Tarczówka marmurkowata – inwazyjny owad, który podbija Europę
Tarczówka marmurkowata to owad, który w ciągu ostatnich lat zyskał miano jednego z najbardziej uciążliwych gatunków inwazyjnych. Choć jeszcze niedawno był znany wyłącznie w Azji Wschodniej, dziś można go spotkać w wielu częściach świata, w tym także w Polsce. Często wzbudza zainteresowanie osób, które nagle odkrywają go w swoim ogrodzie czy nawet w domu. Co warto o nim wiedzieć, jakie zagrożenie stanowi i jak go rozpoznać?
Spis treści:
- Jak wygląda tarczówka marmurkowata?
- Gdzie występuje?
- Co je tarczówka marmurkowata?
- Rozmnażanie i stadia rozwojowe
- Tarczówka marmurkowata w domu – dlaczego się pojawia?
Dorosła tarczówka marmurkowata (Halyomorpha halys) to pluskwiak osiągający 12–17 mm długości i 7–10 mm szerokości. Jej ciało ma typowy dla tej rodziny pluskwiaków kształt tarczki – szerokie, nieco spłaszczone, z wyraźnym, trójkątnym przedpleczem. Ubarwienie jest zmienne, ale najczęściej brązowo-zielone z marmurkowymi plamami. Charakterystycznym elementem są pięcioczłonowe czułki oraz odnóża ozdobione jasnymi i ciemnymi obrączkami.
Jak wygląda tarczówka marmurkowata?
Na brzegach odwłoka widoczne są naprzemiennie ułożone jasne i ciemne pasy, które dodatkowo ułatwiają rozpoznanie owada. Kolor spodu tułowia i odwłoka zależy m.in. od rodzaju pobieranego pokarmu i może mieć barwę jasnobrązową z połyskiem rudym lub różowym.
Warto podkreślić, że tarczówka marmurkowata lata. Wbrew obiegowej opinii, nie jest owadem ograniczonym wyłącznie do pełzania po roślinach. Jej loty nie należą jednak do szczególnie dynamicznych.
Gdzie występuje?
Rodzimym obszarem występowania tarczówki marmurkowatej jest wschodnia część Azji – Japonia, Korea Północna, Korea Południowa, Tajwan, północny Wietnam oraz częściowo także Chiny. Jednak od lat 90. XX wieku owad ten rozpoczął swoją ekspansję na inne kontynenty.
Pod koniec XX wieku pojawił się w Ameryce Północnej, a kilka lat później zaczął się dynamicznie rozprzestrzeniać. W Europie po raz pierwszy odnotowano go w 2004 roku w Liechtensteinie i w 2007 roku w Szwajcarii. Od tego czasu populacje pojawiły się w wielu krajach, m.in. we Włoszech, Niemczech, Francji, na Węgrzech i w Grecji.
Tarczówkę marmurkowatą w Polsce po raz pierwszy stwierdzono w 2018 roku w Dobczycach (woj. małopolskie). Kolejne obserwacje miały miejsce w Cieszynie i Warszawie. Od tego czasu liczba zgłoszeń stopniowo rośnie, co wskazuje, że owad zadomawia się także u nas. Najczęściej zauważa się go w miastach – przy oknach, na balkonach, a nawet wewnątrz mieszkań, gdzie szuka schronienia na zimę (podobnie jak inny gatunek inwazyjny pluskwiaka występujący w naszym kraju, wtyk amerykański).
Co je tarczówka marmurkowata?
Tarczówka marmurkowata to fitofag, czyli owad odżywiający roślinami. Jest przy tym gatunkiem wyjątkowo polifagicznym – oznacza to, że nie ogranicza się do jednego typu roślin. W USA stwierdzono żerowanie tego pluskwiaka na ponad 175 gatunkach!
Atakuje zarówno drzewa i krzewy owocowe, jak i warzywa czy kukurydzę. W menu tego owada znajdują się m.in.:
- jabłoń, grusza, śliwa, czereśnia, brzoskwinia i morela,
- winorośl i malina,
- jesion, klon, leszczyna, paulownia omszona,
- pomidor, ogórek, papryka, fasola, kukurydza,
- rośliny ozdobne, jak budleja Davida czy róże.
Żerowanie polega na nakłuwaniu tkanek roślin i wysysaniu soków. Efektem są deformacje liści i owoców, opóźnienie wzrostu, a w przypadku owoców – przebarwienia, spadek jakości i gorszy smak. To sprawia, że tarczówka marmurkowata jest traktowana jako groźny szkodnik gospodarczy.
Rozmnażanie i stadia rozwojowe
Samice składają jaja w klastrach liczących 20–30 sztuk, najczęściej na spodniej stronie liści. Cykl życiowy tarczówki marmurkowatej jest dość złożony i obejmuje pięć stadiów.
Pierwsze stadium larwalne (ok. 2,4 mm długości) wyróżnia się kontrastowym czarno-czerwonym ubarwieniem. Nimfy pozostają początkowo blisko miejsca wylęgu. W kolejnych stadiach larwy stopniowo rosną, nabierają bardziej stonowanych barw i obrączkowania na odnóżach i czułkach. W ostatnim, piątym stadium można już rozpoznać płeć – u samic pojawia się charakterystyczna bruzda na spodzie odwłoka.
Liczba pokoleń w ciągu roku zależy od klimatu: w środkowej części USA zwykle są dwa, w południowych Chinach nawet pięć. W Europie, w tym w Polsce, owady rozwijają się głównie w okresie od lipca do września, co pokrywa się z czasem dojrzewania wielu owoców.
Jaja tarczówki marmurkowatej mogą być atakowane przez naturalnych wrogów – m.in. błonkówki z rodzaju Telenomus. Dorosłe osobniki są z kolei atakowane przez muchówki Trichopoda pennipes.
Tarczówka marmurkowata w domu – dlaczego się pojawia?
Jednym z najbardziej dokuczliwych aspektów jest to, że owady te jesienią masowo szukają schronienia przed zimnem. Często dorosłe osobniki wchodzą do domów i budynków gospodarczych. Zdarza się, że zimą można znaleźć je w dużych skupiskach za meblami, w szczelinach okien, w piwnicach i na strychach.
Choć są niegroźne dla ludzi i nie gryzą, ich obecność bywa uciążliwa ze względu na specyficzny zapach, który wydzielają, gdy zostaną zaniepokojone (podobnie jak nasz rodzimy odorek zieleniak). To właśnie od tej cechy pochodzi angielska nazwa – stink bug. Zapach wydzielany przez tarczówki marmurkowate jest opisywany jako ostry, przypominający kolendrę.
Nasza autorka
Marzena Wardyn-Kobus
Autorka tekstów z pogranicza przyrody, kultury i podróży. W serwisie tworzy artykuły popularnonaukowe o otaczającym nas świecie, łącząc rzetelną wiedzę z przystępnym językiem i dbałością o szczegóły. Socjolożka z wykształcenia, od ponad dekady związana z marketingiem internetowym. Zawodowo od lat zgłębia tajniki SEO oraz storytellingu opartego na rzetelnych źródłach. Pisze, by zachęcać innych do uważnego kontaktu z przyrodą – nawet tą najbliższą, tuż za domem. Kaszubka mieszkająca na Kujawach, zakochana w górskich szlakach i leśnych bezdrożach. Jej przydomowy ogródek to strefa zrównoważonego eksperymentowania – dąży do tego, by uprawiać rośliny ekologicznie, z szacunkiem dla natury. Wolne chwile spędza z książką, wędrując po lesie lub tworząc makramy.