To prawdziwy koszmar rolników. Niewielki owad potrafi wyrządzić ogromne szkody w uprawach

Spis treści:

1. Jak rozpoznać tantnisia krzyżowiaczka?
2. Cykl życiowy tantnisia krzyżowiaczka
3. Na jakich roślinach żeruje tantniś krzyżowiaczek?
4. Niezwykłe zdolności adaptacyjne uczyniły go globalnym szkodnikiem
5. Zwalczanie tantnisia krzyżowiaczka
6. Cenny obiekt badań

Ciepła i sucha jesień to dla rolników znak, że w następnym roku przyjdzie im zmierzyć się z niewielkim, za to żarłocznym wrogiem. Gdy tantniś krzyżowiaczek, bo o nim mowa, przepoczwarzy się w motyla, staje się całkowicie nieszkodliwy. Jednak w stadium larwalnym jest prawdziwym pogromcą upraw. Należy jednak podkreślić, że dzięki swoim naturalnym cechom, ten niewielki owad jest nie tylko szkodnikiem, ale także cennym obiektem badań naukowych.

Jak rozpoznać tantnisia krzyżowiaczka?

Tantniś krzyżowiaczek, czyli Plutella xylostella, to owad zaliczany do rzędu motyli, reprezentujący rodzinę tantnisiowatych. Gatunek ten przechodzi pełne przeobrażenie, czyli w jego cyklu życiowym należy wyróżnić cztery stadia rozwojowe, którymi są:

• jajo,
• larwa,
• poczwarka,
• imago.

Jaja tantnisia krzyżowiaczka

Samice opisywanego gatunku składają jaja pojedynczo lub w niewielkich skupiskach, liczących do ośmiu sztuk. Następuje to na spodniej części lub w naturalnych zagłębieniach, występujących na powierzchni liści roślin żywicielskich.

Płaskie, owalne jaja o błyszcząco żółtym kolorze mierzą zaledwie 0,5 mm długości. W praktyce trudno je zauważyć. O tym, że rośliny zostały zaatakowane przez szkodniki, często świadczy dopiero obecność larw.

Larwy tantnisia krzyżowiaczka

Larwy, nazywane gąsienicami, przechodzą przez cztery stadia rozwojowe. W najwcześniejszym, czyli tuż po wykluciu, są szare, a ich główki mają żółtą barwę. Wraz z postępem rozwoju stają się jasnozielone, a ich główki przybierają ciemnobrązowy kolor. Starsze osobniki są szaro-, jasno– lub jaskrawozielone, a na ich ciele widoczne są żółte znaczenia.

Ich zwężające się na obu końcach ciało składa się z wyraźnie zaznaczonych segmentów, na których odznaczają się krótkie włoski. Na odwłoku występuje pięć par posuwek (nóżek odwłokowych). Tylne układają się w kształt litery „V”. W pełni rozwinięte osobniki mierzą około 10 mm długości.

Poczwarki tantnisia krzyżowiaczka

W stadium poczwarki, owad ma żółto-brązową lub zieloną barwę. Rozwija się wówczas w luźnym, otwartym kokonie o białej barwie. Takie osłony najczęściej są przyczepione do liści lub łodyg roślin żywicielskich. Rzadziej znajdują się na ziemi, wśród roślinnych szczątków.

Imago tantnisia krzyżowiaczka

Charakterystyczna morfologia dorosłych osobników pozwala na ich łatwą identyfikację. Imago ma ciało o długości około 7 mm, a rozpiętość jego skrzydeł wynosi 15 mm. Przednia para jest jasnobrązowa, z jasną linią na tylnym brzegu. Skrzydła tylne są szare, a na ich brzegu widoczna jest długa strzępina. Na wewnętrznej krawędzi przedniej pary widoczne są trójkątne znaczenia.

Cykl życiowy tantnisia krzyżowiaczka

Samica składa średnio 75 jaj. Wylęg następuje już po 15 dniach, jednak należy podkreślić, że w cieplejszych regionach, larwy lęgną się już po 3 dniach. Stadium larwalne trwa od 7 do 21 dni. Gdy gąsienice skończą żerować, przędą kokon z jedwabiu, w którym następuje przepoczwarzenie. Zależnie od temperatury, poczwarki pozostają w osłonie od 2 do 14 dni. Dorosłe motyle żyją od 2 do 3 tygodni.

Kopulacja odbywa się już w dniu wylotu. Samiec zapładnia samicę o zmierzchu. ta wkrótce przystępuje do składania jaj.

Na jakich roślinach żeruje tantniś krzyżowiaczek?

Dorosłe osobniki żywią się nektarem kwiatów i są nieszkodliwe dla upraw. Co innego larwy. W tym stadium tantniś krzyżowiaczek posila się na roślinach krzyżowych, zarówno dzikich, jak i uprawnych. W tej drugiej grupie jego głównym celem są:

• różne odmiany kapusty (m.in. głowiasta, biała i chińska),
• kalafior,
• brokuł,
• rzepa,
• kalarepa,
• rzodkiew.

W pierwszym stadium rozwoju gąsienice pożywiają się gąbczastą tkanką roślinną, znajdującą się pod powierzchnią liścia. Starsze żerują na powierzchni, konsumując prawie wszystkie tkanki (z wyjątkiem żyłek i górnej epidermy). To prowadzi do powstania transparentnych „okienek”, które z czasem przekształcają się w dziury.

Niezwykłe zdolności adaptacyjne uczyniły go globalnym szkodnikiem

Tantnisie krzyżowiaczki to szkodniki, które opanowały prawie cały świat. Występują wszędzie tam, gdzie pojawiają się ich rośliny żywicielskie. Obecności tych owadów nie stwierdzono wyłącznie na Antarktydzie. Mimo że dorosłe osobniki są słabymi lotnikami, rozprzestrzeniają się przede wszystkim naturalnie, przenoszone na znaczne odległości przez wiatr. Masowe migracje i coroczne inwazje są napędzane przede wszystkim zmianami klimatycznymi. Należy jednak podkreślić, że w rozprzestrzenianiu tego gatunku niemałą rolę odgrywa czynnik antropogeniczny.

Gdy tantniś zadomowi się w danym środowisku, trudno jest się go pozbyć. Owady rozmnażają się błyskawicznie. W danym roku pojawia się kilka ich pokoleń (tym więcej, im wyższa jest temperatura otoczenia). Larwy błyskawicznie reagują na zagrożenie ze strony drapieżników i potrafią natychmiast spaść z liścia, zawisając na jedwabnej nici. Przez cały okres rozwoju pozostają na wewnętrznej części roślin, co czyni je niemal niewidocznymi dla ludzi.

Mało tego, gąsienice są w stanie błyskawicznie rozwinąć odporność na stosowane insektycydy. Owady te pozostają niewrażliwe na większość głównych klas środków ochrony roślin. Cecha ta jest konsekwencją intensywnego, niekontrolowanego stosowania tych środków. Zatem jak zwalczać tego szkodnika?

Zwalczanie tantnisia krzyżowiaczka

Specjaliści rekomendują podejście holistyczne, obejmujące:

• metody kulturowe (międzyplony, odmiany odporne),
• metody biologiczne (wykorzystanie naturalnych wrogów tych owadów, w tym parazytoidów i drapieżników, takich jak pająki),
• ukierunkowane i ograniczone stosowanie insektycydów.

Ważne są też działania profilaktyczne. Podstawą jest głęboka orka przedzimowa, pozostawiająca rolę w ostrej skibie. Zasadne jest też dokładne usuwanie wszystkich chwastów z rodziny kapustowatych.

Cenny obiekt badań

Należy podkreślić, że tantniś krzyżowiaczek jest nie tylko szkodnikiem. Dla naukowców, owad ten jest niezwykle cennym obiektem badań. Jego unikatowe cechy biologiczne czynią go organizmem modelowym, między innymi w badaniach nad mechanizmami odporności na insektycydy, dynamiką migracji owadów i genetycznymi podstawami płodności.

Nasz autor

Artur Białek

Dziennikarz i redaktor. Wcześniej związany z redakcjami regionalnymi, technologicznymi i motoryzacyjnymi. W „National Geographic” pisze przede wszystkim o historii, kosmosie i przyrodzie, ale nie boi się żadnego tematu. Uwielbia podróżować, zwłaszcza rowerem na dystansach ultra. Zamiast wygodnego łóżka w hotelu, wybiera tarp i hamak. Prywatnie miłośnik literatury.