. Inne padają ofiarą kłusownictwa lub giną w zderzeniach z pojazdami.

Kompendium obserwatora ptaków – jak zacząć?

Na początek warto nauczyć się dostrzegać ptaki wokół siebie, a dopiero później próbować je rozpoznawać. Najcenniejsze doświadczenie zdobywa się w terenie. Do obserwowania, dokumentacji i identyfikacji przydadzą się podstawowe narzędzia – lornetka, aparat fotograficzny i atlas ptaków.

Najlepiej zacząć przygodę w pobliskim parku, skwerze lub lesie. Warto też wsłuchiwać się w ptasie głosy – to świetny sposób na naukę rozpoznawania gatunków i odróżniania samców od samic. Pomagają w tym aplikacje mobilne, takie jak BirdNet czy MerlinBirdID. Niezależnie od wieku (poza małymi dziećmi bez opiekunów), każdy może wziąć udział w lokalnych wycieczkach przyrodniczych, które często udostępniają sprzęt optyczny, np. lunety.

Obserwacja ptaków wymaga cierpliwości – nie zawsze uda się zobaczyć wymarzony gatunek, a niektóre wypady w teren mogą kończyć się bez sukcesu. Jednak z każdą wizytą w terenie obserwator zdobywa nową wiedzę i doświadczenie, które z czasem tworzą jego osobiste kompendium przyrody.

Ptaki, które możesz spotkać w Polsce jesienią

• Gil (Pyrrhula pyrrhula) – barwny mieszkaniec lasów mieszanych i iglastych. Samce mają pomarańczową pierś, a samice – delikatny róż. W Polsce gniazduje przez cały rok, a populacje ze Skandynawii populacje zatrzymują się jesienią w naszym kraju. Najłatwiej można je spotkać m.in. w parkach miejskich.
• Piaskowiec (Calidris alba) – niewielki ptak wędrowny o szarym grzbiecie i białym spodzie ciała. Gniazduje w Arktyce, a w Polsce pojawia się głównie podczas jesiennych przelotów, najczęściej na Pomorzu, zwłaszcza nad Zatoką Gdańską.
• Czeczotka (Acanthis flammea) – niewielki ptak północny, z czerwonymi plamami na piersi i ciemieniu. W Polsce gniazduje nielicznie, częściej obserwowany jest podczas jesiennych przelotów. Pierwsze stadka z Syberii i północnej Europy pojawiają się już we wrześniu. Żeruje na nasionach brzozy, olchy i chwastów.
• Kobczyk (Falco vespertinus) – niewielki sokół, wielkości gołębia miejskiego, o marchewkowym zabarwieniu oczu, dzioba, nóg i piór podogonowych. Występuje we wschodniej Europie, a w Polsce pojawia się sporadycznie. Zimuje w Afryce. Najczęściej spotykany na otwartych terenach, gdzie poluje na gryzonie.
• Jer (Fringilla montifringilla) – ptak wielkości wróbla, samce mają pomarańczowe gardło, pierś i barwne skrzydła. W Polsce pojawia się jesienią, a część osobników zimuje, szczególnie w latach obfitujących w bukiew. Chętnie odwiedza karmniki i żeruje na ziemi, wybierając nasiona.
• Jemiołuszka (Bombycilla garrulus) – północy ptak związany z tajgą, rozpoznawalny po różowawym czubku i czarnej masce wokół oczu, przypominającej postać Zorro. Do Polski przylatuje zwykle w listopadzie i pozostaje do marca, zależnie od dostępności pokarmu. Najczęściej spotykana jest w stadach żerujących na owocach jarzębiny.

• Edredon (Somateria mollissima) – duża kaczka nurkująca, o charakterystycznym „kosmicznym” wyglądzie. Samce mają czarno-białe upierzenie z zielonkawym karkiem, samice są brązowe. Lęgnie się w północnej Europie, a w Polsce pojawia się jesienią i zimą, najczęściej nad Bałtykiem.
• Rzepołuch (Linaria flavirostris) – drobny ptak wróblowy o płowobrązowym upierzeniu i żółtym dziobie, podobny do czeczotki. Gniazduje w Skandynawii, do Polski przylatuje nielicznie jesienią i czasem zimuje. Żywi się nasionami roślin, takich jak komosa i bylica, często widywany na ścierniskach i ugorach.

Źródła: Strategie wędrówek ptaków, Poradnik ornitologa, Ptaki zimą