Susza w Polsce – ogromne wyzwanie przyszłości

Spis treści:

1. Fazy suszy w Polsce
2. Przyczyny suszy w Polsce – czynniki naturalne i antropogeniczne
3. Skutki suszy w Polsce – gospodarka, środowisko, życie codzienne
4. Jak walczyć z suszą? Rozwiązania dla Polski

Susza to długotrwały okres, w którym ilość opadów jest znacznie niższa od średniej wieloletniej, co prowadzi do zaburzenia bilansu wodnego w glebie, rzekach, jeziorach i wodach podziemnych. Choć często mówi się o „typach” suszy, w praktyce można je traktować jako następujące po sobie fazy tego samego zjawiska.

Fazy suszy w Polsce

Każdy z nich charakteryzuje się innymi objawami i skutkami, ale wszystkie łączy wspólny mechanizm – długotrwały deficyt wody w środowisku.

Susza atmosferyczna (meteorologiczna)

Susza atmosferyczna to pierwszy etap procesu, w którym spadek opadów poniżej średniej wieloletniej utrzymuje się przez dłuższy czas. Brak deszczu, śniegu i innych opadów atmosferycznych w odpowiednich porach roku powoduje szybkie wysychanie powierzchni terenu i utrudnia gromadzenie wody w glebie. Jest to moment, w którym problem dopiero się zaczyna, a jego skutki nie są jeszcze w pełni odczuwalne w gospodarce czy środowisku. W Polsce susza meteorologiczna często pojawia się wiosną, kiedy długie okresy bezopadowe nakładają się na wzrost temperatury, co przyspiesza parowanie.

Susza glebowa (rolnicza)

Susza glebowa, nazywana także rolniczą, występuje, gdy gleba traci zdolność do zatrzymywania wilgoci w ilości wystarczającej dla rozwoju roślin. W efekcie uprawy zaczynają więdnąć, spada tempo wzrostu i pogarsza się jakość plonów. Ten etap suszy szczególnie dotyka rolnictwo, ponieważ niedobór wody w glebie często występuje w okresach kluczowych dla wzrostu zbóż, owoców czy warzyw.

Susza hydrologiczna

Susza hydrologiczna to faza, w której poziom wód w rzekach, jeziorach i zbiornikach retencyjnych spada poniżej wartości średnich wieloletnich. Pojawia się ona z opóźnieniem w stosunku do suszy atmosferycznej i glebowej, ponieważ najpierw brak opadów wysusza glebę, a dopiero później prowadzi do obniżenia zasobów wodnych.

Konsekwencje tego etapu są rozległe:

• w gospodarce wodnej pojawiają się trudności z zaopatrzeniem mieszkańców i przemysłu w wodę,
• w środowisku następuje degradacja ekosystemów wodnych i wymieranie organizmów zależnych od stałego dopływu wody,
• w energetyce ograniczona ilość wody zmniejsza wydajność elektrowni wodnych i procesów chłodzenia w elektrowniach konwencjonalnych,
• rolnictwo odczuwa problem poprzez mniejsze możliwości nawadniania pól.

Susza hydrogeologiczna

Susza hydrogeologiczna to ostatnia faza procesu, która wiąże się z niedoborem wody w podziemnych zasobach. Jest to szczególnie niebezpieczne, ponieważ zasoby te odbudowują się bardzo wolno, często przez wiele lat. Obniżenie poziomu wód gruntowych utrudnia korzystanie z przydomowych studni, zmniejsza wydajność ujęć wodociągowych i wpływa na zdrowie lasów, które czerpią wodę z głębszych warstw gleby. Ten etap suszy jest trudny do odwrócenia i może utrzymywać się nawet po ustąpieniu problemu w warstwach powierzchniowych.

Przyczyny suszy w Polsce – czynniki naturalne i antropogeniczne

Przyczyny suszy w Polsce są złożone i wynikają z interakcji czynników naturalnych oraz działań człowieka. Nie wszystkie przyczyny można wyeliminować poprzez rozsądne gospodarowanie i działania prewencyjne. W niektórych aspektach startujemy z nienajlepszej pozycji.

Według danych GUS średnia ilość odnawialnych zasobów wody słodkiej przypadająca na mieszkańca Polski to ok. 1600 m³ rocznie, co klasyfikuje nas na 24. miejscu w Unii Europejskiej. Nie bez znaczenia są też znaczne zmiany klimatyczne: coraz cieplejsze zimy z mniejszą ilością śniegu powodują mniejsze wiosenne zasilenie wodą rzek i wód gruntowych. W połączeniu z intensywną urbanizacją, melioracjami i degradacją terenów podmokłych, ryzyko wystąpienia długotrwałej suszy w Polsce rośnie z roku na rok.

Czynniki naturalne

• Zmiany klimatyczne – globalne ocieplenie powoduje zmiany w cyrkulacji atmosferycznej, prowadząc do częstszych fal upałów i dłuższych okresów bezopadowych.
• Sezonowość opadów – w Polsce występuje ryzyko gwałtownych opadów w okresie letnim, co przy wydłużających się okresach suszy wiosennej utrudnia roślinom prawidłowy rozwój.
• Geologia i hydrologia – w niektórych regionach gleby mają niską pojemność wodną (np. gleby piaszczyste), a wody podziemne znajdują się głęboko.

Czynniki antropogeniczne

• Urbanizacja – uszczelnianie powierzchni (beton, asfalt) ogranicza wsiąkanie wody opadowej i przyspiesza jej odpływ.
• Melioracje odwadniające – historyczne przekształcenia rzek i osuszanie mokradeł zmniejszyły zdolność do „naturalnego” magazynowania wody.
• Intensywne rolnictwo – uprawy wymagające dużych ilości wody i brak systemów retencyjnych zwiększają presję na zasoby wodne.
• Wycinka lasów – redukcja powierzchni leśnych osłabia naturalną retencję krajobrazową.

Wszystkie te czynniki wzajemnie się potęgują, powodując, że susza w Polsce staje się coraz bardziej dotkliwa i długotrwała.

Skutki suszy w Polsce – gospodarka, środowisko, życie codzienne

Susza w Polsce wpływa nie tylko na rolnictwo, lecz także na ekosystemy i codzienne życie mieszkańców. Jej konsekwencje obejmują zarówno spadki plonów, jak i degradację środowiska naturalnego, straty finansowe oraz rosnące ryzyko pożarów. W efekcie coraz częściej odczuwamy ją także w domach – poprzez ograniczenia w zużyciu wody czy wyższe koszty utrzymania.

Skutki gospodarcze

Susza w Polsce prowadzi do strat w rolnictwie, które są szacowane na setki milionów złotych rocznie. Spadek plonów zbóż, rzepaku, warzyw i owoców skutkuje wzrostem cen żywności. Przemysł energetyczny odczuwa suszę poprzez ograniczenia w chłodzeniu elektrowni oraz mniejszą produkcję w hydroelektrowniach.

Skutki środowiskowe

Obniżenie poziomu wód osłabia kondycję lasów, łąk i terenów podmokłych, ograniczając różnorodność biologiczną. Giną gatunki wodne, a w glebie spada aktywność mikroorganizmów odpowiedzialnych za obieg składników odżywczych, co prowadzi do degradacji ekosystemów. Susza znacząco też zwiększa ryzyko pożarów, a zjawisko to charakteryzuje się, niestety, narastającą skalą. Ww 2024 roku w Polsce odnotowano 5 431 pożarów lasów, czyli o 810 więcej niż rok wcześniej (4621 w 2023 roku).

Skutki dla życia codziennego

W niektórych gminach w okresach suszy wprowadza się ograniczenia w korzystaniu z wody do celów innych niż bytowe (np. podlewanie ogrodów, napełnianie basenów). Pogorszenie jakości wody pitnej wymaga dodatkowego uzdatniania, co podnosi koszty dla mieszkańców.

Jak walczyć z suszą? Rozwiązania dla Polski

Skuteczna walka z suszą w Polsce wymaga kompleksowych działań na wielu płaszczyznach — od inwestycji infrastrukturalnych, przez zmiany w rolnictwie, aż po edukację społeczną. Kluczowe jest zwiększanie retencji wody poprzez budowę małych zbiorników retencyjnych i stawów, a także odtwarzanie mokradeł i naturalnych rozlewisk rzek. Renaturyzacja cieków wodnych pomaga spowolnić odpływ wody, co pozwala lepiej magazynować ją w terenie.

W rolnictwie coraz większe znaczenie zyskują technologie precyzyjnego nawadniania, takie jak systemy kroplowe, które optymalizują zużycie wody. Dobór gatunków i odmian roślin odpornych na suszę oraz utrzymywanie międzyplonów i zadrzewień śródpolnych poprawia odporność upraw na niedobory wilgoci.

W miastach warto promować innowacyjne rozwiązania gospodarki wodnej, takie jak zielone dachy, ogrody deszczowe czy nawierzchnie przepuszczalne, które poprawiają infiltrację opadów. Systemy odzysku wody deszczowej w budynkach mieszkalnych i przemysłowych mogą znacznie ograniczyć zużycie wody pitnej.

Równie ważna jest edukacja i zmiana nawyków społecznych. Kampanie promujące oszczędzanie wody oraz programy szkolne, w których poruszana jest tematyka obiegu wody i skutki suszy, pomagają budować świadomość i odpowiedzialność.

Długofalowo sukces będzie możliwy tylko dzięki ścisłej współpracy rządu, samorządów, biznesu i społeczeństwa. Tylko takie zintegrowane podejście pozwoli skutecznie ograniczyć skutki suszy i przygotować Polskę na wyzwania związane ze zmianami klimatu.

Nasza autorka

Marzena Wardyn-Kobus

Autorka tekstów z pogranicza przyrody, kultury i podróży. W serwisie tworzy artykuły popularnonaukowe o otaczającym nas świecie, łącząc rzetelną wiedzę z przystępnym językiem i dbałością o szczegóły. Socjolożka z wykształcenia, od ponad dekady związana z marketingiem internetowym. Zawodowo od lat zgłębia tajniki SEO oraz storytellingu opartego na rzetelnych źródłach. Pisze, by zachęcać innych do uważnego kontaktu z przyrodą – nawet tą najbliższą, tuż za domem. Kaszubka mieszkająca na Kujawach, zakochana w górskich szlakach i leśnych bezdrożach. Jej przydomowy ogródek to strefa zrównoważonego eksperymentowania – dąży do tego, by uprawiać rośliny ekologicznie, z szacunkiem dla natury. Wolne chwile spędza z książką, wędrując po lesie lub tworząc makramy.