Ten „szatański” grzyb budzi zachwyt i strach. W Polsce objęty jest ochroną

Spis treści:

1. Jak wygląda borowik szatański?
2. Występowanie
3. Czy borowik szatański jest jadalny?
4. Pierwsza pomoc po zatruciu borowikiem szatańskim
5. Borowik ceglastopory a szatański – jak je odróżnić?
6. Goryczak żółciowy a borowik szatański – jak uniknąć pomyłki w lesie?

Borowik szatański, a właściwie krwistoborowik szatański, to przedstawiciel rodziny borowikowatych, który w ostatnich latach przeszedł istotne zmiany taksonomiczne. Dawniej znany był jako Boletus satanas, jednak na podstawie analiz filogenetycznych został przeniesiony do nowego rodzaju Rubroboletus. W polskiej literaturze mykologicznej bywał również opisywany pod nazwami grzyb krwisty czy grzyb szatański. Obecnie zgodnie z zaleceniem Polskiego Towarzystwa Mykologicznego zaleca się stosowanie nazwy krwistoborowik szatański.

Jak wygląda borowik szatański?

Gatunek ten tworzy masywne owocniki o średnicy kapelusza dochodzącej nawet do 30 cm. Młode egzemplarze mają kapelusz półkulisty i jasnoszary, z czasem przybierający odcień żółtawozielony lub oliwkowy. Skórka jest sucha, zamszowa i nieoddzielająca się od miąższu. Pod spodem znajdują się rurki, które u młodych grzybów są żółtawe, później krwistoczerwone, a u starszych osobników – brązowooliwkowe. Charakterystyczną cechą jest sinienie – zarówno pory, jak i miąższ zmieniają kolor na niebiesko-szary po dotknięciu lub przekrojeniu.

Krwistoborowik szatański to grzyb o masywnym trzonie, często beczułkowatym, z wyraźną siateczką w odcieniu karminowym lub purpurowym. Kolorystyka przechodzi od żółtego bezpośrednio pod kapeluszem przez odcienie różu aż do czerwonobrązowej podstawy. Miąższ jest biały, a jego zapach zależy od wieku grzyba – młode osobniki pachną łagodnie, starsze mogą przypominać wonią padlinę lub zgniłą cebulę.

Występowanie

W naturalnych warunkach borowik szatański rośnie od lipca do września w ciepłych, dobrze nasłonecznionych lasach liściastych, najczęściej w towarzystwie dębów i buków, na glebach wapiennych. W Polsce jest gatunkiem skrajnie rzadkim i wymierającym. Jego występowanie zostało oficjalnie potwierdzone tylko w dwóch miejscach: na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej i w Górach Kaczawskich. Znajduje się na „Czerwonej liście roślin i grzybów” oraz podlega ścisłej ochronie gatunkowej – nie wolno go zbierać ani niszczyć.

Dla świadomego grzybiarza nie stanowi realnego zagrożenia, ale wymaga respektu – zarówno ze względu na swoje toksyczne właściwości, jak i status gatunku ściśle chronionego. Jeśli go spotkasz – nie zbieraj, nie niszcz. Zostaw tam, gdzie rośnie – bo w polskich lasach jego obecność to już nieomal wydarzenie.

Czy borowik szatański jest jadalny?

Borowik szatański nie nadaje się do spożycia w żadnej postaci, nawet po długotrwałej obróbce cieplnej. Jego toksyczność wynika głównie z obecności żywic, które nie są trawione przez ludzki przewód pokarmowy, oraz śladowych ilości muskaryny i bolesatyny – związków, które mogą powodować objawy zatrucia.

Warto jednak zaznaczyć, że mimo groźnej nazwy i złej sławy tego grzyba, do zatrucia borowikiem szatańskim dochodzi niezwykle rzadko. Powodem tego jest z pewnością jego rzadkie występowanie i charakterystyczny wygląd, który ułatwia identyfikację. Zatem ryzyko, że uważny grzybiarz pomyli krwistoborowika z jadalnym borowikiem jest stosunkowo niewielkie.

Pierwsza pomoc po zatruciu borowikiem szatańskim

Jeśli doszło do spożycia borowika szatańskiego, reakcja powinna być natychmiastowa. Objawy zatrucia pojawiają się zazwyczaj po około 2–3 godzinach i mogą obejmować:

• silne bóle brzucha,
• wymioty,
• biegunkę,
• bóle głowy,
• zaburzenia widzenia,
• halucynacje,
• a w cięższych przypadkach – spadek ciśnienia i utratę przytomności.

Pierwszym krokiem powinna być próba wywołania wymiotów, jeszcze zanim toksyny zostaną wchłonięte do krwiobiegu. Następnie należy jak najszybciej zgłosić się do lekarza lub na oddział ratunkowy – warto zabrać ze sobą próbkę spożytego posiłku, co ułatwi identyfikację grzyba. Nie wolno podejmować prób leczenia domowymi metodami ani podawać płynów bez konsultacji z medykiem.

Borowik ceglastopory a szatański – jak je odróżnić?

Jednym z częstszych błędów wśród mniej doświadczonych grzybiarzy jest mylenie borowika szatańskiego z borowikiem ceglastoporym (Neoboletus luridiformis) – jadalnym po obróbce cieplnej. Rozpoznanie, czy znaleziony okaz to borowik ceglastopory, czy szatański, może być trudne. Zwłaszcza przy młodych owocnikach. Najlepiej jest zwrócić uwagę na kilka cech, które odróżniają te dwa gatunki borowików:

• Kapelusz borowika szatańskiego jest jasny (szary, oliwkowy), podczas gdy u borowika ceglastoporego jest ciemniejszy – brązowy lub brunatnoczerwony.
• Trzon borowika ceglastoporego ma bardziej jednolity kolor i nie jest pokryty siateczką w takim stopniu jak u szatańskiego.
• Miąższ obu grzybów sinieje po uszkodzeniu, ale u borowika ceglastoporego zmiana koloru jest mniejsza niż u krwistoborowika szatańskiego.
• Borowik ceglastopory ma czerwone rurki i bardziej zwartą budowę.
• Ceglastopory występuje głównie zarówno w lasach iglastych, jak i liściastych czy mieszanych, a borowik szatański wyłącznie w ciepłych lasach liściastych.

Dla bezpieczeństwa osoby niedoświadczone powinny unikać zbierania jakichkolwiek grzybów o czerwonych porach i siniejącym miąższu, jeśli nie mają stuprocentowej pewności co do gatunku. Zobacz, jakie są podstawowe zasady zbierania grzybów.

Goryczak żółciowy a borowik szatański – jak uniknąć pomyłki w lesie?

Goryczak żółciowy (Tylopilus felleus) to kolejny grzyb, który bywa mylony z borowikiem szatańskim – głównie z powodu podobnego kapelusza i żółtawego trzonu. Jednak różnice między goryczakiem żółciowym a borowikiem szatańskim są dość wyraźne, jeśli wiemy, na co zwracać uwagę.

• Rurki pod kapeluszem goryczaka mają kolor różowawy lub brązowawy, a nie czerwony czy oliwkowy jak u borowika szatańskiego.
• Miąższ goryczaka nie sinieje po uszkodzeniu, zmienia kolor na różowy lub winny.
• Goryczak rośnie w lasach iglastych, najczęściej pod świerkami i sosnami, natomiast borowik szatański preferuje buczyny i dąbrowy na wapiennych glebach. Kluczowa pozostaje więc umiejętność oceny nie tylko wyglądu grzyba, ale też środowiska, w którym rośnie.

Warto pamiętać, że goryczak żółciowy i borowik szatański to dwa różne gatunki. Nie zaleca się ich zbierania, jednak z różnych powodów – jeden jest niejadalny z uwagi na gorzki i nieprzyjemny smak (goryczak żółciowy), a drugi jest grzybem trującym i został objęty ścisłą ochroną gatunkową (krwistoborowik szatański).

Marzena Wardyn-Kobus

Autorka tekstów z pogranicza przyrody, kultury i podróży. W serwisie tworzy artykuły popularnonaukowe o otaczającym nas świecie, łącząc rzetelną wiedzę z przystępnym językiem i dbałością o szczegóły. Socjolożka z wykształcenia, od ponad dekady związana z marketingiem internetowym. Zawodowo od lat zgłębia tajniki SEO oraz storytellingu opartego na rzetelnych źródłach. Pisze, by zachęcać innych do uważnego kontaktu z przyrodą – nawet tą najbliższą, tuż za domem. Kaszubka mieszkająca na Kujawach, zakochana w górskich szlakach i leśnych bezdrożach. Jej przydomowy ogródek to strefa zrównoważonego eksperymentowania – dąży do tego, by uprawiać rośliny ekologicznie, z szacunkiem dla natury. Wolne chwile spędza z książką, wędrując po lesie lub tworząc makramy.