Tajemnice sieci i pogody – pająk krzyżak z bliska

Spis treści:

1. Jak wygląda pająk krzyżak?
2. Gdzie występuje?
3. Czy pająk krzyżak jest jadowity?
4. Ciekawostki o krzyżakach

Pająk krzyżak to zwyczajowa nazwa niektórych gatunków z rodziny krzyżakowatych (Araneidae). Należy do niej około 2 900 gatunków, a 47 z nich można spotkać w Polsce. Najpopularniejsze to krzyżak ogrodowy, krzyżak łąkowy i krzyżak dwubarwny.

Jak wygląda pająk krzyżak?

Wygląd pająka krzyżaka zależy od konkretnego gatunku. Ich cechą wspólną jest widoczny na odwłoku krzyż oraz wielkość osobników – samice są znacznie większe od samców. Między poszczególnymi gatunkami występują jednak zauważalne gołym okiem różnice.

Krzyżak łąkowy

Krzyżak łąkowy (Araneus quadratus) ma kulisty lub owalny odwłok, na którym znajdują się 4 jasne plamki. Na odwłoku jest też zazwyczaj widoczny znak krzyża. Średnica dorosłych osobników zależy od płci – samce osiągają do 8 mm, a samice do 20 mm. Warto jednak wiedzieć, że odnotowano też samice krzyżaka łąkowego o 25 mm średnicy, co stawia je na podium w rankingu największych pająków żyjących w Polsce. Na uwagę zasługuje także znaczna różnica w wadze – samce ważą około 0,1 g, a samice około 1,5 g!

Krzyżak ogrodowy

Pająk krzyżak ogrodowy (Araneus diadematus) jest mniejszy niż jego łąkowy krewniak. Samica ma zazwyczaj 10-18 mm długości, a samiec 6-7 mm. Ten gatunek charakteryzuje się żółto-brązowym ubarwieniem (choć występują też osobniki o ciemnobrunatnej barwie). Krzyżak ogrodowy posiada charakterystyczny biały krzyż na odwłoku.

Krzyżak dwubarwny

Krzyżak dwubarwny (Araneus marmoreus) jest najmniejszym z przedstawianych tu gatunków. Samica dorasta do około 15 mm długości, więc jest nieco mniejsza niż samice krzyżaków ogrodowych. Odwłoki krzyżaków dwubarwnych mają zmienne ubarwienie – od jasnożółtego przez wpadające w czerwień aż po brązy. Samice mają najczęściej odwłoki w kolorze żółtym.

Gdzie występuje?

Pająki krzyżaki występują na terenie całej Polski. Zarówno na wsiach, jak i w miastach, co jest niepokojącą informacją dla osób zmagających się z arachnofobią. Poszczególne gatunki krzyżaków można spotkać w lasach, na łąkach i pastwiskach, w parkach, ogrodach przydomowych, na działkach, a nawet w budynkach.

Jak wskazuje sama nazwa gatunkowa, krzyżak ogrodowy bywa najczęściej widziany w ogrodach i na działkach. Jest też popularnym mieszkańcem lasów, w których można też spotkać krzyżaka łąkowego. Z kolei krzyżak dwubarwny wybiera miejsca wilgotne, takie jak podmokłe łąki, bagna, brzegi jezior i innych zbiorników wodnych czy skraje lasów. Z omawianych w tym artykule gatunków, to jego jest zdecydowanie najtrudniej spotkać. Jednak jeśli bytuje na jakimś terenie, zazwyczaj pojawia się bardzo dużo osobników tego gatunku.

Czy pająk krzyżak jest jadowity?

Jednym z głównych pytań, które nasuwa się większości osób w kontekście pająków, jest: „czy gryzie?”. Pająk krzyżak, jeśli poczuje się zagrożony, stawia na ucieczkę, nie na walkę. Jednak gdy znajdzie się w niebezpieczeństwie i ucieczka nie będzie wchodzić w grę, możliwe jest ugryzienie człowieka. Warto jednak wiedzieć, że zazwyczaj nie jest ono groźne i jest porównywalne do użądlenia przez osę. Do łagodzenia jego skutków wystarczy użyć żelów chłodzących dostępnych w aptece.

To ważne! Ugryzienie krzyżaka może być niebezpieczne dla ludzi mających alergię na jad pająka. W takiej sytuacji należy jak najszybciej skontaktować się z lekarzem.

Ciekawostki o krzyżakach

Z ich niebanalnych umiejętności nie każdy zdaje sobie sprawę. Zebraliśmy więc najważniejsze ciekawostki o pająkach krzyżakach oraz ludowe przekonania związane z tym gatunkiem.

Sieć niczym most

Pajęczyna krzyżaka to niebywałe inżynieryjne dzieło – niczym misternie rozpięte most łączy gałęzie drzew. Jej regularna, promienista struktura, o średnicy sięgającej nawet pół metra, powstaje zwykle na wysokości ludzkiej głowy, czyli około 1,5–2 m nad ziemią, co sprawia, że sieć łatwo dostrzec podczas leśnych wędrówek czy spacerów po ogrodzie.

Każda pajęczyna to wynik precyzyjnej pracy: mocne, nośne nici prowadzą do centrum konstrukcji, a gęste poprzeczki tworzą ażurową powierzchnię. Część nici pełni funkcję szlaku do poruszania się, inne są elementem systemu sygnalizacyjnego, na którym osobnik czujnie wyczekuje ofiary. Pająki krzyżaki regularnie odbudowują swoją sieć. Co ciekawe, zjadają one stare nici (np. utlenione lub zerwane), by odzyskać energię włożoną w ich budowę.

Samotnicy

Pająki krzyżaki prowadzą samotniczy tryb życia. Ich okres godowy rozpoczyna się pod koniec lata – w sierpniu samce delikatnie wprawiają sieć w drgania, próbując zwabić potencjalną partnerkę. Każde błędne posunięcie może jednak skończyć się tragicznie, dlatego po kopulacji samiec momentalnie ucieka, ratując swoje życie przed żarłoczną samicą.

Jesienią, najczęściej we wrześniu i październiku, samica składa jaja, które starannie otacza złocistym oprzędem, po czym ginie wraz z pierwszymi zimowymi mrozami. Małe krzyżaki wykluwają się w maju, rosną do około 4 mm i przed zimą szukają schronienia pod liśćmi czy korą drzew. Młode dopiero w sierpniu następnego roku osiągają dojrzałość płciową.

Feromony i wibracje

Dla krzyżaka otaczająca rzeczywistość nie ma postaci obrazów, lecz jest utkana z zapachów i drgań. Do oceny sytuacji pająk korzysta z feromonów i delikatnych wibracji nici. Jest w stanie stwierdzić, czy w jego sieć wpadła ofiara, czy np. igła spadająca z drzewa. Gdy w pajęczynę zaplącze się owad, krzyżak błyskawicznie go unieruchamia, wstrzykując neurotoksyny, które rozpuszczają układ nerwowy ofiary. Potem pająk wysysa z niej płynne wnętrzności.

Przepowiadanie pogody

W ludowych przekazach pająk krzyżak odgrywał rolę przydomowego meteorologa – jego zachowanie miało nieomylnie zwiastować zmianę pogody. Gdy zwierzęta poruszały się ospale lub ukrywały się, przepowiadano nadciągającą słotę i szarówkę. Zgodnie z ludowym przeświadczeniem o nadejściu słonecznych dni miały świadczyć duże pajęczyny, pojawianie się krzyżaków podczas deszczu i ogólna aktywność tych pajęczaków.

Z kolei tuż przed wichurą pająki rzekomo rezygnowały z budowy pełnej sieci, ograniczając się jedynie do bocznych nitek. Wczesnowiosenne nitki pajęczyn wijące się w ogrodach uznawano za zapowiedź kolejnych nocnych przymrozków. Zimowe wędrówki po ścianach domostw były za to odczytywane jako sygnał nadchodzącej odwilży.